Негізгі қорлардың мәні және жіктемесі

Интерпретация (талдау және мәліметтерді суреттеу, жүйелерді байланыстыру үшін пәндік аймақтағы фактілер), диагностика (іздеу, басқарылып отыратын объектінің анықтау және суреттеу), мониторинг (үзіліссіз функциянирленген АЖО және алынға нәтижелерді белгілеу), жоспарлау (берілген тізбектелген әрекеттердің қамтамасыз етеді), жобалау (қолданушылар интерфейсі және дамуды қамтамасыз етеді).

 

 

2.3 Автоматтандырылған жұмыс орнынының классификациясы

АЖО дара, топталған, ұжымдық  болуы мүмкін. АЖО жүйесі ашық, икемді, дамуға  және жаңа дамуға беімделген, толық жетілдіруге қол жеткізе  алатын «адам- машина» болып табылады.  Мұндай жүйеде мыналар қамтамасыз етуі тиіс:

- Мамандардың ақпаратты  өңдеуде  машиналық құралдарға  максималды жақындығы;

- Диалогты режимде жұмыс  жасау;

- Ескішіл процесстерді  барынша автоматтандыру;

- Мамандардың өз бетімімен  үйрену мүмкіндігі;

АЖО шығарлатын есептерді  шартты түрде ақпараттық және есептік  деп бөлуге болады.

Ақпараттық есептерге  кодтау, классификация, жинау, құрылымдық ұйымдастыру, корректировка, сақтау, ақпаратты  іздеу және ұсыну процесстері  жатады. Көп жағдайларда ақпараттық есептер қиындығы төмен есептік  жәнеарифметикалық және мәтіндік типтегі  логикалық процедуралар, байланыстар  тізбегінен тұруы мүмкін. Ақпараттық есептер мамандардың көп еңбегін  және уақытты қажет ететін есеп түрі.

Есептеуді қажет ететін есептер  негізінде түрлендірілген және түрлендірілмеген болуы мүмкін. Түрлендірілген есептер  түрленген алгоритмдер негізінде  шығарылып, негізгі екі топқа  бөлінеді: тікелей санау арқылы жүзеге асаты және математикалық модель негізіндегі есептер.

Тікелей санау арқылы шығарылытын  есептер қарапайым алгоритмдер  арқылы іске асырылады. Ал қиын есептерді  шешу мақсатында әр түрлі математикалық  моделдер қолданылады.

Соңғы уақытта толық формалденген сематикалық есептерді шешу мақсатында құралдар жиыны өңделген болатын. Экономикалық объектілер оперативті басқару кезінде  пайда болатын және әдетте толық  ақпарат шартына сәйкес болғанда мұндай есептер жиыны шығарылады. АЖО құрылымы – бұл элементтер мен жүйеастылардан тұратын құрылым. Қамтамасыз ететін жүйелерге бірінші  кезекте техникалық, ақпараттық, программалық және ұйымдастырушылық түрлерін қарастырған  жөн. Сонымен бірге жүйеастылардың бірнеше қатарлары қарастырлған.

Техникалық қамтамасыз ету  техникалық құралдардан тұратын  комплектсті айтуға болады. Оның негізі ретінде кәсіптік дербес дара компьютер  қолданылады, сонымен бірге маман  қызметі, яғни жұмысы ешқандай дәлделдар (программистер, операторлар және т.б.) көмегінсіз орнындалады. Топтық АЖО үшін мұндай компьютерлермен 4-6 қолданушға дейін қолдануға болады. Кәсіптік компьютер құрамына процессор, дисплей, пернетақта, ақпаратты сақтау құрылғылары, баспаға шығару құрылғылары және графиктік өңдеу құрлғылары құрамына енеді.

Техникалық құралдар комплексіне  әр түрлі АЖО желі арқылы байланысы  үшін коммуникациялық құралдар және телефондық байланыс құралдары қолданылады.

Ақпараттық қамтамасыз ету  – бұл локалды мәліметтер қорында  сақталатын ақпараттар массиві. Ақпараттар әдетте магнитті дискілерде құрылады және сақталады. Оларды басқару мәліметтер қорын басқару жүйелерімен орндалады. Ол өз кезегінде ақпаратты жазуды, іздеуді, оқуды, ақпараттық есептерді  шығарумен және түзеумен айналасады. АЖО бірнеше мәліметтер қоры болуы  мүмкін.

