Персоналды басқарудың негіздері мен мақсаттары

    МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ................................................................................................................3

І. Персоналды басқарудың негіздері мен мақсаттары........................................5

       1.1 Персоналды басқару жүйесінің ұйымдастырушылық құрылымы.…...5

       1.2 Персонал қызметін ұйымдастыруға қойылатын негізгі талаптар.…..11

ІІ. Персонал қызметін жоспарлау………………….……..................….............18

    2.1 Кадрлық жоспарлаудың қағидалары…….………………......………..18

    2.2 Персоналмен атқаратын жұмыстың оперативті жоспарының

             құрылымы..................................................................................................20

ІІІ. Персоналды жұмысқа тартуды және еңбекке бейімделуді басқару…..…23

    3.1 Персоналды жұмыстан босату немесе қысқарту………………..........23

    3.2 Персонал санын мөлшерлеу және  есепке алу…………….……..……26

ҚОРЫТЫНДЫ....................................................................................................30

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР.............................................................32 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

    КІРІСПЕ

    Нарықтық экономика жағдайында елімізде кез – келген өндірістің әлеуметтік – экономикалық тиімділігін жоғарылатуға мүмкіндік беретін персоналды басқарудың қазіргі кездегі түрлері мен әдістері тәжірибеде пайдалану мәселелері ерекше мәнге ие болып отыр.

    Экономиканың  қазіргі даму кезеңінде дүние жүзінің көптеген елдердегі негізгі проблемалардың бірі – персоналмен қалай жұмыс жасау болып отыр. Бұл мәселені шешу жолдарының көптігін қарамастан өнеркәсібі дамыған әр түрлі елдерде кадрларды таңдау процедуралары мен әдісттерін бір қәліпке келтіру, оларды бағалаудың ғылыми критерийлерін дайындау, персоналды басқарудың қажеттілігін талдауға ғылыми әдістерді пайдалану, кадрлық шешімдерді кадрлық саясаттың негізгі әлементтерімен жүйелі түрде байланыстару негізгі ортақ үрдіске айналып отыр.

    Кейінгі 2030 жылдық ішінде персоналды басқару  тәжірибесінде күрделі өзгерімтер болды. Қазіргі уақытта персоналды басқару фунцияларының айырмашылығы мен рөліне мынадай өзгерістер әсер етіп отыр.

    - басқару жүйесі мен кәсіпорындардың қарым-қатынастары түбегейлі өзгерді.

    - Персоналмен жұмыс істеуге көмектесетін көптеген үйлестіруші әдістемелік орталықтар жойылды;

    - Басқару және шаруашылықпен айналысудың жағдайлары күрт өзгеріске ұшырады, ал бұл сүйенушілік сана-сезіміне, қызметкердің немқұрайды қарауына қайшы келді.

    Кәсіпорында менеджментің тиімділік факторы  есейгенде персоналды басқару проблемасына кейінгі уаққыта аса көңіл  бөлініп отырғанына персонал менеджментінің маңыздылығын ғалымдар мен кәсіпорын басшыларының мойындауы себеп болып отыр.

    Персонал  – бұл адамдардың жеке сапаларының  күрделі жиынтығы, оның ішінде әлеуметтік – күрделі жиынтығы, оның ішінде әлеуметтік – психологиялық қасиеттері басты рол атқарады, персонал – кәсіпорының экономикалық және инновациялық кеңістігінің маңызды бөлігі. Алдыңғы қатарлы кәсіпорындар жұмыс кезінде адам ресурстарының басқа ресурстар түріне қарағанда артықшылығын дәлелдейтін философиясымен басшылық ету кезінде шаруашылық субъектілерінің табысты іс-әрекетінің негізгі әлеуметті – кәсіпорын персоналында, олардың біліктілігі мен кәсіпорын мүлделеріне берілгенде екенін жақсы түйінеді. Персонал ұйымдағы барлық адамдар ресурстарының жиынтығы.  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

    І. ПЕРСОНАЛДЫ БАСҚАРУДЫҢ НЕГІЗДЕРІ МЕН МАҚСАТТАРЫ 

    1.1.  Персоналды басқару жүйесінің ұйымдастырушылық құрылымы

    Персоналды  басқарудың қазіргі замандағы тұжырымдамаға әлеуметтік – экономикалық жүйе ретінде кәсіпорынның іс-әрекеті негізінде нақты адамды қояды және қызметкерді кәсіпорынның ұйымдық – экономикалық механизмнің шешуші әлементі ретінде қарастырды.

