Лизинг инвестиция құралы ретинде

     Біздің елімізде 2000 жылың шілде айында қабылданған «Қаржылық лизинг туралы» Заңға сәйкес лизингтік келісімге қатысушы тұлғаларға анықтамалар берілген.

Яғни, лизингтік  келісімге қатысушылар ретінде  лизингке беруші, лизингке алушы және лизингке берілетін мүлікті сатушы ретінде көрінетін жеке кәсіпкерлік қызметпен айналысатын жеке және заңды тұлғалар болып табылады.

Қаржы лизингі – бұл  инвестицияның  бір түрі. Лизинг беруші  сатушыдан  жекешелендіріп алған затын лизинг келісімшарты негізінде, белгілі бір  құны мен белгілі бір шарттар  негізінде уақытша иелік ету  және кәсіпкерлік мақсатпен үштен  жылдан аса уақытқа пайдалануға  Лизинг алушыға беруге міндетті. 

Мәмілеге  үш тарап қатысады:

Лизинг  беруші («Қазкоммерцбанк» АҚ – Банк) – Лизинг бұйымын жекешелендіріп алып, оны Лизинг алушыға лизинг келісімшарты негізінде уақытша  алуға және пайдалануға беретін  қатысушы.

Лизингті  алушы – лизинг келісімшарты негізінде  лизинг бұйымын уақытша алатын және кәсіпкерлігі үшін пайдаланатын қатысушы.

Сатушы  – Лизингті алушы таңдап алған  тарап. Сатушы лизинг бұйымын Сатып  алу-сату келісімшарты негізінде Банктің  жекеменшігіне өткізеді. Ал Банк оны  Лизинг алушыға лизинг келісімшарты негізінде уақытша алуға және кәсіпкерлігінде пайдалануға береді.

Лизингтік мәміленің оңайлатылған нұсқасы:

Лизингті  ала алатындар:

Жеке  кәсіпкерлер мен заңды тұлғалар, соның ішінде шаруа (фермер) қожалықтары, жүк және жолаушыларды тасымалдау аясында  қызмет істейтін ұйымдар, құрылыс және өндірістік компаниялар, мұнай және газ өңдеу  кәсіпорындары және т.б.

Қызмет  шарттары:

Лизинг  заты: ғимараттар, құрылыс нысандары, жер телімдері, транспорт, машиналар, және т.б. қолданбайтын заттар. Құнды  қағаздар мен табиғи байлықтар лизингке жатпайды.

 Ең  төменгі сома:

Резидент  сатушылармен жасалатын мәміле – 30 000 АҚШ доллары;

Резидент  емес сатушылармен жасалатын мәміле – 100 000 АҚШ доллары.

Лизинг  мерзімі: 37 айдан аз болмауы тиіс. 

Аванстық  төлем: лизинг бұйымының өтімділігі мен оның бағасының амортизациясына  байланысты лизинг бұйымының 0%-дан 50%-ға дейін;    

Пайыздық  мөлшерлеме: қаржыландыру мерзімі мен  несиелеу тәуекелдігіне байланысты есептеледі;

Төлеу мерзімділігі: ай сайын немесе тоқсан сайын;

Ұйымдастыру комиссиясы: 0%-ден 3%-ға дейін;  

Сақтандыру: лизингті жеткізу мен пайдалану  мерзімі бойы міндетті түрде сақтандыру қажет.

Қаржы лизингін ұсыну шарттары жобаның  ерекшелігіне байланысты әрбір клиентпен  жекеше талқыланады.

Қаржы лизингтің артықшылығы:

Лизингті  алушының салық түсетін табысынан  қаржы лизингі бойынша сыйақысы шегеріледі;

• Лизинг бұйымын пайдаланудың бірінші салық кезеңінде амортизацияны бөлу амортизацияның екі нормасы бойынша есептеледі;
• Қаржыландыру мерзімі – 3 жылдан аз болмауы керек;
• Лизингті алушы Сатушыны, лизинг бұйымын таңдау, жеткізу түрін және кедендік рәсімдеуді өзі таңдайды;
• Мәмілені жүзеге асыру барысында Банктегілердің білікті кеңесі беріледі;
• Лизингті алушыдан лизингтік аванстық төлем жасауы негізінде (несие қаржысына қарағанда соманың төмендеуі кепілдікпен қамсыздандыруды қажет етеді) қосымша кепілдік қажет етілмейді. 

