Истории Беларуси

Согласно сведениям  БШПД, на конец 1943 г. партизаны контролировали 108 тыс. км2 (58,4 % оккупированной территории).

Аб'яднанымі сіламі беларускіх, рускіх, украінскіх, латышскіх і літоўскіх партызан былі створаны партызанскія зоны ў раёнах Беларусі, сумежных з суседнімі братнімі рэспублікамі. У выніку аб'яднання некаторых з іх утварыліся партызанскія краі: четырехугольник Алевск – Овруч (Украина) – Мозырь – Туров Гомельской обл. (14 районов, более за 200 тыс. ч.). Адзін з такіх краёў дзейнічаў на стыку БССР, РСФСР і Латвіі і ахопліваў. Вялікі партызанскі край існаваў таксама ў міжрэччы Дняпра, Прыпяці і Дзясны.

В партизанские зоны часто  переселялись целыми деревнями жители с занятой немцами территории.

Кіраўніцтва ўсёй дзейнасцю  насельніцтва і партызан на тэрыторыі партызанскіх зон ажыццяўлялі падпольныя абкомы і райкомы партыі. Яны абапіраліся на ўзброеныя сілы партызанскіх злучэнняў і насельніцтва, аднаўлялі ў вызваленых раёнах савецкую ўладу. У многіх раёнах былі адноўлены, створаны і дзейнічалі выканкомы Саветаў дэпутатаў працоўных. Ролю і функцыі органаў савецкай улады выконвалі найчасцей партызанскія атрады, спецыяльна створаныя народнымі мсціўцамі камендатуры, якія вырашалі гаспадарчыя і іншыя пытанні.

Партызанскія  зоны станавіліся сапраўднымі баявымі  фарпостамі ўсенароднага супраціўлення ворагу, базай і своеасаблівым тылам, дзе партызаны прымалі самалёты з Вялікай зямлі, рыхтавалі рэзервы. Партызаны праводзілі сярод насельніцтва масава-палітычную работу, распаўсюджвалі газеты, лістоўкі, зводкі Саўінфармбюро. Жыхары партызанскіх зон урачыста адзначалі савецкія святы, праводзілі сходы і мітынгі, наладжвалі канцэрты мастацкай самадзейнасці, прагляды кінафільмаў, атрыманых з савецкага тылу. У некаторых партызанскіх зонах працавалі школы, медыцынскія пункты, якія абслугоўвалі партызан і насельніцтва. Сам факт існавання ў глыбокім тыле ворага партызанскіх зон меў важнае палітычнае значэнне, садзейнічаў росту ўсенароднага супраціўлення гітлераўцам.

  Партызаны, падпольшчыкі не здолелі б адны весці паспяховую барацьбу, калі б не дапамога большасці насельніцтва Беларусі, якое ўсімі сродкамі і сіламі супраціўлялася ваенным, эканамічным і палітычным мерапрыемствам акупантаў, падтрымлівала народных мсціўцаў. Мірныя жыхары забяспечвалі партызан харчаваннем, адзеннем, абуткам, збіралі зброю і боепрыпасы, выконвалі абавязкі сувязных і разведчыкаў, а нярэдка прымалі непасрэдны ўдзел у баявых аперацыях супраць акупантаў.

 

Вопрос 9. Працоўныя  Беларусі на франтах ВАВ, у савецкім тыле і ў еўрапейскім руху Супраціўлення.

Звыш мільена чалавек было мабілізавана ў дзеючую армію. Анастасія Фамінічна Купрыянава з горада Жодзіна на фронт паслала пяць сваіх сыноў, адзін з із – малодшы Пётр праславіўся пры ліквідацыі укружанай  групоўкі ворага на тэрыторыі Латвіі, паўтарыўшы подзвіг Мтросава. У Жодзіна ўстаноўлены помнік маці-патрыётцы і 5 яе загінуўшым сынам, у хаце, дзе яна жыла, створаны музей.

