Курс лекций по "Земельному праву"

Қазақстан Республикасының  Жер кодексі

(2003 ж. 20 маусым  № 442-ІІ )

(2010.19.03. берілген өзгерістер мен толықтырулармен) 

 

 

     І бөлiм. Негізгі ережелер                                   

1-тарау. Жалпы ережелер                                     (1 - 12 баптар)

2-тарау. Мемлекеттік органдардың жер қатынастары            (13 - 19 баптар)

саласындағы құзыреті

2-бөлiм. Жерге меншік құқығы, жер пайдалану            

құқығы және жерге өзге де заттық               

құқықтар

3-тарау. Жерге меншік құқығы                                (20 - 27 баптар)

4-тарау. Жер пайдалану құқығы                               (28 - 41 баптар)

5-тарау. Жер учаскесі - меншік құқығының,                   (42 - 63 баптар)          

жер пайдалану құқығының және өзге де          

заттық  құқықтардың объектісі ретінде

6-тарау. Жер учаскелерінің меншік иелері мен жер            (64 - 66 баптар)

пайдаланушылардың жер учаскелерін пайдалану           

кезіндегі құқықтары мен міндеттері

7-тарау. Сервитуттар                                        (67 - 75 баптар)

8-тарау. Жер учаскесі мен жер пайдалану құқығын            (76 - 80 баптар)          

кепілге салу

9-тарау. Жер учаскесіне меншік құқығын, жер пайдалану       (81 - 96 баптар)          

құқығын және өзге де заттық құқықтарды тоқтату      

3-бөлiм. Жер санаттары

10-тарау. Ауыл шаруашылығы мақсатындағы жер                (97 - 106 баптар)

11-тарау. Елді мекендер жері                              (107 - 110 баптар)

12-тарау. Өнеркәсіп, көлік, байланыс, қорғаныс жері және  (111 - 121 баптар)           

ауыл шаруашылығынан өзге мақсатқа арналған жер

13-тарау. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың жері,      (122 - 127 баптар)           

сауықтыру, рекреациялық және тарихи-мәдени           

мақсаттағы жер

14-тарау. Орман қорының жері                              (128 - 131 баптар)

15-тарау. Су қорының жері                                 (132 - 136 баптар)

16-тарау. Босалқы жер                                     (137 - 138 баптар)     

4-бөлiм. Жерді қорғау, мемлекеттік бақылау, жерге                     

орналастыру, мониторинг және жер кадастры

17-тарау. Жерді қорғау                                    (139 - 143 баптар)

18-тарау. Жерді пайдалану мен қорғауды мемлекеттік бақылау 144 - 148 баптар)

19-тарау. Жерге орналастыру, мемлекеттік жер кадастры     (149 - 163 баптар)           

және жер мониторингі     

5-бөлiм. Жер заңдарының орындалуын қамтамасыз ету                

және қорытынды ережелер

20-тарау. Меншік құқығы мен жер пайдалану құқығын         (164 - 168 баптар)           

қорғау және шығынды өтеу

21-тарау. Қорытынды және өтпелі ережелер                  (169 - 170 баптар)  

 

2007 жылғы   6 шілдедегі  №  279-III  ҚР  Заңымен  бүкіл мәтін бойынша»мемлекеттік қажеттіктер» деген сөздер «мемлекет мұқтажы» деген сөздермен ауыстырылды; «шаруа (фермер) қожалығын»,  «Шаруа (фермер) қожалығын», « шаруа (фермер) қожалығы», «шаруа (фермер) қожалығының» деген сөздер тиісінше «шаруа немесе фермер қожалығын», «Шаруа немесе фермер қожалығын», «шаруа немесе фермер қожалығы», «шаруа немесе фермер қожалығының» деген сөздермен ауыстырылды;  2007.26.07. № 311-III ҚР Заңымен мәтін өзгертілді (бұр.ред.қара) 

 

