Казақстанның шағын және орта кәсіпорынды дамыту жолдары

• республикаық  шағын  кәсіпкерліктің  барлық  шарушылық  сбъектілерімен  аударылған  төлемдер  жалпы  сомасындағы  аймақтың  ШКС-рі  төлемдерінің  үлесі; 
• республиканың  нағын  кәсіпкерлігінде  істейтін  жұмыскерлердің  жалпы  санындағы  аймақ  ШКС-де  жұмыс  істейтіндердің  үлесі;
• шағын  кәсіпкерлікті  дамытуға  жергілікті  бюджеттің  игерген  қаржысының  соммасы;
• республиканың  ШКС-не  берілген  несиелердің  жалпы  соммасындағы  аймақ  ШКС-рі  несиелерінің  үлесі;
• аймақта  шағын  кәсіпкерліктің  дамуын  бағалайтын,  барлық  көрсеткіштер  бойынша  рангтерге  бөлінетін  баллдар  соммасы. 

          Көрсеткіштердің  үшінші  тобына  шағын  кәсіпкерліктің  даму деңгейін  рангтерге бөлу  нәтижелері   енгізу,  атқарушы   органдар  жұмысын бағалауға,  олардың ықпал етуін көрсету мақсатынан  туған.  Өзінің  рейтингін көрсету үшін  жергілікті  үкіметтер,  олардың қосқан  үлесін  сипаттайтын,  көрсеткіштер  шамасынының  өзгеруін  қадағалап  қана  қоймай,  сондай-ақ  аймақта  шағын  кәсіпкерліктің  даму  деңгейін  бағалайтын,  көрсеткіштердің  өзгеруін  қадағалайды.

    Шағын  кәсіпкерліктің  даму  деңгейін  бағалау  әдістемесі  рейтингтік  жүйеге  негізделген.  Есептеулер  ынғайлы  болу үшін біз  шаруашылық  жүргізуші  субъектілерді  рейтингтік  бағалаудың  бағдарламасын  дайындадық.  Бағдарлама  «Microsoft  Excel»  алгоратимдік  тілде  дайындалған.  Ол  автоматтандырылған  және  мәліметтер  базасын  жаңарту  барлық  көрсеткіштер  мен  баллдарды  автоматты  түрде  қайта  есептеуге,  барлық  үш  топтың  көрсеткіштерін  рангтерге  бөлуге  әкеледі.  Әрі  қарай  шағын  кәсіпкерліктің  даму  деңгейіне  қатысты  қарастырылған  сбъектілердің  жіктемесі  жүргізіледі ,  шағын  кәсіпкерліктің  даму  деңгейін  бағалауға  сәйкес  шаруашылық  жүргізуші  субъектілердің  бөліну  диаграммасы  дайндалады.

    Шағын  кәсіпкерліктің  даму  деңгейін  бағалау  ұсынылған  әдістемесі  он  төрт  облыс пен  екі  қаланың  2001  жылдағы  жұмыс  мәліметтері  бойынша  мақұлдаған,  және  де  Жамбыл  облысы  мысалында  жеке  кәсіпкерлік пен  шағын  кәсіпорындардың  даму  деңгейі  анықталды.  Барлық  үш  топтың  көрсеткіштері  бойынша  шағын  кәсіпкерліктің  даму  деңгейін  кешенді  бағалау ( кесте 2 ) Алматы  қаласында экономиканың  берілген  секторы ең  жақсы дамығанын көрсетті.

    Дамудың  орташа  деңгейі  жеті  облыста:  Ақтөбе,  Алматы,  Шығыс  Қазақстан,  Батыс  Қазақстан,  Қарағанды,  Қостанай,  Оңтүстік  Қазақстан  және  Астана  қаласында.  Дамудың  төменгі  деңгейі  Солтүстік  Қазақстан,  Ақмола,  Атырау,   Жамбыл,  Маңғыстау  және  Павлодар  облыстарында.  Шағын  кәсіпкерліктің  дамуының  өте  төменгі  деңгейі  Қызылорда  облысында.  Сөйтіп, Кесте 2 – ШКС  кешенді  бағалау  негізінде  кәсіпкерліктің  даму  деңгейіне  байланысты  өңірлерді  бөлу

    ШКС  кешкнді  бағалау  негізінде  шағын  кәсіпкерліктің  даму  деңгей-іне  байланысты өңірлерді бөлу

шағын кәсіпкерлікті қолдау жөніндегі  Камитет Ақмола, Атырау, Жамбыл, Маңғыстау, Павладар, Слотүстік Қазақстан  облыстары, әсіресе Қызылорда  облысында нашар дамуына көңіл бөлуі қажет.

