Рим құқығы

Decoctor  –  банкрот,  дәрменсіз қарызгер

Declamatiо  –  декламация, оқытушының өнері

Declaratio  –  анықтама, жарнама, декларация, жария

Decorum  –  түс, сыртқы түрі, сыртқы көрініс

Decoratio  –  декорация, сырлау, әдемілеу

Decretum  –  декрет, императордың қаулысы

Decurionus – рум провинциядағы төре, қала кеңесінің мүшесі

Dedicatio  –  дәріптеу, жариялау

Deditio  –  беру, тапсыру

Deducere  –  шығару, шығарып беру

Deductio  –  дедукция, жалпыдан жекеге шығару ғылыми әдісі

Defecatio  – іш босату

Defectus  –  дефект, кемдік

Defendere  –  қорғау жасау, қорғану

Deficit  –  дефицит, тапшылық

Deffere  –  көшіру, алып беру

Definitio  –  анықтама, түсіндіру, ұғым

Deformatio  –  деформация, бұзылу, түр өзгеру

Defloratio  –  дефлорация, гүл жұлу, қыздықты жою

Deicere  –  лақтырып тастау, қуып жіберу

Delegare  –  жіберу, тапсыру

Delegatus  – делегат, жіберілген, тапсырыс алған

Deliberare  – ойлану, уөлшеу

Delictum  – қателік, құқық бұзушылық

Delimitatio  – шекараны анықтау, делимитация

Dementes  –  кем ақыл адамдар, ақылдан алжасқандар

Demilitarisatio – демилитаризация, қарусыздандыру

Democratio  – грек тілінен халық билігі, демократия

Demonstratio –  демонстарция, көрсету, көкке шығару

Denegаere  –  қабыл алмасу, мойындау

Denominatio –  атын өзгерту, деноминация, ақша бағасын өзгерту

Denuntitio  –  сөз тасу, құпия хабарлау

Deponere –  сену, қою, сенім қою, сақтауға беру

Deponent  –  ақшаны сақтауға берген тұлға

Depositum  –  алып қойылған, депозит, банкіге салынған ақша

Depositarium–  сақтауға алған банк немесе басқа мекеме, депозитарий

Deportatio  –  қуу, мемлекеттен шығару

Depressio  –  депрессия, басу, езу, сығу, тұнжыраңқы көңіл

Derelictio  –  қалдыру, тастап кету

Derivatio  –  бір зат басқа заттан шығу, тармақтану, бұрып жіберу

Designatio  –  таңба қою, белгілеу

Desinere  –  тоқтату, қысқарту

Desistere  –  бас тарту, қою, тастау

Destinare  –  арнау, тағайындау

Destructio  –  жою, қирату, бұзу

Desuetido  -  дағдыңы тастау, заңды көп уақыт орындамау

Detectio  –  іздеу, ашу, ашқызу

Detector  –  ашқызатын прибор

Detective  –  ағылшын тілнен - кірген тыңшы, тергеуші

Determinare –  анықтау, айыру

Detestatio –   қарғыс, лағынет жаудыру

Detonare  –  күркіреу, дүрілдеу

Detonatio  –  1. қопарылыс, 2. мотордың дұрыс жүрмеуі, детонация

Dies   –  мерзім

Diana   –  аңшылық құдайы

Divinatio  –  рухтанушылық

Dicere  –  көрсету, айтып түсіндіру

Dico  –  айтамын, сөйлеймін

Dictor –   диктор, хабарды оқитын адам

Dictator  – үстемшіл, уақытша тағайындалған Рум сенатының шексіз билігі бар тұлға, диктатор

