Шпаргалка по "История Белоруссии"

Вопрос 1: Предмет, значение и цели дисциплины "История Беларуси" (в контексте  мировой цивилизации). Периодизация истории Беларуси. Источники по истории  Беларуси.

Гiсторыя Б. налiчвае тысячагоднюю гiсторыю. За гэтыя гады Б. пабывала ý складзе РП, ВКЛ i iнш. У 1991 г. ― самастойная дзяржава. Напрацягу гэтай гiсторыi працэсы iшлi супярэчлiва: русiфiкацыя, акаталiчванне i iнш. Мала такiх народаý, якiя падвяргалися такой дэскрамiнацыi, як беларусы. Так як Б. знаходзiцца ý цэнтры Еýропы, то тут сутыкнулiся iнтарэсы многiх дзяржаý. Сотнi воiн прашлi праз тэрыторыю Б. Сення пачынаецца сiстэматычнае i паглыбленнае вывучэнне нашай гiсторыi. Б-ую гiсторыю прымешваюц да гiсторыi СССР. Сення з небыцця паýстаюць iмены нашых продкаý: Рагвалода i Рагнеды, нашых асветнiкаý ― Е. Полацкай, Ф. Скарыны. Гiсторыя ― гэта падмурак жыцця кожнага народа; гэта не толькi апiсанне падзей у мiнулым, гiсторыя дазваляе нам заглянуць у будучыню. Яна пiшацца на аснове фактаý, дакументаý, досвiдаý. Задачы курса: 1) паглыбiць тэарытычныя веды, каб бачыц развiцце грамадства, свабодна арыентыравацца ý палiтычнай абстаноýцы; 2) узмацнiц нацыянальную самасвядомасць, выхавац гонар за дзяржаву.

Сiстэмнае  вывучэнне пачалося ý XX ст. У 1917 г. прафесар Доýнар-Запольскi адкрыý ý Маскве курсы па вывучэнню гiсторыi Б. Сiстэматычнае чытанне пачалося ý савецкi час; у 1921 г. адчынены БДУ. Ва ýсiх ВНУ уведзена вывучэнне гiсторыi Б. Iснуе некалькi гiпотыз: 1) гiпотыза Дарвiна, Моргана i Энгельса ( а) дзiкасць; б) варварства; в) цывiлiзацыя (нiжэйшая, сярэдняя, вышэйшая)) 2)Марксiстска-Ленiнiстская (гэта канцэпцыя ýлiчвала стан вытворчасцi i формы гiстарычнай супольнасцi людзей: род, племя, народнасць, нацыя. Гiсторю дзялiлi: а) першабытна-абшчынны лад; б)рабаýладзельч.; в)феадальны; г) капiталiстычны; д)камунiстычны).

Преыядызацыя: 1) Старажытнае грамадства [ а)каменны век: 40 тыс. г. да н.э. – 3 тыс. г. да н.э.; б) бронзавы век: 2 тыс. г. да н.э.- пач. 1 тыс. г. да н.э.; в) жалезн.: пач. 1 тыс. да н.э. – 5 ст. н.э.] 2) Сяредневечча [ а) пачатак прыходу да классавага трамадства i ýзнiкненне дзяржаýнасцi на тэр. Б.: 6 – перш. пал. 13 ст.; б) развiцце феадальнай сiстэмы: сяр. 13 ст. – 15 ст.] 3) Новы час [ а)афармленне феадальнай сiстэмы i выспяванне яе крызiсу: 16 – кан.18 ст.б) зацвяржэнне капiталiзму, выспяванне крызiсу буржуазнага грамадства: кан. 18 ст – 1917г.] 4) Навейшы час: з 1917г. i да нашых дзен.

Яшчэ ý  перыяд сярэднявечча захавалiся группы даследвання: а) архiалагiчная; б)антрапалогiя; в) вусная народная творчасць. З развiцця пiсменнасцi ýзнiкаюць летапiсы, публiтыстыка, мастацкая лiтаратура, дакументы. У 16-17 ст. з’яýляеюцца творы бел. фiлосафаý: Скарыны, Буднага, Гусоýскага i iнш., у якiх падымаюцца праблемы таго часу. Падрабязныя звесткi аб гiсторыi есць у юрыдычных дакументах. Пасля уваходу Б. ý Рас. Iмп. пачала развiвацца афiцыйная гiстораграфiя, у гэты час з’яýл.першы бел. падручнiк. Шмат зроблена гiсторыкамi ý перыяд беларусiзацыi. Пачалi выдавацца гiстарычныя часопiсы (Спадчына, Крынiца, Бел. думка).

