Инвестициялық сапаларды бағалау және бағалы қағаздар тиімділігі

                                                  МАЗМҰНЫ  

КІРІСПЕ....................................................................................................................3

 
1. Инвестициялық сапаларды бағалау  және бағалы қағаздар тиімділігі...............4 

 

1.1 Инвестиция  туралы жалпы түсiнiк...................................................................4

 

1.2 Инвестицияның қызметі мен операциялары.....................................................11

 

1.3 Инвестицияның түрлері мен есептеу әдістері..................................................15 

 

2. Бағалы қағаздар нарығының түсінігі және түрлері............................................18

 

2.1 Бағалы қағаздардың эмиссиясы........................................................................21 

 

2.2 Бағалы қағаздар нарығы мен түрлері...............................................................25

 

2.3 Бағалы қағаздардың бағасыздану бойынша операциялар...............................27 

 

ҚОРЫТЫНДЫ.........................................................................................................28

 

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ..........................................................29

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

КІРІСПЕ

 

      Кәсіпорындардың экономикалық және қаржылық тұрақтылығын және әрі қарай өсуін анықтайтын шешуші факторлардың бірі – бұл оның инвестициялық белсенділігі. Қазақстан Республикасында нарықтық қатынастарға көшкелі бері жүргізілген экономикалық бетбұрыстар халық шаруашылығының негізгі буыны болып саналатын кәсіпорындардың құқықтық, қаржылық-экономикалық және әлеуметтік жағдайын, олардың шаруашылық және азаматтық жүйелердегі дәрежесін айтарлықтай өзгерістерге ұшыраттты. Жеке меншікте, аралас, акционерлік меншікте құрылған миллиондаған кәсіпорындар пайда болды және қазіргі таңда қызмет етуде, көбею үстінде, даму барысында. Осылардың барлығы кәсіпорындардың инвестициялық қызметін ұйымдастыру және басқару механизмінің өзгеруіне себеп болды. Кәсіпорындардың инвестициялық қызметі олардың экономикалық өсуінің, ішкі және сыртқы нарықтарда бәсекелестікке қабілетті болуының алғы шарттарының бірі болып табылатындығы сөзсіз.Нарықтық қатынастардың дамуымен қатар барлық ұйымдық-құқықтық кәсіпорындардың қаржылық-шаруалылық тәжірибесінде қаржылық инвестициялар да кеңінен етек жайып келеді. Акционерлік қоғамдар жыл өткен сайын көптеп ашылу үстінде, банктер, сақтандыру компаниялары, зейнетақы қорлары, кәсіпорындар мен ұйымдар, сондай-ақ мемлекет те уақытша бос ақша қаражаттарын тарту үшін қарыздық құнды қағаздарды кеңінен пайдаланатын болды.

Осы айтылғандар кәсіпорындар тарапынан қазіргі заман талаптарына, нарықтық экономика талаптарына  сай инвестициялық саясат жүргізуді  қажет етеді. Кәсіпорындардың инвестициялық  саясаты мүмкін болған инвестициялық  жобалардың ішінен өзінің стратегиялық мақсаттарына сай нұсқаларын таңдап ала білумен сипатталады. Сонымен қатар, инвестициялық саясат жобаларды қаржыландырудың оңтайлы көздерін тартуды, оларды тиімді орналастыруды, нәтжижесінде инвестициялық табыс табуды немесе капитал өсімін қамтамасыз етуі керек. Сондықтан да инвестицияларды дұрыс басқару қазіргі таңдағы көкейтесті мәселелердің бірі болып отыр.Елбасымыз В.А.Назарбаев "Қазақстан-2030" стратегиялық бағдарламасында ұзақ мерзімді дамуымыздың жеті басымдығын көрсетіп берді . Осы басымдықтардың бірі инвестициялық ахуалды жақсарту болатын. Елдің экономикалық өсуін тұрақты дамыту үшін алдымен инвестициялық белсенділікті арттыру қажеттілігін Президентіміз атап өтті.

Еліміздің экономикасын өрістетіп, халықтың тұрмыс деңгейі мен әл-ауқатын арттыру үшін тартымды инвестициялық ахуал қалыптастыру басты міндет болды. Осы орайда Қазақстан Республикасының 2004 жылғы "Инвестициялар туралы" қабылданған заңының қоғамдағы саяси мәні зор. Елдің экономикасын көтеру халықтың тұрмыс деңгейінің жоғары дәрежеде болуын қамтамасыз ету мақсатында қабылданған бұл заң Қазақстан халқы үшін маңызды тарихи құжаттардың бірі деп айтуға болады. Ұлттық табыстың ұлғаюы экономикалық дамуға өз ықпалын тигізіп қана қоймайды, қоғамның саяси әлеуметтік дамуына үлкен серпіліс береді Сондықтанда инвестициялар тарту қоғам үшін өте қажет.