Ұйымдастырушлық қамтасыз ету  ұйымдастыру функцияларының әдістері мен құралдарын, АЖО дамуын және кадрларды дайындау мен квалификациясын  көтеру деңгейін қамтамасыз етеді.

Топтық және коллективтік. АЖО үшін ұйымдастырушылық жүйе астының  құрамына АЖО басқару функциясын алады. Атап айтқанда: жобалау, жоспарлау, есеп жүргізу, басқару, анализ, ақпараттық жүйелермен ұйымдастыруды қамтамасыз ету және тағы басқалар.

Ұйымдастырушылық қамтамасыз ету АЖО қолданушысының құжат  түрінде құқықтарын қорғау және міндеттері жайлы анықтаманы көрсете алады. Программалық қамтама программалық және қосымша қамтамасыз етуден тұрады. Желілік қаматамасыз ету негізі операциялық жүйе және программалау жүйесі болады, мысалы, алгоритмдік  тіл Бейсик. Желілік программалар рациональды технологиялық ақпараттарды өңдеуді қамтамасыз етеді. Олар сервистік  программалар деп аталады және де АЖО осы программалар мүмкіндгіне  орай кеңейтулерге ие бола алады.

АЖО ақпараттарды желіде қамтамасыз ету үшін және әр түрлі каналдар бойынша программалық құралдар қолданылатын АЖО-ны жүйелік программалауға жатқызуға  болады.

Қолданбалы программалық қаматаманы құрамына қолданушылар тобы және қолднабалы программалар түрлі  бағытта қолдану жүзеге асырылады. Стандартты программалар қолданушылары  нақты есептердің алгоритмдік тілде  программалық шешімі бар болады.

АРМ нақты  қызметкердің жұмыс жасауына оңай бейімделеді, яғни, бұл АРМ-ді сәйкесті есептерді  шешуде құрал ретінде пайдалану  үшін оны пайдалану жөніндегі  тәсілдер мен әдістер жайлы қосымша  оқудың қажеті жоқ.

1980-жылдары  ЭВМ-мен жабдықталған кітапханалардағы  жұмысшы орнын кітапханашының  АРМ-ы және библиографтың АРМ-ы  деп атай бастады. Сонымен қатар  кітапханаларда басқа да АРМ-дар  пайда бола бастады: кітапханашы  АРМ-ы, пайдаланушы АРМ-ы, жинақтаушы  АРМ-ы, библиограф АРМ-ы, администратордың  АРМ-ы және тағы басқалар. Анықтамалық-библиографиялық  АРМ локалды және сырттағы  тізбектегі ақпарат іздеуге, әртүрлі библиографиялық тізімдер жасауға, мәтіндерді өңдеуге, есептер жасауға, анықтама беруге арналған әртүрлі қолданбалы программалар орнатуға және басқа бағыттарда пайдаланылады. 

АЖО-тың негізгі түрлерін масштабтары бойынша классификация жасайды:

• жеке;
• топтық;
• корпоративтік,
• стол үстілік;
• тізбектік;
• мекеме масштабында.

Жеке АЖО жеке автономды компьютерде орналасады, тізбекке қосылмайды. Мұндай жүйенің жалпы ақпараттық қормен байланысқан бірнеше қарапайым қосымшасы болады. Бұл жүйе бір пайдаланушыға немесе бір жұмыс орнын уақыт бойынша бөліп пайдаланатын пайдаланушылар тобына арналған. Мұндай қосымшалар мәліметтер базасын басқарудың стол үстілік немесе локалдық жүйелері көмегімен жасалады. Локалды СУБД ішінде көбірек белгілілері Clarion, Clipper, FoxPro, Paradox, dBase және Microsoft Access.

Топтық АЖО ақпаратты ұжым болып пайдалануға бағытталған, көбінесе локалды есептеу тізбегі негізінде құрылады. Біртипті немесе мамандандырылған жұмыс орындары бір немесе бірнеше нақты қосымшаларды шақыруды қамтамасыз етеді. Жалпы ақпараттық қор мәліметтер базасынан немесе құжаттар файлының жиынтығынан тұрады.

Жұмысшы топтарына мұндай қосымшаларды жасауда  мәліметтерсіз серверлер пайдаланылады, оларды SQL-серверлер¹ деп атайды. SQL-серверлердің үлкен бөлігі коммерциялық түрде және еркін саудада таратылады. Олардың ішінде  Oracle, DB2, Microsoft SQL Server, InterBase, SQLBase, Sybase, Informix, MySQL айтуға болады.