У бітве пад Масквой  праславіўся конны корпус, якім камандаваў уражэнец Бешанковіцкага раёна Л. М. Даватар. Мужныя коннікі пад яго  караўніцтвам пранікалі ў глыбокі  тыл і нечакана з’яўляліся там, дзе  іх вораг не чакаў. Яны грамілі штабы і гарнізоны праціўніка, падрывалі масты, разбуралі лініі сувязі, спрыялі вызваленню многіх населеных пунктаў Падмаскоўя. На марскіх прасторах Балтыкі праславіўся віцэ-адмірал В.П. Дрозд, уражэнец Буда-Кашалева. Пад яго камандаваннем восенню 1941 г караблі Балтыйскага флоту зрабілі смеля прарыў з Таліна ў Кранштат, выратавалі і переправілі на Ленінградскі фронт абаронцаў паўвострава Ханка.

На Балтыцы праславіўся таксама капітан 3-га рангу С. Н. Багарад, камандзір падводнай лодкі, уражэнец Віцебшчыны. За час вайны яго лодка затапіла 7 варожых караблеў.

У баях пад Сталінградам праславілася 40-я гвардзейская дывізія, якой камандаваў уражэнец Магілеўскай  вобласці А. І. Пастрэвіч. Тысячы воінаў з Беларусі прымалі ўдзел у  баях пад Курскам. Сын селяніна з вескі Машканы Сенненскага раена Віцебскай вобласці А. К. Гаравец з паветра прыкрываў наземныя войскі ў раене Уладзіміраўка-Альхаватка. 6 ліпеня 1943 г., вяртаючыся на свій аэрадром, уступіў у бой з 20 варожымі бамбардзіроўшчыкамі, збіў 9 самалетаў праціўніка. Гаравец – адіны ў свеце летчык, які ў адным паветраным баі збіў столькі самалетаў ворага. Адважны летчык сам загінуў у тым жа баі, пасмяротна яму прысвоена званне Героя Савецкага Саюза.

Шырока вядома імя  ўраджэнкі хутара Шаўцова Расонскага раена З. М. Тусналобавай. На фронт яна трапіла ў красавіку 1942 г., асабіста вынесла з поля бою 128 параненых.

Значны ўклад у перамогу над ворагам унеслі працоўныя Беларусі, эвакуіраваныя на ўсход краіны. Знаходзіліся яны галоўным чынам у Паволжы, на Урале, у Заходняй Сібіры. У асноўным эвакуіраваныя прадпрыемствы зліваліся з мясцовымі, аднароднымі па профілю. Да лета 1942 г. на абарону працавалі больш за 60  беларускіх прадпрыемстваў. У цяжкіх умовах ваеннага часу рабочыя, інынерна-тэхнічныя работнікі паказвалі ўзоры працоўнага гераізму. Так, завод “Гомсельмаш” быў адноўлены ў Кургане за адзін месяц. За такі ж час стаў даваць ваенную прадукцю і калектыў Гомельскага станкабудаўнічага завода.

Адвагу і стойкасць  праявілі ў гады вайны эвакуіраваныя  беларускія чыгуначнікі. Часта з небяспекай для жыцця яны вадзіді паязды ў прыфрантавой паласе, падвяргаліся налетам варожай авіяцыі. Першай сярод работнікаў чыгункі з апярэджаннем графіка, без дадатковага набору паліва правяла цяжкавагавы састаў А. М. Чухнюк. Яе працоўны пачын падтрымалі іншыя чыгуначнікі. За высокія паказчыкі ў рабоце яна была ўдастоена званя Героя Сацыялістычнай Працы.

Шмат працоўных Беларусі прымала ўдзел у французскім руху Супраціўлення. Уражэнец Смаргоні Ф. К. Варанішча быў удзельнікам барацьбы ў Бардо. Па заданню французскім камуністаў ен арганізоўваў уцекі савецкіх ваеннапалонных з лагераў. 47 чалавек накаіраваў патрыет у партызанскія атрады Францыі. У Беларусі і за яе межамі вядома імя лейтэнанта Савецкай арміі В. В. Порыка, які стварыў лагерны камітэт у адным з раенаў Па-дэ-Кале. Яго сувязнымі былі мінская падпольшчыца Т. В. Чахоўская і В. Барбук з Жодзіна. Дапамогу аказвалі таксама выхадцы з Маладзечанскага раена У. Я. і С. І. Ліхота-Кісель і ўраджэнец Міерскага раена А. Д. Панізнік.

