Казақстанның шағын және орта кәсіпорынды дамыту жолдары

    ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ  ЖӘНЕ  ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ 
 

ТАҚЫРЫБЫ : Қазақстандағы орта  және  шағын бизнестің даму                                                                                      

                                  мәселелері

       ОРЫНДАҒАН: 

      ҚАБЫЛДАҒАН:  
 
 

                             АСТАНА   - 2005 
 
 
 

                                М А З М Ұ Н Ы 

КІРІСПЕ ---------------------------------------------------------------------------  
 

І - БӨЛІМ.КӘСІПКЕРЛІКТІҢ  МАЗМҰНЫ  МЕН  БЕЛГІЛЕРІ  

   1.1 .КӘСІПКЕРЛІКТІҢ  ЭКОНОМИКАЛЫҚ  СИПАТЫ--------------- 

1.2.КӘСІПКЕРЛІКТІҢ ТҮРЛЕРІ, ОЛАРДЫҢ ӨЗАРА ҚАТЫНАСТАРЫ ЖӘНЕ  БИЗНЕСКЕ   ҚАТЫСУДАҒЫ  ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ------------------------------------------------------- 

1.3.ШАҒЫН ЖӘНЕ  ОРТА  БИЗНЕСТІ  ӘЛЕМ  ЕЛДЕРІНДЕ ДАМЫТУ-------------------------------------------------------------------- 
 

ІІ - БӨЛІМ.ШАҒЫН КӘСІПКЕРЛІК - ҰЛТТЫҚ  ЭКОНОМИКАНЫ  ДАМЫТУДЫҢ  МАҢЫЗДЫ  ШАРТЫ  

2.1.ҚР-ның   ШАҒЫН  ЖӘНЕ  ОРТА  БИЗНЕСТІ  ҚАЛЫПТАСТЫРУ  ЖАҒДАЙЫ ------------------------------------ 

2.2.ШАҒЫН ЖӘНЕ  ОРТА  БИЗНЕСТІҢ НЕГІЗГІ ПРОБЛЕМАСЫ  ЖӘНЕ  ОНЫ ШЕШУ  ЖОЛДАРЫ -------------

   2.3.ШАҒЫН ЖӘНЕ  ОРТА  БИЗНЕСТІ  ДАМЫТУ  ШАРТТАРЫ- 
 

ҚОРЫТЫНДЫ ----------------------------------------------------------------- 

ПАЙДАЛАНҒАН  ӘДЕБИЕТТЕР  ТІЗІМІ  
 
 
 

                                                    К і р і с п е

      Жұмыстың  жалпы  сипатамасы. Шағын кәсіпкерлікті қолдаудың   отандық және  шетелдік  тәжірибесін,  экономиканың  осы секторы дамуы-ың  мәселелері  зерттеуге және  кәсіпкерлік қызметтің даму  деңгейі мен ынтаны  бағалаудың  кешенді жүйесін дайндауға арналған.

    Зерттеу  тақырыбының  өзектілігі.  Мемлекетің  «Қазақстан  -  2030» ұзақ  мерзмді стратегиясына және  Қазақстан Республикасы  Президентінің жыл сайынғы «2004  жылға ішкі  және  сыртқы  саясттың  негізгі бағыт-тары»   Үндеуіне  сәйкес  экономика аймағындағы басты міндет  ретінде экономикалық  өсудің   максималды  қарқынына  қол  жеткізу  қойылған.

    Бұл  мақсаты  іске  асыру  көбіне шағын  кәсіпкерліктің  даму  деңгейіне  байлансты.  Артықшылықтар  кешені,  атап  айтқанда,  нарық  коньюк-урасының  өзгеруін  тез  сезіну,  айналым  қаржларының  жоғарғы айналым-дылығы,  халықтың  қаржы ресурстарын шоғырландыру,  мөлшері жағынан азғана  алғашқы капиталды пайдалану,   бәсекелестік  ортаны құру,  тұтыну-шыларға жақын орналасу,  инновациялардың жартысынан  көбінқұру және  тағы  басқалар, шағын  кәсіпкерлікке  көптеген   өнеркәсібі  дамыған  көптеген елдерде  жалпы  ішкі  өнімінің  негізгі   бөлігін өндіруге, жұмыспен  қамту  проблемаларын  шешуге, әлеуметтік  шиеленісуді  жоюға,  ғылыми -  техникалық  пргресстің дамуына ықпал  етуге,  өнімді  өндіруді  яғни  бюджетке  түсетін  көлемдерді ұлғайтуға  мүмкіндік  береді. Сонымен  қоса, шағын  кәсіпкерлік - қазіргі қоғамның  саяси  тұрақтылығының  негізгі -  орташа  топтын  пайда  болуына  әлеуметтік -  экономикалық алғышарттарды құрады.