Dictatura  –  шектелмеген билік

Digesta  – жинап алынған

Dignitas  –  қадір, құрмет

Dilatio  –  алып қою, уақытша қалдыру

Diligentia  –  қамқоршылық, ұқыптылық

Diploma  –  диплом, куәлік, екіге бүктелген қағаз

Direptio  –  талау, тонау

Discedere  –  айырылысу

Dispositio  –  тұратын орын, өз орын, диспозиция

Disciplina  –  оқу, ғылым, пән, тәртіп

Discreditatio –  беделін түсіру, дискредитация

Discretio  - өз көңілінен істеу, дискреция

Dissensus  –  жаңылыс, келіспеушілік

Dissolvere  –  шешу, тоқтату

Distrahere  –  бөлу, тарту, сөзу

Divisio  –  бөлу, бөлім

Dixi   –  мен айттым, болды

Divortio  –  келіспеу, айырылысу

Docens  –  доцент, лекция оқитын оқытушы

Documentum –  құжат, документ

Donatio  –  сыйлық, сыйлау

Domus  –  үй хайуаны

Dominus  –  үй иесі, мырза, әмірші, өктем

Dominium  –  меншік, меншік құқығы

Dos   –  пайда, жасау

Dua   –  екі

Dubitare  –  шүдбәлану, күмәндану

Dublicatus  –  екі есе көбейген

Ducere  –  тарту, жетектеу

Dura   –  қатал

 

E.

Elriеtas  –  мас болу

Ecclasia  –  жиналыс, кеңес

Edere  –  хабарлау, жариялау

Edicio  –  шығарма

Edictum  –  көпшілікке хабарлау, құқық құрастыру бір түрі

Ego   -  мен, өзім

Egoism  -  өзімшілдік, эгоизм

Egregius  –  тіпті жақсы, басым, күшті

Effectus  –  эффект, әрекет

Electio  –  таңдау, сайлау

Elevare  –  көтеру

Elevator  –  көтеретін машина, лифт

Emendatio  –  түзету

Emere  –  алу, сатып алу

Emtor  –   сатып алушы

Emissar  –  елші, жіберілген кісі

Emissia  –  шығарма, қағаз ақша және бағалы қағаз шығару

Emptio- venditio – cатып алу және сату, сауда ісі

Emigrare  –  көшу, басқа елге кету, шығу

Emphiteusus – эмфитевзис, ұзақ уақытқа берілетін пайдалану құқығының бір түрі

Emulsia  –  сауп алынған, араласқан сұйықтық

Epibole  –  озбырлық, қастандық

Episcorus  –  күзетші, эпископ

Epistula  – хат, жазба хабар

Epitome  –  үзінді алу, шығару

Ereptorium  - жұлып алу, тартып алу

Ergo   –  демек, сондықтан, олай болса

Ekodere  –  жеп қою, күйдіру, шайып кету

Erosia  –  әрозия, жел әлде су басқа затты жеп қою

Error   -  қателік, теріс кету, адасу

Erudicio  –  көп оқығандық, әрудиция

Esse   –  болу

Essentia  –  маңыз, мәні, шоғырлану

Est   –  болып тұр

Evacu are  –  шығару, шығарып алу

Evacuatio  –  эвакуация, көшіру, қауіпсіз жерге шығару

Evocare  –  шақыру, шығарып алу

Evolutio  –  эволюция, өрістету, нығайту

Et cеtera (ЕТС) –  тағы басқалар (т.б.)

