Банктік карточкалармен есеп айырысу есебі

      -  алушы-банк акцепт туралы жөнелтушіге  хабар жіберсе немесе төлем  тапсырмасын төлеу туралы хабарлау  жолдаса,

      -  алушы-банк жөнелтушінің төлем тапсырмасы негізінде ақшаны шоттан алса (банктік шотты дебеттейді);

      -  төлем тапсырмасын алғаннан кейінгі үш жұмыс күні ішінде алушы-банк акцепт туралы немесе акцептен бас тарту туралы хабарлама алмаса;

      -  Қазақстан Республикасының зандылығымен  немесе алушы-банк пен жөнелтуші  арасындағы келісімде көрсетілген  жағдайларда.

      Бенефициар банкте келесі жағдайлардың бірі орын алса, төлем кұжаттары акцептелген болып саналады:

      - бенефициар банк акцепт туралы  хабарламаны жөнелтушіге хабарласа;

      - бенефициар банк бір кезекте  алушы-банк болып саналып, жөнелтушінің  төлем тапсырмасы негізінде ақшаны  алса (банктік шотты дебеттесе);

      - бенефициар банк бенефициардың банктік шотын несиелендіру арқылы бенефициарға ақша аударымын жасаса;

      - бенефициар банктің үш жұмыс  күні ішінде жөнелтуші акцепт  туралы немесе акцептен бас  тарту туралы хабарлауын алмаса;

      - Қазақстан Республикасы зандылығымен немесе бенефициар және бенефициар банк арасындағы келісімде қарастырылған басқа да жағдайларда.

      Алушы-банк келесі жағдайларда төлем құжатының  акцептінен бас тартуы мүмкін:

      - егер жөнелтуші аударым үшін  қажетті ақша сомасымен қамтамасыз ете алмаса;

      - егер төлем тапсырмасында жалған  белгілер болса, ол жөнелтуші  және алушы-банк арасындағы келісімде  белгіленбеген төлемдерден қорғау  әрекетін бұзып жолданса;

      - Қазақстан Республикасы аумағында қолма-қол емес төлем және ақша аударымдарын жүзеге асырудың төлем құжаттарын қолдану ережелері және біздің Республиканың бекітілген төлем тапсырмасын құру және ұсыну талаптары, жөнелтуші мен алушы-банк арасындағы келісім шарттарды жөнелтуші орындамаған жағдайда;

      -  Қазақстан Республикасының заңдылығы және келісім талаптары орындалмаған жағдайда.

      Төлем құжатының акцепті мына жағдайларда  жүзеге аспайды:

      - жөнелтушінің банктік шоты тұтқындалған  болса немесе Қазақстан Республикасының колданыстағы заңдылығына сәйкес оның банктік шоты бойынша шығын операциялары тоқтатылса,

      - егер бенефициар банк алған  төлем тапсырмасындағы көрсетілген  деректемелер сәйкес болмаса.

      Мемлекеттің заң актілеріне, алушы-банк және жөнелтуші  арасындағы келісімге сәйкес, алушы  банк төлем тапсырмасын акцептеуден  негізсіз бас тартқандығы үшін жауапқа тартылады.

      Акцептелген төлем құжаты бойынша төлем келесі тәртіппен жүргізіледі: жөнелтуші  өзі мен алушы-банк арасында жасалған келісімге сәйкес, акцептелген төлем  тапсырмасының сомасына алушы банкке төлем жүргізуге және санкцияланған  төлем тапсырмасын іздестіру немесе орындауға байланысты шығындарды қалпына келтіруге міндетті. Бұл кезде жөнелтуші төлем тапсырмасын орындаған кезден бастап алушы банкте төлем жүргізу міндеттемесі пайда болады. Алушы банкке жөнелтуші төлемі алушы банк жөнелтуші шотын дебеттегенде жүргізіледі.

      Егер  алушы-банк жөнелтушіден тиісті өкілеттілік ала алмаса, онда келесідей құқығы бар:

      -  жөнелтушінің төлем тапсырмасын  атқаруға байланысты банк қызметі  үшін комиссиялық ақы мен шығынды  аталған төлем тапсырмасының сомасынан ұстап қалуға;

      -  кезекті алушы банкке төлем тапсырмасы сомасынан комиссиялық ақы ұстау құқын беруге.

      Егер  алушы-банк төлемді орындау кезінде төлем құжаттарын қолдану, ел ішіндегі қолма-қол емес төлемдер мен ақша аударымын жүзеге асыру ережесін бұзып, нәтижесінде бенефициарға ақша аударымы кешіктірілсе, онда банк Қазақстан Республикасының заң актілері мен өзара келісімге сәйкес қатысушыларға тұрақсыздық сомасын төлейді.