    Персоналды  басқару іс-әрекетінің фунционалды  ортасы, оның мәселесі – кәсіпорынды  керек уақытта, қажетті мөлшерде және талап етілетін сапада кадрлармен қамтамасыз ету, оларды дұрыс орналастыру және ынталандыру. Персоналды басқару мақсаты жалпы ұйымның игілігі мен жұмыскерлердің жеке мүлделерін ескере отырып, әрекет ететін еңбекке қабілетті ұжымды қалыптастыру болып табылады. Персонал – ұйымының болашағын анықтайтын стратегиялық фактор, себебі тек адамдар ғана жұмысты орындайды, идеяларды ұсынады жеке кәсіпорынның әрі қарай дамуына мүмкіншілік береді.

    Кәсіпорын персоналы бір мезетте басқарудың объектісі де, субъектісіде бола алады. Кәсіпорын қызметкерлерінің объект болуының себебі: Олар өндірістік процестің бір бөлігі болып табылады. Сондықтан, өндіррісте адам ресурстарын жоспарлау, қалыптастыру қайта бөлу және тиімді пайдалану персоналдары басқарудың негізгі мәні болып табылады және осы тұрғыдан қарағанда өндірістің материалдық – заттай әлементтерін басқаруға ұқсас келеді.

    Персонал «кадрлар» түсінігін қамтитын неғурлым кең ұғым болып табылады, сондықтан персоналды басқару негізі болып ұйым мақсаттарына жету, өндірістік жүйелердің қызмет етуінде жұмыскерлердің потенциалын неғүрлым толық және тиімді пайдалану мен дамыту тұрғысынан қарағанда өндіріс процесінде қызметкерлердің арақатынасы өте маңызды орын алады.

    Персоналды басқарудың қазіргі замандағы тұжырымдамасы әлеуметтік экономикалық жүйе ретінде кәсіпорынның іс-әрекеті негізінде нақты адамды қояды және қызметкерді кәсіпорынның ұйымдық экономикалық механизмінің шешуші әлементі ретінде қарастырады.

    Персоналды  басқару ісәрекеттің функционалды ортасы, оның мәселесі – кәсіпорынды керек уақытта, қажетті мөлшерде және талап етілетін сапада кадрлармен қамтамасыз ету, оларды дұрыс орналастыру және ынталандыру. Персоналды басқару мақсаты жалпы ұйымның игілігі мен жұмыскерлердің жеке мүлделерін ескере отырып, әрекет ететін еңбекке қабілетті ұжымды қалыптастыру болып табылады.

    Кәсіпорын персоналы бір мезетте басқарудың объектісі де, субъектісі де бола алады. Кәсіпорын қызметкерлерінің объект болуының себебі: олар өндірістік процесстің бір бөлігі болып табылады. Сондықтан, өндірісте адам ресурстарын жоспарлау, қалыптастыру, қайта бөлу және тиімді пайдалану персоналдарды басқарудың негізгі мәні болып табылады және осы тұрғыдан қарағанда өндірістің материалдық заттай әлементтерін басқаруға уқсас келеді.

    Персоналды  басқару мақсаттары. Персоналды басқару келесі мақсаттарды көздейді:

1. жалпы мақсаттарға жетуде кәсіпорынға көмек көрсету;
2. жұмыскерлердің шеберлігі мен мүмкіндіктерін тиімді 
   пайдалану;
3. кәсіпорынды біліктілігі жоғары және қызығушылық танытатын қызметкерлермен қамтамасыз ету;
4. жұмыскерлердің өз жұмыстарына барынша толық қанағаттануына, олардың өздерін толық көрсете алуына ұмтылу, ал бұл өз алдына әрбір жұмыскердің осы кәсіпорында жұмыс істеу тілегін жоғарылатады;
5. жеке адамның потенциалын тиімді пайдалану қағидасына сәйкес адамның еңбек (жеке басты, психофизиологиялық) іс-әрекетін басқару механизмін меңгеру.

    Персоналды  басқару үшін құрылған мақсаттар жүйесі бір жағынан жұмыскерлердің әкімшіліктен қандай муқтаждықты қанағаттандыруды талап етуге құқы бар екендігіне қатысты сураққа жауап алуы, екінші жағынан персоналды пайдалану бойынша ұйымның әкімшілігі өз алдына қандай мақсаттарға жету үшін адамдарға қандай жағдайлар жасайтынына жауап беруі. Осы мақсаттар тобы бірбіріне қарамақайшы келмеген жағдайда ғана басқару табысты болуы мүмкін.

    Ең  жоғары мақсат персоналды басқару жүйесіндегі кәсіпорынның таза табысы адамдардың әлеуметтік қажеттіліктерін өндірісте қанағаттандыру болып табылады.

    Персоналды  басқару жүйесі персоналдарды басқару мақсаттарының, функцияларының, ұйымдастырушылық құрылымның қалыптасуларынан, басқарушылық шешімдерді негіздеу, өндеу, қабылдау және орындау процесстерінде мамандар мен жетекшілердің тігінен және көлденеңінен функқионалды өзара байланыстардың қалыптасуынан турады.