Вопрос 2: Первобытное общество на территории Беларуси. Основные занятия и общественный строй первобытных людей. Великое  переселение народов. Расселение индоевропейцев. Балты и славяне на территории современной Беларуси.

Чалавек вылучыýся  з жывельнага свету больш 2 млн. гадоý  назад. Першымi людзьмi на Б. былi неандэртальцы. Рэшткi iх культуры выяýлены ля весак Свяцiлавiчы (Ветаýскага р-на), Абiдавiчы (Быхаýскага р-на) i Падлужжа (Чачэрскага р-на). Яны жылi там у перыяд памiж 100 i 40 тыс. гадоý назад. Поýнае засяленне тэрыторыi Б. адбылося прыкладна 10 тыс. г. назад. Прыродныя умовы на працягу тысячагодзеý не аднойчы мянялiся: леднiковы перыяд не раз перамяняýся пацяпленнямi. Самая старажытная стаянка чалавека каменнага веку знаходзiцца каля вескi Юравiчы (Калiнкавiцкага р-на), дзе знойдзены рэшткi вогнiшча, камяневыя прылады працы, рэчы, вырабленныя з бiýня маманта. Другое старажытнае паселiшча ― Бердыж (Чачэрскага р-на). Тут выяýлены рэшткi чатырох паýземлянак i пяцi гаспадарчых ям, прылады працы. Па характару прылад працы ý гiсторыi першабытнага ладу вылучаюць перыяды: 1) каменны век [100 – 3 тыс. г. да н.э.] а)палеалiт ― з’яýленне першых людзей, чалавек вырабляе прылады працы з кременю (ручное рубила, востры наканечник, нож); асноýныя заняткi ― збiральництва, рыбалоýства, паляванне; б) мезалiт ―удасканальванне прылад працы, новы вiд зброi ― лук i стрэлы; в) неалiт ― людзi навучылiся шлiфаваць, пiлаваць i свiдраваць камянi; асаблiвае значэнне набыло рыбалоýства, навучылiся плясцi сеткi; з’яýляецца глiняны посуд, новыя прылады працы ― сякера, матыга. 2) Бронзавы век [12 – пач.1 тыс. да н.э.] ― з’яýленне медных i бронзавых вырабаý; на Б. бронза i медзь паступалi з Каýказа, Прыкарпацця i Скандынавii; распаýсюджана земляробства i жывелагадоýля; чалавек пазнаý тэхнiку ткацтва. 3) Жалезны век [пач. 1 тыс. да н.э. – 5 ст. н.э.] ― здабыча i апрацоýка жалеза, якое выплаýлялi з балотнаi руды ý пячах-дамнiцах.

Здаýна першабытны чалавек жыý супольна, але толькi ý палеалiце фармiруецца радавое грамадства. Некалькi родаý. Гэтых людзей аб’ядноýвала не толькi сумесная барацьба з сiламi прыроды i гаспадарчая дзейнасць, але ý першую чаргу адно паходжанне, радство. Спачатку гэта радство вызначалася па мацярынскай лiнii ― iснаваý матрыярхат. Пасля з’яýлення бронзавых i жалезных прылад працы, земляробства i жывелагадоýля выходзяць на першы план, а гэта праца мужчын => патрыярхат. З бацькоýскага рода бярэ пачатак маемаснае няроýнасць людзей => сем’i => утвараецца суседская абшчына. На тэрыторыi Б. вызначылiся некалькi вялiкiх груп плямен, якiя адрознiвалiся матэрыяльнай культурай, рытуаламi пахавання набожчыкаý. У 6 – 7 ст. н.э. адбылося засяленне Б. славянскiмi пляменамi, яны рассялiлiся сярод балтаý => пачатак працэсу асiмiляцыi славян i балтаý. У 8 – 9 ст. склалiся супольнасцi усходнеславянскага насельнiцтва: крывiчы, дрыгавiчы, радзiмiчы, часткова валыняне, драýляне, северане.

Этнiчную гiсторыю Б. можна падзялiць на 2 перыяды: 1) даiндаеýрапейскi [40 – 3 тыс. г. да н.э.]. Гэты перыяд супадае з каменным векам, калi адбылося засяленне чалавекам тэрыт. сучаснай Б. 2) iндаеýрапейскi [з 3 ст. i да н.э.] ―пачаýся ý бронзавым веку з часу рассялення на тер. Б. iндаеýрапейскiх народаý. Iснуе некалькi канцэпцый прарадзiмы iндаеýрапейцаý: 1) еýрапейскае; 2)балтскае; 3) у 70-80 гг. савецкiя вучоныя прапанавалi пяреднеазiацкую. Прыкладна ý 4-3 тыс. г. да н.э. пачалася вялiкая мiграцыя iндаеýрапейскiх плямен па прасторах Азii i Еýропы. Гэтыя народы былi сацыяльна-эканамiчна больш развiтыя i  яны асiмiлявалiся з народамi Б. Iндаеýрапейцы прынеслi патрыятхат.