    Қазіргі кезде шағын кәсіпкерліпен қол жеткізілген нәтижелер бойынша респулика дамыған және дамушы мемлекттермен қатар, тәуелсіз мемлекеттер достастығының жеке  елдерінің артта қалды. 2003 жыл басында Қазақстанда 449,9 мың шағын кәсіпкерліктің  субъектілері  жұмыс  істеді,олармен  жалпы ішкі   өнімнің  20,4 пайызы  ғана  өндірілді, ел бюд-жетінде  67,9  миллиард  тенге аударылды, халықтың 20,9 %  жұмыспен  қамтылды, бұл  экономикасы дамыған елдер  нәтижелерінде 2- 4 есе   төмен . Сонымен  қатар  экономиканың  осы  секторына  экономикасы  дамыған  елдерде  қалыптасқан  деңгейде,  бәсекелестік  қаблеттілігінің  артта  қалу факторының  үдей  түсуі тән.  Осыған  байланысты сыртқа   шығарылатын  инновациялық  жете  зерттеулері  мен  өнімдердің  өндірісі жоқ  деуге  болады.

      Жоғарыда  айтылған  шағын   кәсіпкерліктің  артықшылықтары  жіне,  ең  бастысы,  Республикада  оның  дамуының  қанағаттсыз   болуы  алынған  тақырыптардың   өзектілігіне  шарт  болады.

      Кәсіпкерлік проблемаларының   дамуына  шет  елдік  ғалымдар  үлкен  үлес  қосқан: Ричард Кантиллион, Адам  Смит, Альфред Маршал,  Жан  Батист Сэй, Джозеф Шумпетер,  Давид Маккеланд, Цитар  Друкр  және басқалар. Шағын кәсіпкерлік  проблемалары ТМД елдері,  соның ішінде  Қазақстан  ғалымдарызертелуінің  нысаны болып  табылады. Атап  айтқанда, Абалкин Л,И, Блинов А.О., БусыгинА.В, Крутик А:Б Лапуста М.Г Горфинкель В.Я зертеушілерінің нысаны  болып  табылады.  Атап айтқанда, Абалкин Л.И,  Блинов А.О Бусыгын  А.В,   Крутик  А.Б ,  Лапуста  М.Г     ГорфинкельВ.Я зерттеушілерінің   еңбектері. Қазақстанда шағын кәсіп-керліктің қалыптасуы  ерекшеліктері Григорук  В.В,  Есентугелов А ,

Есіркепоф Т.А, Қантарбайева А.Қ, Кенжегузин М.Б,  Қошанов А.К,  Сабден О.С,Сатубальдин  С.С,  Сатыбалдин А.А., Ерали А.Қ.,  Окаев К.О., Шевшенко  В.В.,және басқалардың жұмыстарында  қарастырылған. Бұл нарықтық қаты-настарға  өтуге, бәсекелестіктің дамуына,  кәсіпорындардың  мемлекет меншігінен шығару мен  жекешелендіруге,  меншік түрлерінің  өзгеруімен  байланысты,  ол  өз  кезегінде  кәсіпкерлікке деген  көзқарасты  қайта  қарас-тыруға  алып  келеді,  қазіргі  қоғамның  экономикалық   механизмінде  атқаратын  мағызды  функйияларын  бағалауды  талап  етті. Сонымен, шағын  кәсіпкерлікті  басқару  проблемаларына  А.Н Тоқсанованың  жұмысы; оның даму  деңгейін  бағалауға -  А.Туғынбаеваның зерттеулері; салықтардың ынталдырушы функцияларын  күшейту тұрғысының кәсіпкерлікті дамыту  -   В.А Василченкон;  республиканың шағын кәсіпкерлігін мемлекетік қолдау  механизмін  жетілдіру - Е.А Адаспаевтың, А.С .Қраубаевтың, Р.Н Әлімбаеваның жұмыстарында; ауыл шаруашылығында шағын кәсіпкерлікті несиелеудің  тиімділігінің  бағалау  әдістерін  үлгілеу  және  анықтау -  Д.А Қалдиаровтың  зерттеулерінде  қарастырылған.