Лейтэнант Кажамякін, уражэнец Магілеўскай вобласці. У адным з баеў у верасні 1943 г. ен загінуў смерцю героя. Пасмяротна быў узнагароджаны вышэйшай узнагародай Францыі – ордэнам Ганаровага легіена. У маі 1944 г. быў створаны жаночы партызанскі атрад “Радзіма”, якім кіравала жыхарка Мінска Н. І. Лісавец. Атрад прымаў удзел у розных баявых аперацыях. Пазней камандзіру атрада, а таксама Р. З. Сяменавай-Фрыдзон было прысвоена званне лейтэнанта французскай арміі.

У Чэхаславакіі дзейнічала брыгада імя К. Готвальда, якую ўзначальваў уражэнец Лепельскага раена В. А. Квіцінскі. Толькі ў верасні 1944 г. брыгада ажыццявіла 158 баявых аперацый. Савецкі ўрад прысвоіў яе яе камандзіру званне Героя Савецкага Саюза.

 

Вопрос 10. Вызваленне Беларусі ад нямецка-фашысцкіх захопнікаў.

Освобождение территории Беларуси проходило в два этапа: первый начался осенью 1943 – зимой 1944, когда была освобождена восточная и часть южной Беларуси.

Вызваленне БССР пачалося восенню 1943 г. 23 сентября 1943 г. был освобожден КА первый белорусский районный центр – Комарин, а уже через два месяца, 26 ноября 1943 г. были освобожджен первый областной центр  - Гомель. В январе 1944 г. были освобождены Мозырь и Калинковичи. В боях за освобождение Беларуси участвовала и 1-я польская пехотная дивизия Т. Костюшки под командованием з. Берлинга, сформированная на территории СССР. Первое боевое крещение она получила в октябре 1943 г. у местечка Ленино около Горок.

Наступающим войскам  КА активно помогали партизаны. Накануне освобождения Беларуси они осуществили второй этап “рельсовой” войны. В результате операции было парализовано движение не только жд транспорта, но и автотранспорта врага.

Капчатковае вызваленне Беларусі адбылося ў ходзе аперацыі «Баграціён» - второй этап освобождения. Аперацыя «Баграціён» (Беларуская аперацыя) праходзіла з 23 чэрвеня па 29 жніўня 1944 г. К лету 1944 г. лінія савецка-германскага фронту ўяўляла сабой выступ - «беларускі балкон». Гітлераўскае камандаванне ўмацавала гэты выступ. Беларускія гарады ўяўлялі сабой крэпасці, якія не належылі здачы ні пры якіх абставінах. Тут была сканцантравана нямецкая група армій «Цэнтр». Группа армий “Центр” (командующий генерал-фельдмаршал Э. Буш, с 28 июня – генерал-фельдмаршал В. Модель) была одной из самых многочисленных (63 дивизии и 3 бригады, 900 танков, около 1350 самолетов). Лінію абароны немцы называлі «Фатэрлянд» («Айчына»). Гэтым падкрэслівалася, што нямецкая армія абараняе тут рубяжы Германіі - праз Беларусь ішоў самы кароткі шлях да яе.

Аперацыя «Баграціён»  рыхтавалася ў строгай сакрэтнасці. Днём пераганяліся пустыя эшалоны на Ўкраіну, а ўначы падвозілася ваенная тэхніка к Беларусі. Наступленне стала нечаканым для нямецкага камандавання.