Вопрос 3: Зарождение государственности у  восточных славян. Начало Руси. Полоцкое и Турово-Пинское княжества как  первые государственные образования  на территории Беларуси.

Да сярэдзiны 9 ст. на тэр., заселенай старажытнымi славянскiмi супольнасцямi, пачалi фармiравацца  раннефеадальныя княства. Па летапiсам  ý пач. 9 ст. iснавала два ýсходнеславянскiх  саюза: паýночны з цэнтрам ý Ноýгарадзе i паýдневы ― з цэнтрам ý Кiеве. Потым гэтыя саюзы аб’ядналiся i ýтварылi адзiную дзяржаву ― Кiеýскую Русь ― гэта раннефеадальная дзяржава-манархiя. На чале стаяý князь.Пры iм мелася дума,  куды уваходзiлi найбольш знатныя  людзi i старэйшыя дружыннiкi (баяры). Князю падпарадкоýваýся шматлiкi кiраýнiчы аппарат, якi распараджаýся зборам данiны, падаткаý i iнш.. Вялiкi князь меý моцнае войска, якое складалася з дружыны i войск васальных князеý. На тэр. Б. самымi значнымi былi Полацкае i Тураýскае  княствы. Полацкае княства ýтварылася ý сярэднiм цячэннi Дзвiны ý 9 ― 10 ст. (па летапiсах) i займала ýсю Паýночную  Б.. У Полацкую зямлю ýваходзiла Вiцебская  вобласць, Паýночная частка Мiнскай i Паýночна-Заходняя частка Магiлеýскай. Полацкае княстава было адным з буйнейшых  феадальных утварэнняý. Вялiкi гандлевы шлях у Заходнюю Еýропу, якi праходзiý  праз яго тэрыторыю, спрыяý узбагаченню  баярства i росту тэндэнцыi да незалежнасьцi, гэтаму спрыяла геаграфiчнае становiшча  на шляху “з варагаý у грэкi”. Другiм буйным ранне-феадальным княствам на Б. было Тураýскае. У часы Рагвалода  Тураýская воласць належала Полацку. Уладзiмiр Кiеýскi, перамогшы Рагвалода, прылучыý Тураý з яго землямi да Кiева. Упершыню Тураý у летапiсах  успамiнаýся ý 980 г. названы па iменi першага князя Тура. Тураý меý  шырокiя гандлевыя сувязi з Кiевам, Паýночным Прычарнамор’ем, Блiзкiм  Усходам, Сярэдней Азiяй, Прыбалтыкай i Валынню, быý адным з важнейшых  культурна-рамеснiцкiх цэнтраý. У  часы Уладзiмiра намеснiкам у Тураве быý яго сын Святяполк. Ен павiнен  быý, па задумцы бацькi, праводзiць у  жыцце ý Туравы паýдневавiзантыйскi ýплыý. Але ен ажанiýся з дачкой польскага караля Баляслава (яна  была каталiчкай) i сам стаý падпадаць  пад Заходнi ýплыý. Абапiраючыся на тураýцаý, якiя памяталi незалежнасць Турава ад Кiева, Святяполк задумаý  аддзялiцца ад Кiеýшчыны. Уладзiмiр  даведаýся пра варожыя намеры сына, напаý на яго, схапiý яго i жонку i кiнуý у цямнiцу. У 1015 г. пасля  смерцi Уладзiмiра, Святаполк, як старэйшы сын, атрымаý права заняць кiеýскi пасад. Братам гэта не спадабалася, пачалася вайна. Браты начале з Яраславам  перамаглi Святаполка. У час праýлення  Яраслава Тураýскае княства было ýключана ý склад Кiеýскай Русi. У  канцы 12 ― пач. 13 ст. на тэрыторыi Тупаýскага княства ýтварылася шмат дробных  феадальных княстыаý ― Тураýскае, Пiнскае, Слуцкае, Клецкае, Дубравецкае. Пiнск  быý адным з буйнейшых гарадоý  Тураýскай зямлi. Развiццю горада спрыяла i выгаднае геаграфiчнае палаженне  на воднай магiстралi ― Прыпяцi.