 

 

 

1.Инвестициялық сапаларды бағалау және бағалы қағаздар тиімділігі  

 

1.1 Инвестиция  туралы жалпы түсiнiк

 

      Инвестициялар – мүлiктiк қазыналардың және  оларға құқықтардың, сондай-ақ пайда мақсатында инвесторлар кәсiпкерлiк қызмет обьектiлерiне салатын интелектуалдық меншiкке құқықтардың барлық тұрлерi. Инвестиция (ағылшынның invistor - салымшы) бұл өндiрiстiк, кәсiпкерлiк және басқа да қызметтерге өнiм өндiрудi, жұмысты және қызметтi Ұйымдастыру және пайданы алу немесе басқа да түпкi нәтижелерге (табиғатты қорғау, тұрмыстық өмiрдiң сапасын арттыруы және таға басқаларға) жету мақсатында ұзақ мерзiмдi қаржылық салымдар. Олар материалдық және интелектуалдық бағалықтар болуы мүмкiн. Сонымен қатар инвестиция өндiрiстi дамытуға немесе өнiдiрiстiк емес сфераға күрделi қаржыны жұмсауды да айтамыз.  Инвестицияның деңгейi қоғамның Ұлттық табысының көлемiне маңызды әсер етедi.Ұлттық  экономикада көптеген макро пропорциялар оның динамикасына байланысты болады. Инвестициялар елдiң масштабында кеңейтiлген қайта өндiрiстiк процесiн анықтайды. Жаңа мекемелердiң құрылысы, тұрғын үйлердiң салынуы инвесторлау процесiне байланысты болып келедi. Инвестицияны заңды және жеке тұлғалар жүзеге асырады. Инвестициялар: венчурлiк, тiкелей, портфельдiк, аннуитет болып бөлiнедi. Венчурлiк инвестиция – шаруашылықты қаржыландыруда шешушi рол атқаратын жаңа акциялар шығару формасындағы инвестициялар. Венчурлiк инвестиция орташа және ұзақ кәсiпорындардың өмiр сұруiнiң маңызды шарттарының бiрi болып табылады: әдетте тәуекелмен байланысты.Тiкелей инвестициялар – шаруашылық субьектiнi басқаруға қатысуға құқық алу мен табыс алу мақсатымен экономикалық субьектiнiң жарғылық қорына құйылым жасау.Портфельдiк инвестиция – пайда алу мақсатымен акцияға, облигацияға және басқа ұзақ мерзiмдi сипаттағы бағалы қағаздарға қаражат жұмсау.

Аннуитет – кредитордан  алынған қарызды, пайыздарын қоса, өтеу үшін оған төленетiн (әдетте ұзақ уақыт  бойы) белгiлi бiр  мөлшерден жыл  сайынғы ақша сомасы (рента).Қазақстан экономикасының өзектi проблемаларының бiрi ең алдымен материалды өндiрiс сферасында инвестициялық iс-әрекеттi ынталандыру болып табылады. Қазақстан экономикасының құрылымды қайта құруының негiзгi проблемасы қаржыландыру көздерi болып табылады. Қазақстанда инвестициялық iс-әрекеттiң қаржыландыру көздерi болып:

1. Кәсiпорынның өз акцияларын сатудан кен қаражаттары: акционерлiк компаниялародың өнеркәсiптiк қаржы топтарының қайтарымсыз негiзгi бөлiцнетiн қаражаттары;
2. Федералды, аймақтық, жергiлiктi бюджеттi ассигнациялау қайтарымсыз негiзiнде iскерлiктi қолдау;
3. Шетел инвестициялары;
4. Қайтарымды негiзде мемлекет ұсынған несие тұрiндегi қарыз құралдары. Шетел несиелерi, облигациялық займдар, коммерциялық банктер несиелерi, векселдер және компанияның инвестициялық қорларының, сақтандыру компанияларының, зейнеткерлер және өзара қорлардың қаражаттары.