У аперацыі «Баграціён»  прымалі ўдзел 1-ы Беларускі фронт (камандуючы - генерал арміі К.К. Ракасоўскі), 2-і Беларускі фронт (камандуючы - генерал-палкоўнік Г.Ф. Захараў), 3-і Беларускі фронт (камандуючы - генерал-лейтэнант І.Д. Чарняхоўскі), 1-ы Прыбалтыйскі фронт (камандуючы -генерал арміі І.Х. Баграмян). Координировали их действия маршалы Г. К. Жуков и А. М. Василевский. Войска 1 Прибалтийского, 1 и 3 Белорусских фронтов наносили удары по флангам немецкой группы армий “Центр”, а 2-го Белорусского – преследовали отступающего врага, не давая ему возможности опомниться.

Наступленне пачалося двума  сыходзячымі ўдарамі праз Віцебск і Бабруйск на Мінск. 26 чэрвеня быў вызвалены Віцебск, 27 - Орша, 28 - Магілёў, 29 - Бабруйск. Пры вызваленні Оршы праславіўся 17-гадовы салдат Юрый Смірноў.

3 вызваленнем Мінска 3 ліпеня закончыўся I этап аперацыі  «Баграціён». Пры вызваленні Мінска вылучыўся танкавы корпус генерала А.С. Бурдзейнага. Першым уварваўся ў Мінск танк камандзіра ўзвода Д.Г. Фролікава. Фролікаў і Бурдзейыы сталі першымі ганаровымі грамадзянамі горада Мінска. А.С. Бурдзейнаму было дадзена права запаліць вечны агонь ля помніка Перамогі на Круглай плошчы ў Мінску.

Па ходу вызвалення беларускіх гарадоў утвараліся «катлы» -- месцы  акружэння .і знішчэння буйных сіл  праціўшка. 7 дзён кіпеў «Мінскі кацёл» ад Пцічы да Смалявіч. Тут была акружана 100-тысячная групіроўка праціўніка. 70 тыс. гітлераўцаў было забіта і 35 тыс узята ў палон. 28 ліпеня савецкія войскі вызвалілі Брэст. Такім чынам, к канцу ліпеня ўся тэрыторыя Беларусі была вызвалена ад нямецка-фашысцкіх захопнікаў.Советские войска к завершению операции (20 августа) вышли к Риге, на границу с Восточной Пруссией, на Нарву и Вислу.

У 1969 г. на 21 кіламетры  шашы Мінск - Масква быў адкрыты Курган Славы - помнік у гонар воінаў чатырох  франтоў, якія вызвалялі Беларусь.

Аперацыя «Баграціён»  мела 4 асаблівасці:

1. Імклівасць наступлення. Наша армія праходзіла 100-200 км у дзень. Кожны дзень вызваляўся буйны населены пункт.

2. Немцы не паспявалі  адступаць. Утварыліся катлы.

3. Узаемадзеянне ўсіх  радоў войск.

4. Удзел у аперацыі партызан.

Беларуская аперацыя завяршылася 29 жніўня 1944 г. У выніку была вызвалена ўся Беларусь, большая  частка Літвы, частка Латвіі, польскія землі к усходу ад Віслы.

 

 

Вопрос 11. БССР – адна з краін-заснавальніц ААН.

У канцы вайны  актывізуецца міжнародная дзейнасць  вышэйшых органаў улады СССР. 27 января 1944 г. Пленум ВКП(б) рассмотрел предложения Совнаркома СССР о расширении прав союзных республик в области обороны и внешних сношений и одобрил их для внесения на предстоящую сессию Верховного Совета СССР.

1 лютага 1944 г  на 10 сессии Верховного Совета СССР  1 созыва с докладом “О преобразовании Наркомата Обороны и Наркоминдела из общесоюзных в союзно-республиканские наркоматы” выступил заместитель Председателя Совнаркома СССР, народный комиссар иностранных дел СССР В. М. Молотов. Причинами предоставления республиками внешнеполитических полномочий назывались следующие: 1. Укрепление международного авторитета СССР, усиление заинтересованности иностранных государств в установлении и развитии дипломатических отношений с ним. 2. Многообразные и растущеие потребности союзных республик во внешних делах. 3. Это будет служить укреплению сотрудничества СССР с другими государствами как в годы войны, так и в послевоенный период. 4. Необходимость внесения соответствующих изменений в Конституцию СССР, отсутствие в которой специальных указани о правах союзных республик на внешние сношения истолковывалось в ущерб интересам республик и Советского Союза в целом.