І бөлiм. Негізгі  ережелер 

 

1-тарау. Жалпы  ережелер 

 

1-бап. Қазақстан Республикасының жер қоры

1. Қазақстан Республикасының  жер қоры нысаналы мақсатына  сәйкес мынадай санаттарға бөлiнедi:

1) ауыл шаруашылығы мақсатындағы  жер;

2) елдi мекендердiң (қалалардың, кенттер мен ауылдық елдi мекендердiң)  жерi;

3) өнеркәсiп, көлiк, байланыс, қорғаныс жерi және өзге де  ауыл шаруашылығы мақсатына арналмаған  жер;

4) ерекше қорғалатын табиғи  аумақтардың жерi, сауықтыру мақсатындағы, рекреациялық және тарихи-мәдени  мақсаттағы жер;

5) орман қорының жерi;

6) су қорының жерi;

7) босалқы жер.

2. Осы баптың 1-тармағында  аталған жер белгiленген нысаналы  мақсатына сәйкес пайдаланылады.  Жердiң құқықтық режимi оның  қай санатқа тиесiлiлiгiне және  жердi (аумақты) аймақтарға бөлуге  сәйкес рұқсатты пайдаланылуына  негiзделiп айқындалады.

3. Қазақстан Республикасының  аумағында табиғи жағдайлары  бойынша мынадай аймақтар ерекшеленедi:

1) орманды дала;

2) дала;

3) қуаң дала;

4) шөлейттi;

5) шөлдi;

6) тау етегi-шөлдi-далалық;

7) субтропикалық шөлдi;

8) субтропикалық-тау етегi-шөлдi;

9) орта азиялық таулы;

10) оңтүстiк-сiбiр таулы  аймақтар. 

 

2006.10.01. №  116-III ҚР Заңымен (2006.01.01. бастап қолданысқа енгізілді) (бұр. ред. қара) ; 2007.06.07   № 279-ІІІ ҚР Заңымен  (бұр. ред. қара)  2-бап  өзгертілді

2-бап. Жердi санаттарға жатқызу, оларды бiр санаттан басқасына ауыстыру

Жердi осы Кодекстiң 1-бабында аталған санаттарға жатқызуды, сондай-ақ жердi оның нысаналы мақсатының өзгеруiне байланысты бiр санаттан басқасына ауыстыруды Қазақстан Республикасының Үкіметі, облыстардың (республикалық маңызы бар қаланың, астананың), аудандардың (облыстық маңызы бар қалалардың) жергілікті атқарушы органдары   , аудандық маңызы бар қаланың, кенттің, ауылдың (селоның), ауылдық (селолық) округтің әкімі   осы Кодексте және Қазақстан Республикасының өзге де заң актiлерiнде белгiленген,  жер учаскелерін беру және алып қою, соның ішінде мемлекет мұқтажы үшін алып қою   жөнiндегi өз құзыретi шегiнде жүргiзедi. 

 

3-бап. Жерге меншiк

Қазақстан Республикасында  жер мемлекеттiк меншiкте болады. Жер учаскелерi осы Кодексте белгiленген негiздерде, шарттар мен шектерде жеке меншiкте де болуы мүмкiн.

4-бап. Жер заңдарының принциптерi

Қазақстан Республикасының  жер заңдары:

1) Қазақстан Республикасы  аумағының тұтастығы, қол сұғылмаушылығы  және бөлiнбейтiндiгi;

2) жердi табиғи ресурс, Қазақстан  Республикасы халқының өмiрi мен  қызметiнiң негiзi ретiнде сақтау;

3) жердi қорғау және ұтымды  пайдалану;

4) экологиялық қауiпсiздiктi қамтамасыз ету;

5) жердi нысаналы пайдалану;

6) ауыл шаруашылығы мақсатындағы  жердiң басымдығы;

7) жердiң жай-күйi және  оған қолжетiмдiлiк туралы ақпаратпен  қамтамасыз ету;

8) жердi пайдалану мен  қорғау жөнiндегi iс-шараларды мемлекеттiк  қолдау;

9) жерге залал келуiн  болдырмау немесе оның зардаптарын  жою;

10) жердi ақылы пайдалану  принциптерiне негiзделедi.