    Персоналды  басқару функцияларын жүзеге асыратын жүйе ұйымның персоналын басқару жүйесі деп аталады.

    Ұйымньң персоналын басқару жүйесі жалпы және сызықтық басқарудың кіші жүйелерінен, сонымен қатар, бірыңғай функцияларды орындауға мамандандырылған бірқатар функқионалды кіші жүйелерден түрады.

    Жалпы және сызықтық басқарудың кіші жүйесі: ұйымды бүтіндей басқару, жеке функционалды және өндірістік бөлімшелерді басқару жұмыстарын атқарады. Жалпы және сызықтық басқарудың кіші жүйесінің функциясын ұйымның жетекшілері, оның орынбасарлары, функқионалды және өндірістік бөлімшелердің жетекшілері, олардың орынбасарлары, мастерлер, бригадирлер орындайды.

    Ұйымдағы  персоналды басқару жүйесі ұйымды бүтіндей және оның жеке бөлшектерін басқаруды орындайтын сызықтық жетекшілік бөлімдер мен сонымен қатар, келесі функқионалды және қамтамасыз ететін кіші жүйелерден түрады:

• персоналды жоспарлау және маркетинг;
• персоналды жалдау және есепке алуды басқару;
• еңбек қатынастарын басқару;
• бір қалыпты еңбек жағдайын қамтамасыз ету;
• персоналды дамытуды басқару;
• персоналдық мінез-құлқын мотивациялауды басқару;
• әлеуметтік дамытуды басқару;
• басқарудың ұйымдастырушылық құрылымын дамыту;
• персоналды басқару жүйесін құқықтық қамтамасыз ету;
• персоналды басқару жүйесін ақпараттық қамтамасыз ету;
• персоналды басқару жүйесін техникалық қамтамасыз ету.

    Ұйымның көлеміне байланысты функционалды кіші жүйелердің міндетін орындайтын бөлімдердің құрамы өзгернеді. Кіші ұйымдарда бір бөлімше бірнеше кіші жүйелердің функцияларын орындауы мүмкін, ал жеке мәселелердің орындалуын бөлімше емес, нақты маманларға тапсырылуы мүмкін. Кейбір функциялар қатары персоналды басқару қызметіне кірмейтін басқа бөлімшелерғе берілуі де мүмкін. Жеке функцияларды техникалық даму бөлімшелері орындауы мүмкін. Кейбір функциялар (мысалы, персоналды басқару жүйесін ақпараттық қамтамасыз ету) басқаруды ұйымдастыру жөніндегі кіші бөлімшелердің құзырына берілуі мүмкін.

    Персоналды  басқару қызметінің құрылымдық орналасқан орны мына нұсқалардың бітіне сәйкес келуі мүмкін:

1. Қызмет штабының орған ретіндегі құрылым бойынша ұйымның жетекшілігіне бағынады;
2. Қызмет ұйымның басқару құрылымына кіріп, персонал бойынша тағайындалған басшының жетекшілігінде болады;
3. Штабтың орған ретінде қызмет құрылымы бойынша функционалды бағыттағы директорға бағынады;
4. Қызмет құрылым бойынша әкімшілік ету жөніндегі маманның жетекшілігіне бағынады.

    Персоналды  басқарудың екі бағыты бар.

    Бірінші бағыты бойынша, бизнестің старатегиялар шеңберінде ұйым мен жұмыскерлер арасындағы қарым – қатынастарды ретеу негізінде ұйымның бәсекеге қабілеттілік жағдайлары мен ұзақ мерзімді дамуын қамтамсыз етуге мүмкіндік туғызады.

    Екінші  бағыты бойынша, ағымдағы кадрлық жұмыстар жүргізіледі;

кадрлар қажеттілігінің қазіргі жағыдайы мен жоспарлауы, штаттық кестелерді жасау персоналды бағалау және іріктеу, таяудағы кадырлық ауқымдарды, жұмыстан босатуды жоспарлау; біліктілігін жоғарлату және қайта даярлау. Жалпы алғанда, персоналды басқару ұйымды қажетті өндірістік тәртіпті сақтайтын, өндірістік функцияларды қызыға орындайтын жұмыскерлердің қажетті саны мен қамтамсыз ету болып табылады.

    Бөлімшелер  – персоналды басқару функцияларын атқарушылар, кең мағынада персоналды басқару құрылымы ретінде қарастырылады. Жасалынған қызметтің ұйымды басқарудың жалпы жүйесіндегі нақты орны мен рөлі персоналды басқару бойынша әрбір арнайы бөлімшелер мен оның тікелей ұйымдастырушылық мәртебесінің орны мен рөлі арқылы анықталады.

    Осы уақытқа дейін персоналды басқару  бойынша жұмыстың көп бөлігін  ұйымның әр түрлі бөлімдердің  бөлім жетекшілері орындар келеді.