Лизингтік мәміленің кезеңдері

• Әлеуетті Лизингті алушыға кеңес беру және мандатқа қол қою (мәміленің индикативті шарттары);
• Банктің өкілетті органдарының лизингтік қаржыландыруға түскен өтініштерді қарауы және шешім қабылдауы;
• Сатушы мен Лизингті алушының лизинг келісімшартына және сату-сатып алу келісімшартына отыруы;
• Мәміле құжатын рәсімдеу және валюта заңнамасының талаптарына сәйкес қажетті процедураларды жүзеге асыру (лизинг бұйымы импортталса);
• Жеткізу мен кедендік рәсімдеу (лизинг бұйымы импортталса);
• Лизинг бұйымын алу мен беру, мемлекеттік органдарда тіркеу (қажет болған жағдайда) және лизинг бұйымын сақтандыру;
• Банк пен Лизингті алушы арасында салыстыру актісін жасау;
• Лизинг бұйымының меншік құқығын Лизингті алушыға рәсімдеу (барлық лизингтік төлемдер жасалғаннан кейін).  
• Лизинг бұйымын сатушыларға банк бірқатар талаптар қояды:
• Банк ұсынған сату мен сатып алу келісімшарттың формасын пайдалану;
• Лизинг бұйымын жеткізу шарттары - СIP және DDU;
• Лизинг бұйымы үшін сатушыға ақша төлеу:
• Жеткізілген күні;
• Аккредитив;
• Лизингті алушымен алу-беру актісіне қол қою;
• Лизинг бұйымының кепілдігі – 1 жылдан аз болмауы керек;
• Сатушы Лизингті алушының алдында лизинг бұйымын жеткізу, жеткізу уақыты және лизинг бұйымының қалпы үшін жауап береді. Қаржы лизингі бойынша жобаларды іске асыру Қазақстан Республикасының барлық аумағындағы Қазкоммерцбанк филиалдарында жүзеге асырылады. Қазкоммерцбанктің мамандары лизингтік мәмілеге, тарифтерге қатысты барлық сұрақтарыңызға жауап беруге, бірлесе жұмыс  істеудің өзара тиімді шарттарын ұсынуға,  ынтымақтастықтың жеке схемасын әзірлеуге дайын. Сондай-ақ, сіз өз бетіңізше лизингтік төлемдерді, өтеу кестесін «Лизингті есептеу» калькуляторына жүгініп, есептей аласыз.

 
 
 

      1. 3  Қаржылық лизинг инвестицияның құралы ретінде 

       Қазақстан Республикасында лизингті дамыту негізгі мәселелердің бірі болып отыр. Осы мәселені елбасымыз Н.Ә. Назарбаев өзінің 18 ақпан 2005 жылы жолдаған жолдауында атап өткен болатын.  Яғни лизинг – ол шағын және орта бизнесті дамытумен қатар ел экономикасын дамытудың бірден - бір жолы болып табылады.  Лизингтің көмегімен жылжыйтын және жылжымайтын мүліктерді қомақты қаржы жұмсамай пайдалануға болады, яғни ғимарат және құрылысты, машина мен қондырғыны көлік құралдарын және т.б. өз игілігіне пайдалануға мүмкіншілік алады. Лизинг біздің елде 1989 жылы, банкілер лизингілік операцияларды іске асыра бастағанда пайда болған. Лизингілік операцияны іске асыратын коммерциялық банкілік мекемелер машинаны, жабдықты, көліктік құралдарды алдын-ала сатып алумен және оларды шаруашылық етуші субъектілерге белгілі шарттарға сәйкес пайдалануға берумен айналысатын лизингтік фирмалар болады. Бүгінгі таңда сатып алынатын негізгі құралдардың жалпы көлемінде лизинг үлесі АҚШ – та 50%, Европада - 40 %, Азияда 80% құрады. Елімізде соңғы жылдары инвестициялық қызметтің бір түрі – қаржылық лизинг даму үстінде. Өкінішке қарай, экономикалық прогресс және нарықтың дамуы нәтижесінде шағын және орта кәсіпкерліктің өсуіне жаңа мүмкіндіктер беретін қаржы құралы – лизинг туралы жалпы көпшілік жақсы біле бермейді.