Exaeqere  –  тегістеу, келістіру

Executio  –  экзекуция, жаза

Exemplar  –  экземпляр, үлгі, өнеге, дана

Exceptio  –  ойып алу, эксцепция, формулярдық сот процесстін бір ұғымы

Excessus  – шығыс, ауытқу, артық, қанағатсыздық, эксцесс

Excrementus– іштен шыққан қалдық

Excursіа  –  басқа жерді көру, экскурсия

Excursus  –  ауытқу, ауытқып кету

Excusatio  –  ақтау, кешірім

Exheredatio  –  мұрадан шығару

Exhumatio  –  қабірден шығару, эксгумация

Exigere  –  талап ету, әрекет жасау

Exilium  –  ырығын шығу, секіріп кету

Eximere  –  шығару, ойып алу

Exstimatio  –  ой, пікір, намыс

Exitus  –  шығыс

Experementus – тәжірбие, сынақ, сынап көру

Experiri  – байқау, сынау

Expertum  –  эксперт, сынаушы, сарапшы

Expertisa  –  экспертиза, сараптама

Explorator  –  зерттеуші

Exponatus  –  экспонат, көрмеге шығарылған, зат

Exponere  –  көрсетуге шығару

Expositio  –  көрме

Expressus  –  нығайған

Exsequi  –  соңға дейін бару

Extasis  –  экстаз, рахатқа бату

Externus  –  сыртқы, өз еңбегімен оқып емтихан тапсырушы

Exstra   –  артық, төмен

Extractus  –  экстракт, сорып шығарған

Extraordinarius –  төтенше, ерекше, әдеттен тыс, ежелгі Румда сот процестін бір түрі.

Extremus  – шеткі, шектен шыққан, экстремист

 

F

Fabricatus –  істелген, жасалған

 Fabula  –  хикая, әңгіме, оқиға

Facepe  –  істеу, кәсіп, істеп беру

Fac simile  –  осылай істе, факсимиле, қолжазбаның дәл көшірмесі

Factor  –  істейтін, жасайтын

Falsus  -  өтірік, шын емес, фалын

Familia  –  үй, отбасы

Famosus  –  белгілі мәлім

Fanaticus  –  ашулы, бұлыққан, фанатик

Fanus  –  құдай үйі, мешіт, шіркеу

Fas  –   тәңір дауысы, құдай әмірі

Fascis  –   шыбық байламы

Fatuus  –  ақмақ, есер

Fauna  -  жануарлар құдайы

Favor  –  жаќсы ниетті, жаќсы тілекті

Februarius  – тазарту, аќпан айы, ыќылас айы

Femida  –  гректердің әділет құдайы

Fenus  -  өсім, арту, пайда

Feriae  –  мейрам, той

Ferrum  –  темір

Festivim  –  мейрам, фестиваль

Fictio, ficticio –  жалѓан, ойдан шыѓарылѓан сөз

Fidei   –  ниет 

Fides   –  сенім, наным

Fidicia  –  сенімдік, беріктік, кепілдіктің бір түрі

Figura  –  сыртќы түрі, келбет, фигура

Filia   –  ќыз

Filialis  –  бµлме, бµлімше

Filius   -  ұл

Finalis  –  аяќталѓан, тоќталѓан

Finis   –  соњы

Finium  – шекара

Fiscus  –  ќазына

Fiscale  –  ќазыналыќ

Fixus   –  ќатты, мыќты

Flora   –  гүлдер, гүл құдайы

Fluminia  -  өзен

Fluminis  –  сервитуттердің бір түрі, су өткізуқұқығы

Focus  –  от, орда, ортаќ

Foederatio  –  федерация

Foedus  –  одаќ, келіісм, шарт

Folium  –  жапыраќ, параќ

Fondas  –  негізгі

Fons   –  бұлақ, қайнар көз

Forma  – құрастыру түрі, Көркем түрі, форма

Formula  –  жалпы түрі, формула, - формулярдық процесстің негізі

Fortuna  –  сєт, табыс, оќиѓа

Forum  –  алањ, ќала орталыѓы

Frictiu  – бөлу, бөлім

Fragmentum – сыныќ, жарќыншылыќ

Frater  –  аѓа, іні

Fraus   –  жауыздыќ, - зұлымдыќ

Frictio  –  ќажалау

Frumentum  –  нан, таѓам

Fuga   –  ќашу, ќашып кету

Fumus  –  түтін

Functio  –  әрекет, жұмыс

Fundus  –  жер, түп

Fundament  –  негіз, бастау

Furiosi  –  аќылсыз, ќабілетсіз

Furia   –  кек алу құдайы, аќылсыз әйел

Furtum  –  алып кету

Fustis  –  таяќ, шоќпар

Futurum  –  болашаќ

 