5-бап. Жер заңдарының мiндеттерi

Қазақстан Республикасы жер  заңдарының мiндеттерi: жер учаскесiне меншiк құқығы мен жер пайдалану  құқығы туындауының, өзгертiлуi мен  тоқтатылуының негiздерiн, шарттары мен шектерiн; жер учаскелерiнiң  меншiк иелерi мен жер пайдаланушылардың  құқықтары мен мiндеттерiн жүзеге асыру тәртiбiн белгiлеу; жердi ұтымды пайдалану мен қорғауды, топырақ  құнарлылығын ұдайы қалпына келтiрiп  отыруды, табиғи ортаны сақтау мен жақсартуды қамтамасыз ету мақсатында жер қатынастарын реттеу; шаруашылық жүргiзудiң барлық нысандарын тең құқықпен дамыту үшiн  жағдайлар жасау; жеке және заңды  тұлғалар мен мемлекеттiң жерге  құқықтарын қорғау; жылжымайтын мүлiк  рыногын жасау мен дамыту; жер  қатынастары саласында заңдылықты нығайту болып табылады.

6-бап. Жер заңдары

1. Қазақстан Республикасындағы  жер заңдары Қазақстан Республикасының Конституциясына негiзделедi және осы Кодекс пен Қазақстан Республикасының осыған сәйкес қабылданатын нормативтiк құқықтық актілерінен тұрады.

2. Жер қойнауын, суды, атмосфералық  ауаны, орман-тоғайды және өзге  де өсiмдiктердi, жануарлар дүниесiн,  экологиялық, ғылыми және мәдени  жағынан ерекше құндылығы бар  қоршаған орта объектiлерiн, ерекше  қорғалатын табиғи аумақтарды  пайдалану мен қорғау жөнiндегi қатынастар Қазақстан Республикасының  арнаулы заңдарымен реттеледi.

3. Жер қатынастары субъектiлерiнiң  өздерiне тиесiлi құқықтарды жүзеге  асыруы табиғи pecуpc ретiндегi жерге  және қоршаған ортаның өзге  де объектiлерiне, сондай-ақ басқа  тұлғалардың құқықтары мен заңды  мүдделерiне зиян келтiрмеуге  тиiс. 

 

2007.09.01. №  213-III ҚР Заңымен   4- тармақ  өзгертілді  (бұр. ред. қара)

4. Егер Қазақстан Республикасының  жер,  экология, орман, су заңдарында жер қойнауы, өсiмдiктер мен жануарлар дүниесi, ерекше қорғалатын табиғи аумақтар туралы  заңдарында өзгеше көзделмесе, жер учаскелерiн иелену, пайдалану және оларға билiк ету, сондай-ақ олармен мәмiле жасасу бойынша мүлiктiк қатынастар Қазақстан Республикасының азаматтық заңдарымен реттеледi.

5. Жеке және заңды тұлғалардың  заңдарда белгiленген құқықтарын  мемлекеттiк органдардың актiлерiмен  шектеуге болмайды.

6. Егер осы Кодексте  немесе Қазақстан Республикасының  басқа да заң актiлерiнде өзгеше  көзделмесе, шетелдiктер, азаматтығы  жоқ адамдар, сондай-ақ шетелдiк  заңды тұлғалар жер құқығы  қатынастарында Қазақстан Республикасының  азаматтарымен және заңды тұлғаларымен  тең құқықтарды пайдаланады және  сондай мiндеттер атқарады.

7. Басқа мемлекеттердiң  Қазақстан Республикасының аумағында  жер пайдалану құқығы Қазақстан  Республикасы бекiткен халықаралық  шарттарға сәйкес туындайды. 