       Инвестицияның қайнар көзi болып жинақ (сбережения) табылады. Бiрақ жинақ тек бiр шаруашылықпен айналысатын субьектiлердi iске асыра алады. Инвестиция келесiдей факторларға байланысты болады:    

- пайда нормасының күтiмiне немесе капиталды қаржы бөлудiң рентабельдiгiне байланысты. Егер бұл рентабельдiк, инвесторлардың пiкiрi бойынша, тым төмен болса, онда қаржы бөлу iске аспайды.

- Капиталды қаржы бөлудiң альтернатвтi мүмкiндiгiне байланысты. Инвестор өзiнiң ақшасын жаңа зауыттың немесе фабриканың құрылысына сала алады, яғни ол сонымен қатар ресурстарын банкке де жайғастыра алады. Егер пайыз нормасы пайда нормасының күтiмiнен жоғары болса онда инвестициялар iске асырылмайды, және керiсiнше, егер пайыз нормасы пайда нормасының күтiмiнен төмен болса, онда кәсiпкерлер капиталды қаржы бөлудiң жобасын iске асырады. Графикте,  инвестиция мен жинақты пайыз нормасының арасындағы өзара байланыс келесiдей сипаттан көрiнедi.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

                         

 

 

S₁=J

 

Сурет –1

 

Графикте, инвестиция мен  жинақтың арасындағы тепе-теңдiк көрсетiлген:

JJ – қисығы инвестиция;

SS – жинақ;

Ордината өсiнде –  пайыз нормасының мағынасы (r); Абцисса өсiнде – жинақ және инвестиция;

Инвестиция пайыз нормасын J=J (r) бұл келушi функция: пайыз ставкасының деңгейi жоғары болғанда инвестиция деңгейi төмен болады.  Жинақта пайыз нормасының функциясы: S=S(r). Бiрақ ол артушы функция   r-ге пайыз деңгейi экономиканың барлық масштабында жинақ пен инвестицияның теңдiгiн қамтамасыз етедi,

r₁ және r₂ деңгейi осы күйден ауытқуы. Яғни инвестиция пайыз ставкасының функциясы болып, ал жинақ табыстың функциясы болып табылады.

Салық салу деңгейiне және жалпы берiлген елдер мен аймақтың салық климатына байланысты. Салық салудың тым жоғары деңгейi инвестицияға жағдай жасамайды.

Инвестициялық процесс ақшаның  инфляциялық құнсыздануының қарқынына  септiгiн тигiзедi.

       Инвестицияның, табыстың жинақтың өзара әсерiн шағылыстыратын маңызды макроэкономикалық пропорциясын келесiдей сипатта көрсетуге болады:

Y = C+S, яғни Ұлттық табыс өзiнiң пайдалануында тұтыну шығыны (C) мен инвестиция (J) сомасына тең. Тұтыну – табыс функциясы болып табылады, яғни C =C(Y).

Басқа жағынан, туындалған Ұлттық табыс  Y= C+S –ке тең.  S – (жинақ) ол да табыс функциясы,  S=S(Y). Ендеше егер C+J=C+S онда  J=S бұл жердле инвестиция -  r:J=J(r) функциясы, ал жинақ - Y:S=S(Y) болып табылады. Ендi  жинақ пен инвестицияның тең болуындағы Ұлттық табыстың деңгейiн анықтаймыз. Ол үшін график қолданамыз. Абцисса өсiнде – Ұлттық табыс деңгейi (ҰТ). Ордината  өсiнде – жинақ және инвестиция (SJ). JJ сызығы – инвестицияның µТ-ның кез-келген деңгейiндегi айнымас көлемi.  Графикте Ұлттық табыс өскен сайын жинақ арттатыны көрiнiп тұр.

Е- нүктесiнде JJ және SS қисығы қиылысады. N нүктесi J және S нүктесi арасындағы кеңдiктiң бұзылуы кезiнде елдiң экономикасының барлық уақытта Ұлттық табыс теңдiгiне ұмтылғандағы жағдайын бiлдiредi.

 

 

     S       N       F      ЅТ

 

Сурет – 2.

Егер  SS қисығы  JJ қисығынан үлкен болса, онда жинақ масштабы қоғамда инвесторлау масштабын арттырады. Ал егер SS қисығы JJ қисығынан  төмен болса, керiсiнше болады.