1 февраля 1944 г. Верховный  Совет СССР единогласно принял  закон «Аб прадастаўленні саюзным рэспублікам паўнамоцтваў у вобласці знешніх зносінаў і аб пераўтварэнні ў сувязі з гэтым Народнага камісарыята замежных спраў з агульнасаюзнага ў саюзна-рэспубліканскі народный комиссариат». Закон замацаваў права саюзных республік уступаць у непасрэдныя аднссіны з замежнымі дзяржавамі, заключаць з імі дамовы і абменьвацца дыпламатычнымі прадстаўнікамі. Закон внес изменения в Конституцию СССР 1936 г., дополнив ее статьей 18а. Был также принят закон о создании войсковых формирований союзных республик.

У сувязі з гэтым Вярхоўны Савет  БССР 24 сакавіка 1944 г. прыняў закон «Аб утварэнні Народнага камісарыята замежных спраў», на падставе чаго быў ўнесены шэраг дапаўненняў у Канстытуцыю БССР 1937 года. Наркамат замежных спраў БССР адразу ж пачаў актыўна ўдзельнічаць у міжнародных зносінах. Напрыклад, увосень 1944 г. адбываліся беларуска-польскія перамовы па пытаннях змянення дзяржаўнай мяжы.

Пытанне аб удзеле ўсіх савецкіх рэспублік у ААН  было пастаўлена дэлегацыяй СССР увосень 1944 г. на перамовах у Думбартон-Оксе. Аднак толькі на Ялцінскай канферэнцыі ў лютым 1945 г. была дасягнута дамова аб прадстаўніцтве ў ААН дзвюх з 16 савецкіх рэспублік – Беларускай ССР і Украінскай ССР. Адразу ж пасля адкрыцця канферэнцыі Аб'яднаных Нацый 26 красавіка 1945 г. савецкая дэлегацыя паставіла пытанне аб уключэнні Беларускай і Украінскай рэспублік у склад ААН, матывуючы гэта тым, што яны валодаюць сувеэннымі правамі, «кожная з іх выставіла па мільё'ну байцоў у Чырвоную Армію» і што менавіта на гэтыя рэспублікі абрушыўся першы ўдар фашызму. Рашэнне аб уключэнні УССР і БССР у лік паўнапраўных членаў ААН было прынята аднагалосна.

6 мая 1945 г. паўнамоцная дэлегацыя БССР на чале з народным камісарам замежных спраў К.У. Кісялёвым прыбыла ў Сан-Францыска і ўключылася ў працу канферэнцыі ААН. 26 чэрвеня 1945 г. упаўнаважаныя дзяржаў – заснавальніц ААН, у тым ліку і прадстаўнікі Беларускай ССР, падпісалі Статут ААН. 30 жніўня 1945 г. Прэзідыум Вярхоўнага Савета БССР ратыфікаваў Статут ААН.

26 сакавіка 1946 г. Наркамат замежных шраў БССР быў пераўтвораны ў Міністэрства замежных спраў (Кісялеў). Утвораны орган разгарнуў актыўную дзейнасць у сферы міждзяржаўных адносінаў БССР, пацверджаннем чаму з'явіўся ўдзел БССР, разам з 50 іншымі дзяржавамі, у заснаванні Арганізацыі Аб'яднаных Нацый і ў распрацоўцы яе Статута. Уже на первой сессии Генеральной Ассамблеи ООН, которая начала свою работу в январе 1946 г., внимание международной общественности привлекло предложение делегации БССР о выдаче и наказании военных преступников.

 

Вопрос 12. Аднаўленне і развіцце народнай гаспадаркі ў першае пасляваенная дзесяцігоддзе.