      Бенефициар  банк төлем құжатын акцептеу кезінде төлем құжатында көрсетілген соманы бенефициар есебіне қабылдайды. Банк бенефициар есебіне түсетін ақшаның негізсіз екендігін анықтаса, банк бенефициар акцептен бас тартуға немесе төлемнің орындалуын тоқтатуға міндетті.

      Жөнелтушіден  төлем құжатының қате орындалғаны туралы хабарлама алысымен, алушы-банк келесі әрекеттерді жүргізеді:

      Біріншіден, қате төлем құжаты бойынша жөнелтуші деректемелеріне сәйкес емес деректемелері бар қате құжатын тиісті бенефициар есебінше жолдайды немесе төлемнің барлық сомасын жөнелтушіге қайтарады.

      Екіншіден, қате төлем құжаты бойынша сома жөнелтушінің төлем құжаты сомасынан асатын болса, алушы-банк дұрыс алынбаған соманы жөнелтушіге қайтарады. Бұл кезде, егер бұл бенефициар мен алушы-банк арасындағы келісімде қаралса, онда алушы-банк бенефициардан аталған соманы даусыз қайтып алуға құқылы.

      Үшіншіден, сома жөнелтушінің төлем құжатының сомасынан аз қате төлем құжаты бойынша, алушы-банк жөнелтушіден сома айырмасын даусыз алуға және бенефициар шотына аударуға құқылы.

Төлем талап-тапсырмасымен  есеп айырысу есебі

 

      Төлем талап-тапсырмасы - бенефициардың жөнелтушіге жеткізілген өнім, орындалған жұмыс, көрсетілген қызмет келісімі бойынша құнын төлеу туралы қызмет көрсетуші банкке жолданған есеп айырысу және тиеу құжаттары негізінде берген талабы Төлем талап-тапсырмасын бенефициар бланкте жазады және бенефициар банкіне немесе жөнелтуші банкке тізіліммен (реестр) бірге төрт данада ұсынылады, егер төлем электронды жолмен жүзеге асырылса, екі данада

      Инкассолаушы  банк міндеттемесі төлем талап-тапсырмасын  инкассоға¹ алумен байланысты, бенефициармен жасалған келісім немесе қолданыстағы зандылық негізінде пайда болады. Бұл кезде инкассолаушы банк өзіне келесі міндетгемелерді қабылдайды:

      - төлем талап-тапсырмасын төлемге  немесе акцептке кезекті ұсыну;

      - бенефициарға  акцептен  бас   тарту  немесе  төлем туралы төлем талап-тапсырмасын қайтару туралы хабарлама жолдау;

      - төлем талап-тапсырмасының орындалғандығы  туралы бенефициарға хабарлау.

           Төлем талап-тапсырмасын толықтай немесе жартылай төлеуден бас тарту кезінде, төлеуші өз банкін осы үш күн ішінде хабардар етеді және төлем талап-тапсырмасын тиеу құжаттарымен және төлемнен бас тарту туралы хабарламамен бірге бенефициарға қайтарады.

      Төлемге келісім білдірілген жағдайда аталған  төлем талап-тапсырмасы акцептеледі. Жөнелтушінің төлем талап-тапсырмасының акцептеуді талап етпейтін төлем талап-тапсырмасынан басқалары соңғының аталған талаптарға сәйкес төлем жүргізуге келісімін білдіреді.

        Акцепт талап етілмейтін төлем  талап-тапсырмасын төлеу кезінде банк ақша жөнелтушінің келісімінсіз, оның банктік шотынан ақша аударуға құқылы. Ақша жөнелтушінің акцептсіз төленетін төлем тапсырмасымен акцептелген кұжаттар бойынша баланстан тыс есеп жүргізіп және оларды корреспонденттік шотқа кезекті төлем және аударым үшін ақша түскенге дейін сақтауға міндетті. Бұл кезде Қазақстан Республикасының заң актілерінде қарастырылмаған болса, жөнелтуші-банк өзара келісімге сәйкес ақша жөнелтушісіне айып немесе өсімақы төлеуге міндетті.

      Төлем талап-тапсырмасын толық немесе жартылай төлеуге келісім білдірілген жағдайда, жөнелтуші оның барлық данасын банктік шотты жүргізуге өкілетті тұлғалар қолы және мөртаңбасымен рәсімдейді және оны қызмет көрсетуші банкке жолдайды, оның:

      -  бірінші данасы жөнелтуші шотынан  ақша алуға негіз болады және  операция аяқталған соң банктің құжаттарына орналастырылады;

      -  екінші данасы бенефициарға қызмет  көрсетуші банкке жолданады;

      -  үшінші данасы тауар, көрсетілген  қызмет, орындалған жұмыс үшін  төлем жүргізілгендігі туралы  қолхат ретінде тиеу құжаттарымен  қоса жөнелтушіге қайтарылады.

      Төлемнің сома бөлігінде жөнелтуші шотынан алынуға тиісті сома санмен және сөзбен жазылуы тиіс.