Мемлекеттiң инвестиция процестердi реттеушi ретiндегi инвестициялық саясаттың приоритеттерiн таңдауда әртұрлi типтi инвесторлар үшін бiрдей жағдай жасауда салық жеңiлдiктерi арқылы инвестициялық iс-әрекеттер стимулдауда пайдалы инвестициялық несиенi қамтамасыз етуде жалпы қолайлы инвестициялық ауа-райын қалыптастыруда болып табылады. Инвестицияларға байланысты қызмет: бiрлескен және шетелдiк кәсiпорындарды сондай-ақ шетелдiк заңды тұлғалар филиалдарын құру, бақылау олардың жұмыс iстеуi, ұсталуы және таратылуы. Шартты жасасу мен орындау. Интелектуалдық меншiк құқығын қоса алғанда, алуан тұрлi мүлiктi  сатып алу,  пайдалану және билiк ету. Акцияларды, облигациялар мен басқа да бағалы қағаздарды сатып алу, шығару және сату. Инвестицияларға байлагысты Қазақстан Республикасының заңдарында тиiм салынбаған. Жердi және өзгеде табиғи ресурстарды сатып алу, кепiлге салу, оларды иесiздендiру және пайдалану құқықтарын қолданудың басқа да нысандары.

 

 

 

       Сонымен “Инвстициялар” түсiнiгi көп қырлы құбылыс, оның бiрнеше мағыналы анықтамасы бар:

• ең алдымен, инвестициялар жөнiнде сөз еткенде, құрал-жабдық, технологиялар жөнiнде айтылады. Оларды енгiзу арқылы өндiрiстiк процесс жүзеге асырылады;
• соңғы кездерi бағалы қағаздарды, акцияларды сатып алу жөнiнде сөз болады;
• мүндай анықтама бiрнеше шектеушi сипатта болады, өйткенi кең мағынада алғанда, ол әр алуан тектi операциялардың тiзбектеп орындалуы бар белгiлi бiр процесс болып табылады;
• осы процестiң әлеуметтiк-экономикалық салдары бойынша оны экономиканың дамуын қамтамасыз ететiн белгiлi бiр механизм ретiнде бағалауға болады.

Экономистер үшін инвестиция - әрқашан күрделi қаржының нақтылы заттай тұрi, ал халық тұрғындар инвестицияның өздерiнi ң есептерiндегi өзгерiстер, акцияны сатып алу сақтық кассаларындағы есеп ашу деп түсiнедi. Егер адамдар қоғамдық, өндiрiстiк мүмкiндiктерiнiң бiр бөлiгiн тұтынуға қатысты күрделi қаржы ретiнде пайдаланса, экономикалық есеп оны өндiрiс көлемi деп бағалап, жалпы Ұлттық өнiмге қосады. Сондықтан анықтамаларымызды толықтыруымыз керек. Жалпы Ұлттық өнiм – түпкi, соңғы өнiмнiң сомасы, бұған тұтыну тауарларымен қызметтерiн қоса жалпы инвестицияда кiредi. Таза және жалпы инвестиция жыл бойы жасалған машиналарды, фабрикалар мен үйлердi, құрылыстарды қамтиды, олар ескi капиталды ауыстыру үшін сатып алынса да таза инвестиция капиталдың өмiрге келуiмен тең (жалпы инвестиция шығып қалған капиталға – аммортизациялық төлемдерге тең). Жалпы инвестицияны аммортизациялық төлемдердi есепке алмай-ақ дәл анықтауға болады. АҚШ-тың ашық экономикасы бар. Олар тауарды, қызметтi және капиталды шеттен алып келедi және шетке шығарады. Бұл Ұлттық есепке таза шеттен шығаруды экспорт инвестицияның бiр бөлiгi ретiнде шартты турде енгiземiз. Егер Ұлттық шетке шығару саудасы оңды болса, шеттен сатып алуға қарағанда көп сатады, сөйтiп ол шет елге инвестиция шығарады. Шығындардың басты компонентi – инвестиция. Бұл макроэкономикада екi тұрлi атқарады. Бiрiншiден, шығындардың компонентi болғандықтан инвестициядағы күрт өзгерiстер жиынтық сұранысқа, сөйтiп өндiрiстiң көлемiне, жұмыспен қамтуға шешушi әсер етедi. Екiншiден, инвестиция капиталдық қорлануына алып келедi. ґндiрiстiк қуаттардың көп болмауы өндiрiстiң көлемiн ұлғайтуды және экономикалық ұзақ мерзiмдiк дамуын қамтамасыз етедi. Соңғы жылдары жалпы инвестицияның 70 пайызы өнеркәсiп кәсiпорындары мен құрал жабдықтарға жұмсалады. Инвестицияның мәнiн ашуға мына үш элемент қажет: табыс, шығындар, нәтиже күту.