Корпоративті АЖО жұмыс топтары үшін жасалған жүйелердің дамыған түрі болып табылады. Олар ірі компанияларға арналған және территория бойынша таратылған түйіндерге немесе тізбектерге көмектеседі.

Корпоративті  АЖО қатысушылар арасындағы келісім бойынша немесе иесі анықтаған шектелген пайдаланушылар ғана қатыса алатын жүйе болып табылады. Бұл АЖО-тердің басты ерекшелігі, мұнда жұмысшы тобының ақпараттар қорынан басқа, шағын бөліктен орталық немесе таралған мәліметтер базасына оңай ену қамтамасыз етілген.

Мекеме масштабындағы  АЖО топтық, корпоративтік және интеграцияланған болуы мүмкін. Мұның қайсы түріне қатысты екені АЖО-ті өзіне орнатып, енгізіп жатқан мекеменің (корпорация, ұйым, кәсіпорын және тағы басқалар) жұмыс бағытымен, сұранысымен және мүмкіншіліктерімен анықталады.

Мекемелер соңғы кездері бірыңғай және тиімді процестері мен оларды қолдану әдістерді  жасауға бағытталған жалпы мәліметтері  бар (интеграцияланған ақпараттық ресурстар) комплексті АЖО-ті қолдануды жиі талап етуде. Әртүрлі АЖО-дарды біріктіру олардың интеграциялануына әкелетіні белгілі. Бұл кезде кез келген қосымша құрылып жатқан корпоративті ақпараттық жүйеге, сол сияқты бұл жүйеде қолданылатын әр түрлі ақпараттық ресурстарда интеграциялануы қажет.

Информациялық ресурстардың интеграциясы ретінде әртүрлі ақпараттардың олардың қасиеттерін, ерекшеліктерін және пайдаланушының оны өзгерте алу мүмкіндігі сақталатындай болып  бірігуі болып табылады

Ресурстардың бірігуі физикалық  және виртуалды түрде жүреді. Ең бастысы – пайдаланушының қол  жетімді ақпаратты біртұтас (интеграцияланған) ақпараттық кеңістік ретінде қабылдауын қамтамасыз етуі қажет.

Ақпараттық  ортаға қатысты интеграцияны пайдаланушыға  қол жетімді ішкі және сыртқы ақпараттық ресурсы және қосымшалары бар  ақпараттық тізбектер құрамына енетін әртүрлі, кейде территория бойынша  бөлінген аппараттық және программалық құралдардың, жүйелер мен қондырғылардың бірігіуі ретінде түсінеді. Топтық ортадан басқа жұмысшы орнын  қолдау және ұйымдастырудың барлық функцияларын бір технология аясында біріктіретін жеке ақпараттық жүйелер де пайда  болады. Мысалы, жұмыс уақытын жоспарлауға, мекен-жай-телефондық және басқа да анықтамалар жасауда қолданылады.

Интеграцияланған  АЖО өзара байланысқан және бірге сақталатын  мәліметтер жиынтығы болып табылады. Мәліметтердің аз ғана артықшылығы байқалған жағдайда бір немесе бірнеше қосымшалар үшін қолдану тиімділігі және мәліметтердің программалардан тәуелсіздігі қамтамасыз етіледі, процесс жалпы басқару тәсілі арқылы жүзеге асырылады.

Интеграцияланған  компьютерлік жүйелерге мәліметтерді берудің және пайдаланушылардың  өжүйе бөліктерімен өзара әсерін бірыңғай тәсілмен жүзеге асыруы қажет. Бұл уақытта әртүрлі категориялы  пайдаланушылардың ақпараттық және есептеушілік сұраныстары қамтамасыз етілуі керек.

Ақпараттық  жүйелердің интеграциясы 2 негізгі  фактор себебінен жүреді:

1. қосарланған  ақпаратты қысқарту қажеттілігі  және мекеменің бір-бірімен байланысқан  жеке АЖО-дарын тиімді пайдалану ;

2) тізбектік  және таралған АЖО қолдану.

АЖО интеграциясына мыналар енеді: мәліметтерді өңдеудің таратылған жүйесі; «клиент-сервер» технологиясын ақпараттық сақтау қоймасы; электрондық құжат айналысы жүйесі; геоақпараттық және глобалды жүйелер; топтық жұмыс және корпоративтік ақпараттық жүйелер.