Қаржылық  лизинг – бұл өзінің іс-әрекет ету  уақытында төмендегі төлемді  қарастыратын келісім-шарт түрін, жабдықтың  амортизациясының толық құнын және оның құнының 90% құрайтын лизингілік төлемдер. Бұл лизингтің түріне мынадай  сипаттама беріледі; келісімге қатысушылар  құрамына мәміленің объектісін өндіруші және жабдықтаушы болып табылатын 3 жақ кіреді. Сонымен қатар бұл  мәміленің объектісін жалға алу  мерзімі оның қызмет көрсету мерзімінің 80% құрайды. Бұл мәміленің объектілері  өте жоғары құнымен ерекшеленеді. Объектінің қалдық құны, лизингілікті өтеген жағдайда лизингілік келісім - шарт мерзімі аяқталғаннан кейін, оның бастапқы құнының 20% құрауы керек. [2] Қаржылық лизингі шұғыл лизингтен ерекшелігі елеулі түрде мүлік иесінің тәуекелін төмендетеді, оның шарты көбіне ұзақ мерзімді  банк несие алуда түзілетін келісім-шартқа ұқсас, өйткені құрал жабдықтың құнын толық өтеуді, құрал жабдық құны мен қожайынның кірісі қосылатын кезеңдік төлемді еңгізу; оның келісімді орындауға қабілетсіздігі жағдайында жалгерді банкрот деп жариялау құқығы, т.б.

         Бүгінгі таңда Қазақстандық өндірушілердің өнімдерін бәскелестік қабілеттілігінің төмендігіне байланысты нарықтан сапалы жоғары шетелдік тауарлар ығыстыруда. Отандық өнеркәсіп техникалық параметрлері бойынша өте артта қалуда, өндірісте 70 - 90% тозған құрылғылар пайдалануда.

         Қазақстанда кәсіпкерлік саласында лизингтік қарым – қатынастарды дамытуға сәйкес 2000 ж. 5 шілдесінде «Қаржылық лизинг туралы» Заң қабылданды. Бұл заң негізінен ҚР лизингті қаржыландыруды нақты дамытуға арналған басты нысан болып табылады.

          Қаржылық лизинг - банктік несиелеудің  альтернативі болып табылатын  күрделі қаржыны қаржыландырудың  ерекше формасы. Ол өндірісті  компанияларға көп шығын жұмсамай  – ақ қажетті тауарларды алуға  немесе өндірістік құрал –  жабдықтардың ескіруімен байланысты  тәуекелдіктерден сақтауға мүмкіндіктер береді. Қаржылық лизингтік қызметтерді тұтынушылардың ішінен экономикалық нақты секторларын, соның ішінде шағын және орта кәсіпорындарды ерекше бөліп қарастырудың маңыздылығы зор. Бәрімізге белгілі шағын және орта кәсіпорындардың өзіндік қаражаттары өндіріске қажетті мүліктерді сатып алу үшін жеткіліксіз. Ал, алғашқы қаржылық жағдайлардың және кепілдік қабілеттіліктерінің төмендігі банктік несиелерді алуда кедергілер туғызады. Міне, осындай жағдайларда нақты өндіріспен айналысатын кәсіпорындар үшін – лизинг құтқарушы құрал ретінде көрінеді. Еліміздегі кәсіпкерліктің шағын және орта формаларын қолдауға қызығушылықтары бар лизингтік компаниялар құрылғыларды сатып алуға кететін алғашқы шығындарды өздеріне алады. Шағын кәсіпкерлікті жүргізу үшін қажетті құрылғылар, яғни, сүт, ет сияқты ауыл шаруашылық өнімдерін қайта өңдейтін, өсімдік майларын, сусындарды дайындайтын кіші зауыттар, асхана және байланыс құрылғылары және т.б. лизингтік келісімді қамтамасыз ету үшін жеткілікті болып табылады.