G

Galena  –  ќорѓасын

Generalis  –  басты, жоѓары

Generatio  –  тудыру, шыѓару

Generalissimus–  ењ биік, ењ жоѓары

Gaudeamus –  ойнап-күлейік, тамашалайыќ, студенттер әнұранының бастауы

Genus   –  ру, тайпа, халыќ

Gens   –  халыќтар

Gentium  –  халыќтыќ

Gerculis  –  Геркулес, грек Гераклдің латын атағы, ең күшті батыр

Gerere  – кµтеру, ќызмет орын басќару, бастыќ болу

Gladius  –  семсер, ќылыш

Gladiatorus  –  гладиатор, циркте қылышпен төбелесетін құл

Glоba  –  ірі тас

Globuus  –  доп, шар сияќты

Gloria  –  әшекей, Көріктендіру

Glossa  –  сөз, ұғым

Glossarium –  глоссарий, анықталған сөздік

Gradus  –  адым,қадам, саты

Gratia  –  рақым, мархаббат, рахмет

Gratis  –  аќысыз, тегін

Gutta   –  тамшы

 

H

Habeas  – қорғаулы, қорғау

Habere  -  ұстау

Habitus  – сыртқы түрі

Hallutinatio – гaллюцинация, елестеу, елес

Hereditus  –  мұра

Here   –  мұрагерлер

Homo  –  адам, кісі

Homicidium –  адам өлтіру

Honour  – қызмет орны

Honorarium – ақы үшін қызмет атқару

Hospes  – қонақ, шетелдік, - Бөтен кісі

Hostes  – шетелдіктер

Hiperocha  – артыќ, артыќшылыќ

Hipotheca  – кепілдіктің бір түрі

Hіpothesis  – гипотеза, болжал, болжам, болжау

 

I

Iacere  – (1) жастау, лаќтыру (2) жату

Indetificatio –  тендестіру, бірдейлеу -

Ignomiosus  –  ќиянатшыл, арам

Ignorare  –  білмеу

Ignorantia  –  түсінбеу, білімсіздік

Illusia  –  ќателік, жањылу, адасу

Imitatio  – имитация, ұқсатып істелген, жалған жасалған

Immigratio  –  иммиграция, басќа елге келу

Immiscere  –  кірісу, ќатысу

Immissio  –  кіргізу

Immunitet  –  иммунитет, дербес қол сүқпаушылық

Impedire  –  кедергі жасау, Бөгет жасау

Impensae  –  басќа жою, шыѓын ќылу

Imprerare  –  билік жүргізу,бұйрық беру

Imperatorus –  билік ұстайтын, бұйрыќшы, император

Imperium  –  билік

Imperitia  –  тәжирбиесіздік, Сынағандық

Impetus  –  талаптану, ұмтылу

Implantatio  –  отырғызу, қайта отырғызу

Imponere  –  қою, кіргізу, салу

Impossibiles –  мүмкін емес, мүмкіндігі жоқ

Impotentio  – әтектік, белсіздік, шамасы жоқтық

Imprudencio –  абайсыздық, білімсіздік

Impuberes  – 7-12 жас дейінгі балалар

Impronitas  –  жазасыздық, жауадан қорғалған

In jure  –  сотта, сот ішінде

In jure cessio –  таратып шегіну 

In jus   –  рум сот процесінің бірінші стадиясы

In jus vocatio –  сотқа шаќыру, сотқа тарту

In judicem  –  сот процессінің екінші стадиясы (кезең)

Inauguratio  – 1) бал ашу, балгерлік ету 2) қазіргі заманда президентті іске кіргізу, инаугурация

Incensus  –  бағасыз, баға алмаған

Incestum  – 1) адамгершіліксіз, азғын, арам 2) жақын туысқан мен некелесу, қан араласу

Indebitum  -  өтірік ќарыз, Болмаған қарыз

Indeensus  –  қорғаусыз, қорғау алмаѓан

Indemnitas  –  қиян қайтырып төлеу, орнын толтыру

Indeicere  –  жариялау, көтеру

Indignus  –  лайықсыз

Indulgere  –  кешіру

Indulgentio  – кешірім

Infamia  –  арамдылыќ, қиянатшылыќ

Infamis  –  арам, ќиянатшыл –

Infantеs  –  сөзсіз, сәби, 7 жасқа толмаған балалар.