Инкассолық  өкімдермен есеп айырысу  есебі

      Заң актілеріне сәйкес ақша жөнелтушінің келісімінсіз оның шотынан ақша алу жүргізіледі, бұл кезде инкассолық өкім деп аталатын құжат қолданылады, сондай-ақ салық қызметі және кеден ұйымдарының инкассолык өкімі қолданылады.

      Ақша  жөнелтушінің банкіне ақша өндіріп алу туралы сот анықтамасы қаулыларының, шешімдерінің, өкімдерінің, аталған өндіріп алуды сендіретін сот бұйрығы немесе көшірмесі, атқарушы парақтар және бүйрықтарға қоса инкассолық өкім ұсынылады. Салық қызметі органдары мен кеден органдарының инкассолық өкімі ұсынылмайды.

      Егер  келісім акцептелмеген болса, онда ол акцепт мерзімі аяқталғанға дейін қайтарылып алынады. Бұйрықты орындау немесе акцептелген бұйрығы қайтарып алу оны алушы-банк орындағанға дейін жүргізілуі мүмкін.

          Алушы-банк Қазақстан Республикасы заңдылықтарының талаптарына және жөнелтуші мен алушы банк арасындағы келісімге қайшы келетін бұйрықты қайтару туралы өкімдерді қабылдамауы тиіс. Алушы-банк немесе бенефициар банк төлем тапсырысын қайтару туралы өкімді уақытылы алмаса ақша аударымын жүзеге асыруға құқылары жоқ. Бұл кезде алушы-банк немесе бенефициар банк түскен соманы жөнелтушіге қайтаруға міндетті. Бұйрық алушы банкке бұйрықты орындауды тоқтата тұру туралы өкім жөнелтушінің жолдауы арқылы тоқтатылуы мүмкін.

Чектермен есеп айырысу есебі

      Есеп  айырысудың келешегі зор нысаны ретінде чектермен есеп айырысуды айтуға болады. Чек банк клиентінің (чек берушінің) банкке ақша қаражатын өз шотынан алушы (чек ұстаушы) шотына аудару туралы арнайы бланкте жазылған жазбаша тапсырмасын білдіретін бағалы кағаз болып табылады.

      Батыс тәжірибесінде чек  кімнің есебіне жазылғандығына байланысты бірнеше  түрге бөледі:

      -  арнайы - тек осы кісіге төлеңіз;

      -  ордерлік - осы кісіге немесе оның бұйрығы бойынша төлеңіз;

      -  ұсынушы - ұсынушыға төлеңіз.

      Ордерлік  чек - ұстаушыға индоссамент - жолдау жазу көмегімен басқа тұлғаға ақшаны алу құқығын ұсынуға мүмкіндік береді. Біздің республикамызда чекті қолдану 2002 жылғы 13 мамырда ҚРҰБ Басқармасы бекіткен Қазақстан аумағында чектерді қолдану Ережесімен реттеледі.

      Бұл келісімде көрсетілген негізгі деректемелер төмендегідей:

      -   чек кітапшасындағы чек бланктерінің  саны және олардың қорғалу  дәрежесіне қойылатын талаптар  туралы мәліметтер (чек беруші  банкі чек бланкісінің және чек кітапшасының үлгісін өз еркімен бекітуге құқылы);

      -   чектерді дұрыс толтыру талаптары, атап айтқанда:

      -   чек бланктерінің реттік нөмірін  сақтау;

      -   чек сомасын санмен және жазып  көрсету (жазылатын сома жолдың  ең басынан басталуға тиіс, теңге  сөзі жазып көрсетілген сомадан  кейін бос орын қалдырылмауы  тиіс, тиын сөзі чекте көрсетілмейді);

      -   «бұйрық бойынша төлеңіз» деген  сөздерден кейінгі бағанада чек  жазып берілетін адамның аты-жөні  немесе занды тұлға атауы көрсетіледі;

      -   чек жазып берілген күннің қойылуы (күні және жылы - санмен, айы - жазумен);

      -   чек беруші қолының қойылуы және заңды тұлға үшін мөрдің басылуы, олар чек берушінің (жеке тұлғалар үшін) немесе чек беруші чек кітапшасына ие болуға өкілеттік берген тұлғаның қолының және мөр-таңбасының (заңды тұлғалар үшін) үлгісі құжаттағы үлгіге сәйкес болуы тиіс;

      -   чектің түбіртегінде операция жасалғанға дейінгі сома қалдығының, чек сомасының және чек кітапшасы бойынша жаңа қалдықтың көрсетілуі (қалдык санмен және жазумен) беріледі, сондай-ақ чек жазып берілген күн және чек берушінің немесе чек кітапшасына ие болуға өкілетті тұлға қолы және чек берушінің мөрі (занды тұлғалар үшін) қойылады;

      -  Чекпен операция жасалған кездегі чек берушінің банкі мен чек беруші арасындағы өзара төлемдер тәртібі;