      Негізгі  кезде  шағын   кәсіпкерліктің  мәнін  түсінуге,  кәсіпкерлік  процесті қалыптастыратын факторлар  мен жағдайларға, олар  атқаратын  функцияларға,  шағын  кәсіпкерліктің субъектілерінің  қызметіне қоршаған  ортаның  әсеріне,  әр  түрлі  ұйымдастыру -  құқықтық  формаларға  және тағы басқаларға  қатысты  басылымдардың  көп  болуына қарамастан  зерттелетін  проблемалар  шеңбері  азаймай,  керсінше,  ұлғая  түсуде. Және бұл   заңды.  Қазіргі  таңда  шағын  кәсіпкерліктің  өткен жолы өте  қысқа  және  ол  бар және қайтадан  пайда  болған  роблемаларды  шеше  алмайды.

Қазақстан  үшін  шағын  кәсәпкерліктің  боашағы  бар  ма,  ел  эконо-микасында  мағызды  ролді атқарады ма,  елдегі  әлеуметтік  жағдайды  тұрақтандырыды ма, кәсіпкерлік  процесті  қандай  негізгі  факторлар  қалыптастырады және  біздің  қоғамымыздың берілген  кезеңінде  оның  динамикалық  қозғалысын   қандай  проблемалар  ұстап  тұр -- мұның  бәрі  зерттеу  объектісі.  Ал  шағын  кәсіпкерлік аймағында  орындалған  зерт-теулер  іс  жүзінде  шағын  кәсіпкерліктің  субъектілері  арасында зерттеудің,  таратудың  және  енгізудің тек  алғашқы кезеңінде тұр.  Соның  ішінде,  кәсіпкерлік  қызметтің  және ынтаның  даму  деңгейін  бағалау  жөніндегі  мәселе аз  зерттелген, ол  республика өңірлері арасында экономикалық   бұл  саласының  даму  нәтижелерін  салыстыруға,  жеке  алынған  аймақта шағын  кәсіпкерліктің  даму  динамикасын  бақылауға әкімдер  жұмысы  туралы  айтылған  табиғи,  материалдық  және еңбек  қорларын  пайдалануды  сипаттауға  мүмкіндік  береді.

      Курстық  жұмыстың  мақсаты  мен  міндеттері. Курстық  жұмыстың  мақсаты - проблемаларды  зерттеумен  шағын  кәсіпкерліктің  даму  деңгейін  кешенді  бағалаудың  кешенді  жүйесін  дайындау. Аталған мақсатқа жету үшін жұмыста келесіміндеттер қойылған :

• кәсіпкерліктің теориялық негіздерін зерттеу ;
• шетелде шағын кәсіпкерлікті қолдау түрлері мен формаларын анықтау ;
• жалпы Республика бойынша шағын кәсіпкерліктің жағдайы мен тенденцияларын  зерттеу ;
•    шағын кәсіпкерліктің дамуына кедергі болатын проблемаларды анықтау ;
•   ШКС - ның жіктемесін дайындау ;
•   аймақтарда кәсіпкерлік қызметті және ынтаны бағалаудың кешенді жүйсін негіздеумен дайындау;
• кәсіпкерліктің  ішкі  және  сыртқы  ортасын  дамытуға  бюджеттік қаржыларды  үлестіру  бағдарлама  шаралырын  орындау  дәресімен  аймақтағы шағын кәсіпкерліктің  даму  деңгейі арасындағы  өзара байланысты  анықтау;

    Зерттеу  тақырыбы  қазіргі  кезеңде  экономиканының  осы саласының  қызметіне  байлынысты  пайда  болған  проблемалары  және  қазіргі  деңгейдегі шағын  кәсіпкерліктің  даму  деңгейін  кешенді  бағалау  болып  табылады.