Influentia  –  грипп ауру, тұмау, грипп ауруы

Inferre  –   еңгізу, төлеу

Infirmitas  –  әлсіздік, дәрменеіздік

Infitiari  –  мойындамау, құптамау

Infrequens  –  сирек, селдір

Ingratus  –   рақметі жоқ, жақсылықты білмейтін

Injuria  –  құқықтан шыққан, құқық бұзушылық, әділетсіздік

Innogens  –   ақ көңіл, таза, адал, кінәсіз

Inscriptio  – сыртынан жазылған жазу

Insigna  – таңбалар, әріптер

Inspectio  – инспекция, бақылау қызметі

Inspicere  – байқау, бақылау

Inspector  – бақылаушы, инспектор

Instantio  – инстанция, саты, сот саты

Instituere  –  орнату, қондыру, белгілеу

Institutio  – орнатылған, белгіленген

Institutionеs – оқулықтар

Instructio  –  инструкция, нұсқау

Instrumentum –  инструмент, аспап

Insula  –  арал

Integere  –  қол тимеген, таза, тұтас

Imtegratio  –  тұтасќа келтіру, одақ құрастыру

Intellegere  –  білім алу, ойлану, тұсіну

Intellectus  –  ақыл, ой, ес

 Intelligens  –  ақылды, есі дұрыс, ойлы

Intentio  – талап, талаптану, тырысу

Inter   –  ішіндегі, арасында, арасындағы

Intercessio  –  ішке кіру, килігу, қатысу, кірісу

Interdictio  –  тыйым, претордың тыйым салатын бұйрығы

Interest  – ортада болу, Ұқсас болмау, қызықты болу

Interprellatio –  бөлініп кеткен, айырылған

Interpretatio – тұсіндіріп айту, анықтау

Interrogatio  – сұраќ

Interruptio  – үзіліс

Intervallum  – аралық, интервал

Invenire  – табу, тауып алу

Iocus  –ќалжын, әзіл

Ire - жүру

Iter   – жүріс (біреудің жерімен өту сервитуты)

Iteratio  – қайталасу, қайталану

 

J

Janus   –  уақыт құдайы

Julius  –  жетінші айы, Юлий Цезарь атынан шілде айы

Januarius  –  қаңтар айы, Янус атынан

Junior  –  кіші, өспірім, бозбала

Junius  –  алтыншы айы, Юнона атынан маусым айы

Junona  –  неке құдайы, Юпитердің зайыбы, Юнона

Jupiter  –  Румдік бас құдайы, Тәңір, Юпитер.

Jure   –  сот процессті өткізу, әділет жасау

Jubeo  –  бұйыру

Juridicus  –  сот (сын есімі)

Juris   –  заңгер, юрист

.Jurisdictio  –  сотталу, заң өткізу, 

Jurisconsultus -  заң бойынша кеңесші, юристконсульт

Jurisprudentia –  заңтану, құқықтану –

Juro   –  ант беру

Jus   –  құқық

Justitia  – әділет, әділдік, юстиция

Justus  –  әділ, тура, адал, таза

 

K

«К» - єріпімен латын тілінде кµп  пайдаланбайды,

ал «К» дыбысы «С» әріпімен белгіленеді.

 

L

Labilis  –  тұрақсыз, босаң

Laborans  –  істейтін

Laborare  –  жұмыс істеу

Laboratorium–  жұмыс орны

Laconis  –  қысқа, анық

Laedere  –  бұзу, шіріту

Laici   –  халықтық, кәдімгідей, әдеттей

Lapis   –  тас

Laquens  –  жіп, арқан

Largiri  –  сыйлау, сыйлық беру

Latentes  –  көрінбейтін, жасырынған, латентті

Latere  –  тығылу, тығым болу

Latium  –  латын елі, Лаций

Latrоnes  –  жалаќы

Latus   –  кең, аспан

Laudatio  –  мақтау, құрметтеу

Lautumia  –  тас қашалған орын

Lectio  –  оқу, дәріс

Lector  –  оқытушы

Lena   –  жеңгетай, жеңгетайлыќ жасайтын адам