Вопрос 4: Политическое и социально-экономическое  развитие белорусских земель в составе  Великого княжества Литовского, Русского и Жемойтского.

У 13 ― 16 ст. у  ВКЛ, як i ý iнш. раннефеадальных гасударствах iшоý працес станаýлення i развiцця  феадальных адносiн. Феадальная собственносць  на зямлю (асноýны сродак вытворчасцi)  ляжала ý аснове феадальнага спосаба. Вярхоýны ýладальнiк зямлi ― князь. Сярэднiя i мелкiя феадалы складалi шляхецкае (дваранскае) саслоýе. На адным  узроýнi з дваранамi былi татары. Яны  неслi вайсковую службу. Шляхта, татары i сяляне мелi зямельныя надзелы, але  на розных умовах (па наследству i не). Iснавала  шмат феад. памесцiй ―  собственносць  на зямлю у ВКЛ была саслоýнай, а феад. землеýладальнiцтва пачаткова  ýмоýным. Феадалы змагалiся за поýнае карыстанне сваей зямлей. Але феадалы  не маглi абыходзiцца без сялян, якiя  атрымоýвалi зямлю ад феадалаý i плацiлi павiннасцi: дань, натуральны i грашовы  аброкi.Феадалам сяляне плацiлi налог, а  царкве ― дзесяцiну. У1557 г. Жыгiмонт II Аýгуст правеý аграрную рэформу з  мэтай упарадкаваць сялянскае землекарыстанне i павялiчыць даходы ý казну. Па гэтай  рэформе сялянскiнадзел складала валока ý 23,41 га зямлi (не залежна ад якасцi зямлi). Феадалам адводзiлiся лепшыя землi, а  сялянам наадварот. Сяляне падзялялiся на цяглых i асадных. Асноýнай павiннасцю цяглых была баршчына, акрамя яе выплачвалiся i iнш. павiннасцi. Астатнiх сялян князь  трымаý на асадзе (асдных): яны плацiлi грашовы аброк замест баршчыны.

У 14 ―16 ст. iшоý  працес аддзялення рамясла ад с/г => рост гарадоý i мястэчак. Для таго, каб  саздаць манаполii, рамеснiкi iмкнулiсь аб’яднаць свае майстэрнi. Узнiкалi цэхi.Развiцце рамясла i таргоýлi прывяло  да буйнага росту гарадоý i гарадскога насельнiцтва. Гарадское саслоýе iмкнецца  пашырыць свае права. Вярхоýнай уладай горада быý магiстрат: рада + лавы.Магiстрат  узначальваý войт. Усе гарада мелi свае апалченне. З ростам гарадоý, гаражане станавiлiся ýсе больш унiжанымi.

Вопрос5: Введение христианства и его влияние  на развитие культуры белорусских земель. Письменность и просвещение на территории Беларуси IX-XIII вв. Е.Полоцкая, К.Туровский, К.Смолятич.

У 988 г. кiеýскiм  князем Уладзiмiрам Святаслававiчам  была прынята хрысцiянская рэлiгiя  вiзантыйскага ýзроýню. У 992 г. князь Iзяслаý ý Полацку заснаваý епархiю ( епархiя ― царкоýная акруга, якой кiраваý епiскап), што дало магчымасць распаýсюдзiц пiсьменнасць. У 11 ст. у  полацкай зямлi асвойвалася кiрылiчная азбука. (яе склалi для старабалгарскай  мовы ý 863 г. браты Кiрыла i Мяфодзiй). Выдытнымi помнiкамi пiсьменнасцi  з’яýляюцца так званыя “Барысавы” i “Рагвалодавы”  камянi. Каля Оршы знаходзiýся “Рагвалодаý  камень” вышыней 3 м з вялiкай  колькасцю надпiсаý. У Падзвiннi iх  вядома 9.

Як сведчаць факты, пiсьменнасць iснавала да распаýсюджвання  кiрылiцы. Да гэтага iснавала пiктаграфiчнае пiсьмо ― але такiм пiсьмом думкi выразiць было нельга; таксама да кiрылiцы iснавала пiсьмо гречаскiмi лiтарамi. Пасля прыняцця хрысцiянства на  Б. з’яýляюцца помнiкi, якiя сведчаць аб высокiм узроýнi пiсьменнасцi на Б.: камянi, палова гребня, дзе выразаны з двух бакоý лiтары. Аб развiццi пiсьменнасцi сведчаць надпiсы на падмурку Сафiйскага Сабора. Захавалiся Тураýскае i Аршанскае  евангiле. Важную ролю у развiццi пiсменнасцi iграла царква. Самые пiсьменныя людзi ý той час былi манахi i святары. Яркiм сведчаннем пiсьменнасцi з’яýляецца летапiсанне. Асобае месца сярод  помнiкаý займала лiтаратура: “Слова аб палку Iгаравым”. Важны дакумент пiсьменнасцi ― былiны.