 

7-бап. Халықаралық шарттар

Егер Қазақстан Республикасы бекiткен халықаралық шартта осы  Кодекстегiден өзгеше ережелер белгiленсе, аталған шарттың ережелерi қолданылады. Халықаралық шарттан оны қолдану  үшiн заң актiсiн шығару талап  етiлетiн жағдайларды қоспағанда, Қазақстан Республикасы бекiткен халықаралық  шарттар жер қатынастарына тiкелей  қолданылады. 

 

8-бап. Жердi аймақтарға бөлу

1. Аймақтарға бөлу - жер  аумағын оның нысаналы мақсаты  мен пайдаланылу режимiн белгiлей  отырып айқындау. 

 

2006.10.01. №  116-III ҚР Заңымен 2 тармақ  жаңа редакцияда (2006.01.01. бастап қолданысқа енгізілді) (бұр. ред. қара)

2. Жерді аймақтарға бөлуді  облыстар (республикалық маңызы  бар қала, астана), аудандар (облыстық  маңызы бар қалалар) деңгейінде  ұйымдастыруды облыстардың (республикалық  маңызы бар қаланың, астананың), аудандардың (облыстық маңызы  бар қалалардың) тиісті уәкілетті  органдары жүзеге асырады. Жерді  аймақтарға бөлу жобасын (схемасын) облыстардың (республикалық маңызы  бар қаланың, астананың), аудандардың  (облыстық маңызы бар қалалардың) тиісті өкілді органдары бекітеді.

Жердің нысаналы мақсатының жіктемесі жерді аймақтарға бөлу жобаларының (схемаларының) негізінде  әзірленеді және оны облыстардың (республикалық  маңызы бар қаланың, астананың), аудандардың (облыстық маңызы бар қалалардың) жергілікті атқарушы органдары бекітеді.

3. 2006.10.01. № 116-III ҚР Заңымен  алып тасталды (2006.01.01. бастап қолданысқа енгізілді) (бұр. ред. қара) 

 

2006.10.01. №  116-III ҚР Заңымен 4 тармақ  өзгертілді (2006.01.01. бастап қолданысқа енгізілді) (бұр. ред. қара)

4. Жердi аймақтарға бөлу  кезiнде белгiленген, аумақты пайдаланудың  нысаналы режимi жер құқығы  қатынастарының субъектiлерi үшiн  мiндеттi болып табылады.

2006.10.01. №  116-III ҚР Заңымен 5 тармақ  өзгертілді (2006.01.01. бастап қолданысқа енгізілді) (бұр. ред. қара)

5. Жердi аймақтарға бөлу  жергiлiктi атқарушы органдардың  шешiмi бойынша жүргiзiледi және   бюджет қаражаты есебiнен жүзеге асырылады.  

 

9-бап. Жер үшiн төленетiн төлемдер

1. Меншiктегi, тұрақты жер  пайдаланудағы немесе бастапқы  уақытша өтеусiз жер пайдаланудағы  жер учаскелерiне Қазақстан Республикасының салық заңдарына сәйкес жер салығы салынады.

2006.10.01. №  116-III ҚР Заңымен 2 тармақ  өзгертілді (2006.01.01. бастап қолданысқа енгізілді) (бұр. ред. қара)

2. Мемлекет уақытша өтеулi  пайдалануға (жалға) берген жер  учаскелерi үшiн жер учаскелерiн  пайдалану төлемақысы алынады.

Жер учаскелерiн пайдалану  төлемақысын есептеу және бюджеттiң  кiрiсiне төлеу тәртiбi Қазақстан Республикасының  салық заңдарына сәйкес айқындалады.

Қазақстан Республикасының  аумағында басқа мемлекеттерге  жер учаскесi жалға берiлген кезде  жер учаскелерiн пайдалану төлемақысының  мөлшерi Қазақстан Республикасы бекiткен халықаралық шарттарда айқындалады.