            Сонымен бірге, қазіргі кезде  көптеген өнеркәсіптік, транспорттық  және ауыл шаруашылық кәсіпорындарында  негізгі құралдарын жаңартудың  құрылғылар мен машиналар паркін  дамытудың қажеттілігі кезек  күттірмес мәселелердің бірі  болып табылады.

            Еліміздегі коммерциялық банктердің  несиелік портфеліндегі орта  және ұзақ мерзімді қаржыландырудың  инвестициялық жобаларының болуы  экономиканың нақты секторын  несиелеуге ақша қаражатынсыз  жеткілікті деңгейде бөлінбей  отыратындығын көрсетеді.  Сонымен  бірге, коммерциялық банктер несиелеудің  қайтарылмай қалу тәуекелдерін  төмендету мақсатында несие беру  шарттары күннен – күнге күшейтуде. 

            Жалпы лизингтік саланың дамуы  экономикалық дамуға бірнеше  бағыттар бойынша әсер етеді.  Лизинг ұзақ мерзімді қаржыландырудың қомыша формасы болып табылатындықтан күрделі салымдар көлемін ұлғайтады. Сол сияқты қосымша қаржы ресурстарын тарта отырып, негізгі құралдардың жаңартылуын тездетеді. Лизинг қаржылық қызметтер нарығында қосымша бәскелестік туғызады.

            Міне, осындай мәселелерге байланысты  бүгінгі таңда Қазақстанда қаржылық  лизингтік қызметті жедел дамыту  үшін қажеттіліктер тууда. Экономиканың  нақты секторларын несиелеу мәселелерін  аз уақыт аралығында тек қана  лизинг арқылы шешуге болады.  Қаржы министрлігінің мәліметі  бойынша кәсіпорындардың негізгі  қорларын жаңартуға 800 млрд. теңгеден  кем емес инвестиция талап  етіледі, бұл өткен жылдары  банкілер берген несиенің көлемімен  екі есе дерлік асады.

        2. Қазақстандағы лизингтік нарықтың қалыптасу және даму ерекшеліктері

        2.1 “Вираж – Лизинг” компаниясының құрылымы және атқаратын қызметтері 

       ТОО «Вираж – Лизинг»  компаниясы 2003 жылдың 28 шілдеде құрылды.

Компанияның бас диреторы болып Артемов Артем  Борисович болып табылады. Компания  автокөлік пен арнайы техника  лизинг  қызмтімен айналысады.

Тоо «Вираж  - Лизинг»  кәсіпкерлік  мақсатқа  лизингтік құрал жабдықтың  жеткізілуі  қызметтің негізі болады. Келісім шарть негізінде сату және сатып алу келісімі мен қаржы  лизинг келісімінің қорытындысынан кейін Вираж лизинг құрал жабдықты өз меншігіне алады, яғни клиенттің  көрсетілген (лизинг алушымен) ал  сондай тұрақты  клиенттер жабдықтаушы.

Құрал жабдықты сату және сатып алу келісімінде  яғни ТОО «Вираж – Лизинг» пен  жабдықтаушының лизинг алушымен арасындағы келісімінде белгілі бір мерзім аралығындағы  автокөліктің жеткізілуін, оның бағасы және  есеп айырысу  реті, сапасы монтаждың жеткізілуі бойынша  міндеті. Сату және сатып алу келісімі жазбаша түрде  лизинг алушымен ақылдасады. Сатушы болып ТОО «Вираж – Лизинг»  ТОО «КазАвтобусПром» және ТОО «Агес».

Лизинг  құрал жабдықты жеткізілуінің негізгі  шарттары.

• марапаттау сыйақысы
• лизинг мерзімі / жалға  1-3,5 жылға
• авнстық төлем 20 – 30 %
• барлық жағдайдан сақтандыру (лизинг алушының есебінен)
• Кепілдемелі қызмет 1 жыл немесе 25000 км жүгерімі.

Келісім мерзімі уақытында меншік иелігі лизинг компаниясының құрамында  қалады. Келісім шарт  негізіндегі  лизинг төлемін төлей отырып, клиент құрал – жабдықты өз мақсатына  пайдаланады.