    Зерттеу  нысаны ретінде  шағын  кәсіпкерліктің  шаруашылық  жүргізуші  субъектілері  алынған.

    Зерттеудің  теориялық  және  әдістемелік  негізін  шетелдік  және  отандық  ғалым - экономистер  еңбектері қалады, нормативтік - құқтық  актілер, шағын  кәсіпкерлікті  қолдау  және  дамыту  туралы  қабылданған  мемлекеттік және аймақтық бағадарламалары  қолданылды. Жұмыста  сондай- ақ  қазақстан  Республикасының статистика  жөніндегі  Агенттігінің , ҚР-ның  табиғи монополияларды  реттеу, бәсекелестікті қорғау  және  шағын  бизнесті  қолдау  жөніндегі  Агенттігінің  мәліметтері пайдаланылды. 

    Зерттеулерді  жүргізу  кезінде  шағын  кәсіпкерлікке  тікелей  қатысы  бар,  мамандар  мен  кәсіпкерлердің  пікірлері  ескерілді.  Сарапшыларды  сұрау  нәтижелерін  өндеудің  статистикалық  бағдарламалары,  корре-ляциялық  - регрессивтік  талдау  қолданылды.

    Орындалған  жұмыстың  ғылыми  жаңашылдығы шағын  кәсіпкерліктің  проблемаларымен  дамыту  деңгейін  кешенді  бағалауды  арнайы  зерттеу  талпынысынан тұрады. Зерттеу  кезінде  әдістемелер  дайындалған  келесі  қағидалар мен қорытындылар тұжырымдалған:

• кәсіпкерліктің  тектілік  түсінігін  дәлелдеп  толықтырды,  ол кәсіп-керліктің  барлық формаларының,  соның  ішінде, шағын  кәсіп-керліктің  ұғымдық  ақппаратын анықтауда  негіз болып  табылады:  кәсіпкер  және  кәсіпкерлік  табыс  түсініктері  тұжырымлады;
• отандық  кәсіпкерлікті  дамытуға  потенциалды  жарамды  элемент-терін анықтауда  сәйкес  шетелдік  тәжірибе  зерттелді;
• әлемдік  қауымдастықтың  жеке  елдерінде  кәсіпкерліктің  бұл  формасы қол жеткізген  нәтижелер  негізінде  республикада  шағын  кәсіпкерліктің  ролі мен  орны  анықталды;
• қазіргі  кезеңдегі шағын  кәсіпкерлік  дамуының  тенденциалары  анықталды: аймақтыр  бойынша  ШКС ұтымсыз таралуы, сәйкесінше  жұмыспен  қамтылған  жұмыскерлердің  ұтымсыз  таралауы;  кәсіп-керлер  арасында  сауда  делдалдық  қызметтің  басым  болуы;
• жұмыскерлер   жалақысының  едәуір  дифференцияациясы;  жеке  кәсіпкерлердің  тартымдылығы;
• қазіргі  кезеңде  шағын  кәсіпкерліктің  дамуына  кедергі  болатын  проблемалар  анықталыды;
• шағын  кәсіпкерлік  субъектісінің  жіктемесі  дәлелденді;
• шағын  кәсіпкерлікті  дамыту  және  қолдау  үшін  қабылдаған  мем-лекеттік  аймақтық бағдарламалардың  тиімділігін бағалау әдіс-темесі  дайындалды;
• үш  деңгейден  тұратын  шағын  кәсіпкерліктің  дамуын  деңгейін рейтингтік бағалау  әдістемесі  дайындалды: бірінші - қазақстан  эко-номикасына аймақтың  шағын  кәсіпкерлігі  қосқан  үлесін  сипат-тайды; екіншісі - аймақтағы  шағын  кәсіпкерліктің  даму  деңгейін, сонымен  қоса, жеке  алынған  аймақта  жеке  кәсіпкерлер  және  шағын  кәсіпкерлер  жалпы  шағын кәсіпкерліктің  жұмысын;  үшінші - жергілікті  атқарушы  органдардың  жұмысын  бағалайды;
• шағын кәсіпкерліктің  даму  процесін  басқарудың  алгоритімі дайындалған.