    Әрбір облыстың  ШКС-н  реттеу  мен  қолдаудың  тиімділігі оның аудандарындағы даму  деңгейіне  байланысты. Жамбыл облысы  аудандары бойынша жүргізілген есептеулер шағын кәсіпкерліктің және шағын кәсіпорындардың дамуының  жоғарғы деңгейі Қордай  ауданында бақланатынын көрсетті.  Дамуының орташа деңгейі – Тараз қ., Байзақ, Жамбыл, Мойынқұм, Сарысу, Т.Рұсқұлов  ауданында.  Төменгі деңгейі – Жуалы,  Талас, Шу, Меркі аудандарында. Шағын кәсіпкерліктің жаму  деңгейі өте төмен аудандар жоқ. 

    Аймақта шағын кәсіпкерлікті қолдауды реттеуді әрі қарай жетілдіруде кәсіпкерліктің ішкі және сыртқы орталарын дамытуға қаржы құралдарын үлестіру үшін  бағдарлама шараларын орындауды және аймақта шағын кәсіпкерліктің даму деңгеиін дайындалған  кешенді бағалауын пайдалану ұсынылады.  Бұл үшін  біз әр түрлі аймақтардың шараларын  орындау  дәрежесін  және тікелей өңірлерде  шағын кәсіпркелік дамуының  қол жеткізілген деңгейінің  арасындағы өзара  байланыс матрицасын  құруды ұсынамыз.

    Бағдарлама  шараларын орындау  деңгейі мен  аймақтағы шағын  кәсіпкерлік  даму  деңгейінің  бағасы арасындағы өзара  байланыс матрицасы

    Кесте  белгілері:

Ж –  бағдарлама шараларын орындаудың жоғарғы  дәрежесі және шаын  кәсіпкерлік  дамуының  жоғарғы деңгейі;

О –  бағдарламаның шараларын орындауджың орташа дәрежксі  және  шаын кәсіпкерлік дамуының орташа деңгейі;

Т –  бағдарлама шараларын орындаудың төменгі  дірежесі және шаын кәсіпкерлік дамуының төменгі деңгейі;

Өт  – бағдарлама шараларын орындаудың өте төмен дәрежесі және шағын  кәсіпкерлік дамуының өте төмен деңгейі.

    Матрицаның  «Ж және Ж» алаңы бағдарламадағы шаралардың іске асырылу нәтижелерінің жоғарғы жоғарғы бағаны алғандағын және бағдарламаның орындалған  шараларын ескере отырып, аймақта шағын кә-сіпкерліктің даму деңгейі сондай-ақ жоғары екендігін  білдіреді. Егер «О және Т»  алаңынан мазмұнын қарастырсақ, онда  бағдарламадағы шаралардың  орташа бағамен  іске  асырылғанын атап кетуге  болады. Сонмен қоса,  оларды іске асыру аймақта  шағын  кәсіпкерліктің даму  деңгейіне елеулі әсерін тигізбеді, яғни  ол төмен деп бағаланды.

    Шағын кәсіпкерлікті  қаржыландырға бағытталатын,  бюджет қаражат-тарын  бөлуде  бізбен шағын кәсіпкерліктің ішкі және сыртқы  қаражаттарды бөлудің  келесі шкалсы ұсынылды.

    Егер  шағын кәсіпкерліктің деңгейі аймақтар  бойынша жоғары болса,  онда матрица горизанталі бойынша ішкі қолдауға қаражаттарды бөлу салынған қаражаттардың жалпы көлемі  3 / 4  тең үлесінен нөге