Е. Полацкая (1104 – 1167 гг.) ― Прадслава, нарадзiлася ý Полацку ý сям’i Святаслава. Атрымала адукацыю ад манахаý. У шлюбным  узросце бацькi вырашылi аадаць яе за багатага князя, але яна стала  манашкай. Арганiзавала майстэрню па перапiсу кнiг. Значную увагу аадала школьнай справе: увяла радмету этыкi, эстэтыкi, медыцыны i iнш. На све сродкi ý Полацку пабудавала два манастыры, дзве царквы, якiя сталi цэнтрамi асветы. Па яе заказу Лазар Богша зрабiý  крыж. Е. Полацкую добра ведалi ý Вiзантыi. У Сафiйскiм аборы была знакамiтая  бiблiятэка. У канцы жыцця яна  яна вырашыла iсцi ý Ерусалiм, каб  зрабiць паломнiцтва гробу Хрыстову. Рускiя манахi пахавалi яе ý Ерусалiме, але праз 20 год яны памясцiлi яе мошчы ý Кiева-Пячорскай лаýры.

Кiрыла Тураýскi (1130 г.) нарадзiýся ý Тураве ý сям’i багатага гараджанiна, атрымаý добрую адукацыю, стаý манахам. За красамоýства яго празвалi “златавустам”. Ен праславiýся  сваiмi творамi: аповесцi-прытчы, словы-пропаведзi (“Прытча пра думку i цела”), 21 малiтва i г. д.. Усе яны захавалiсь, многiя  напiсаны ý вершаванай форме.

Кiрыла Смоляцiч (? ― 1164) нарадзiýся ý Смаленску. З’яýляýся  кiеýскiм метрапалiтам i вялiкiм кнiжнiкам. На жаль, захаваýся толькi адзiн яго  твор “Пасланне Фарме прасвiтару”. Гэты твор сведчыць аб зарадженнi вальнадумства  ý царкоýнай пiсьменнасцi ва ýсходнiх  славян, а таксама абтым, што К. Смаляцiч ведаý Гамера, Платона, Арыстоцеля.

Вопрос 6: Культура белорусских земель в  составе Великого княжества Литовского. Русского и Жемойтского.

Беларусь  во второй половине 13-14вв. участвовала  в создании ВКЛ в составе которого в последнее период и происходит формирование народности. Бел. народность складывалась  в пределах территории в к-ых проживали потомки дреговичей, радимичей частично древлян, северян. С к. 14 в до сер. 17в для белорусов  наступает время становления. Развития и подъема – время форм. Бел. народности. В 15-16 в. сформировался целый  комплекс признаков народности: 1. Сложилась  этническая территория. 2. рост товар.-денежн. отношений  и развитие внутреннего  рынка укрепило внутр. связи внутри ВКЛ и в границах этничн. террит. Беларуси. 3. Рост городов и местечек, появл . белорусский язык , особенности  хоз. и общ. быта, материальной и дух. культуры.  Все православные наз. русскими. Название «русские» было объединяющим для населения Беларуси, России ,Украины, части Литвы. В 17-18 вв. название Беларусь стало применяться  к землям Беларуси , жители стали  наз. белорусами. В большинстве европейских  гос-в в 14-16 вв наступает новый  этап в развитии их истории и культуры – Ренессанс. Во всех областях жизни  Европы происходили революционные  изменения, особенно заметные в соц. экономической и культурных сферах: - зарождались капиталические отношения, - возрастала роль городов, - складывалась новая соц. структура общества в  замен сословной, - складывалась светская культура. Идеологи Ренессанса поставили  в центе своего мировоззрения  человека – гуманиста. Результатом  Рен. стало развитие национальных языков,рост самосознания, интенсивное становление  нац. культур, расцвет всех направлений  культуры. На Беларусь Ренессанс пришел в к. 15 в в этот период происходило  возвышение городов, как центров  ремесла торговли, общ.-полит. жизни  наблюдается политическая гос-провавая  стабилизация общества.  Основателям  белорусского и востокославянского книгопечатания стал ученый и писатель, доктор философии и медицины с  города Полоцка  Франциск Скорина,    продолжателем культурно-научных  традиций Скорины  стал Семен  Будный – церковный, общ..-полит. деятель.