Ақпаратты ізденіс немесе ақпараттық ізденіс  ақпараттық процестердің негізгілерінің бірі болып табылады. Пайдаланушыға  оған қажетті ақпаратты жылдам және тиімді іздеуіне жағдай жасау кез  келген ақпараттық-анықтамалық жүйенің  маңызды функциясы болып табылады. Кез келген ақпараттық жүйе (ақпараттық-анықтамалық жүйе ғана емес) өзінің тақырыптық саласындағы кез келген сұраққа өзінде сақталған барлық жазбаларды қарамай-ақ   қажетті ақпараттарды табуы тиіс.

Ақпараттық ізденіс  (ағыл. «information retrieval) деп белгілі бір ақпарат сақтаған құжаттарды іздеуге немесе қойылған сұраққа жауап беру мақсатында нақты мәліметтерді беру үшін тиісті құжаттарды табуға араналған операциялар тізбегін айтады. Ақпараттық ізденіс пайдаланушылардың ақпараттық сұранысына сәйкес құжаттардың ақпараттық массивін табумен анықталады. 

Мәтіндік ақпараттан іздеу құралы жайлы алғашқы мәлімет Библияда пайда болды. 1247 жылы (Hugo de St. Caro) 500 монах  Библияға кілттік сөздердің (ключевые) сәйкестілігін (конкорданс) іздеген. Орта ғасырларда журналдарда тақырып  немесе текст ішінен басты бағытты  анықтап, терминдермен беру де (индексирование) қолданыла бастады (журналдық индекстер  – Корольдік ғылыми қоғам, 1600 жылдар).

«Ақпараттық ізденіс» терминін американ математигі К. Муэрс енгізді. Ол мұндай іздеуге ақпараттық қажеттілікті өтеуге бағытталған ақпараттық сұраныс қозғау салатынын байқады. К.Муэрс ақпараттық іздеу обьектілеріне құжаттарды, олар жайлы және орналасқан жері жайлы мәліметтерді, фактографиялық мәліметтерді жатқызды.

Фактографиялық  іздеу проблемаларын алғаш шешкен кітапханашылар болды. Олар «ақпараттық-іздеуші  аппарат» деп аталынған ақпараттық іздеу құралын ойлап тапты. Бұл  термин 1970-жылдардан бастап қолданылуда.

Кітапханашылар  «ақпараттық ізденіс» пайдаланушылардың ақпараттық сұраныстарына сәйкес құжаттардың ақпараттық сұранысына орай ретінде қарастырады.

Компьютерлік  техника тұрғысынан қарағанда «ақпараттық ізденіс» бір немесе бірнеше мәліметтік базада (банкіде) жүзеге асырылатын логикалық және техникалық операциялар жиынтығы. Мұның басты мақсаты пайдаланушының релеванттық сұранысы бойынша құжаттарды, олар жайлы мәліметтерді, фактілер мен мағлұматтарды табу болып табылады.

Релеванттылық» - құжат мазмұнының ақпараттық сұранысқа немесе ізденіс мақсатына сай құжат үлгісіне ақпараттық сәйкес келуі. документа поисковому предписанию.

Бұл, әсіресе, пайдаланушының сұранысына сәйкес Интернеттен  өзіне қажет өте үлкен мөлшердегі құжаттарды, оның ішінде релеванттық  құжаттарды табу барысында көрінеді. Сондықтан бұл ізденістің тиімділігі «пертиненттілік» деген ұғыммен  сипатталады.

Пертиненттілік – құжат мазмұнының (ізденіс нәтижесінде табылған) нақты маманның ақпараттық сұранысына сәйкестілігі.

Ақпараттық  ізденістің келесі байланыстары болады:

• мақсатқа байланыстылығы - адрестік (формалды-механикалық) және семантикалық (тематикалық);

• ізденіс обьектісіне байланыстылығы – құжаттық және фактографиялық;

• техникалық құралдарды қолдану дәрежесіне байланыстылығы – қолмен жұмыс және автоматтандырылған;

• функционалдық роліне байланыстылығы – басым бағыттылықтағы/ екінші орындағы, орталық/шеткері, тұрақты/жағдайға байланысты сұраныстар. потребности.

Ақпараттық  ізденіс түрлері кейде бір  бірлерін қайталайды, мақсаттары мен  обьектілері бір-брлерімен жиі  байланысады. Мысалы, ізденістің құжаттық және фактографиялық түрлері адрестік түрде де, семантикалық түрде де бола алады.