Адмена прыгоннага права

 
 

Змест: 

Уводзіны…………………………………………………………………………………………2 

1. Сацыяльна-эканамічныя  і палітычныя перадумовы адмены прыгоннага права……4

 

2. Рост сялянскага руху…………………………………………………………………….6

 

3. Падрыхтоўка адмену…………………………………………………………………….8

 

4. Адмена  прыгоннага права………………………………………………………...……12

 

5. Уплыў рэформы  на эканоміку краіны…………………………………………………15

 

Заключэнне……………………………………………………………………………………..20 

Спіс літаратуры………………………………………………………………………………...21 

Дадатак.Манифест 19 февраля 1861года……………………………………………………..22 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

  Уводзіны.

  Гісторыя  Беларусі да другой сярэдзіны ХХ стагоддзя - гэта пераважна аграрная гісторыя. Сялянства складала абсалютную большасць  беларускага насельніцтва, адыгрывала рашучую ролю ў эканоміцы краіны. Фактычны ўзровень вядзення сельскай гаспадаркі на Беларусі доўгі час заставаўся на адносна невысокім узроўні, на працягу многіх дзесяцігоддзяў гаспадарка беларускага селяніна характарызавалася захаваннем значнай колькасці перажыткаў, якія тармазілі яе далейшае развіццё. З мэтай ліквідацыі гэтых перажыткаў і павышэння ўзроўня развіцця сельскай гаспадаркі Беларусі ўладамі неаднаразова праводзіліся сельскагаспадарчыя рэформы: Устава на валокі 1557 г., адмена прыгоннага права 1861 г., сталыпінская аграрная рэформа, калектывізацыя і іншыя.

  Сялянская рэформа 1861 года, падчас якой афіцыйна адбылася адмена прыгоннага права, пакінула важны сацыяльны след у гісторыі Беларусі. Менавіта таму, вывучэнне гэтай тэмы ўяўляе вялікую цікавасць і актуальнасць.

  Пытанне аб адмене прыгоннага права досыць наспела да сярэдзіны XIX стагоддзя як у сілу маральных матываў, так і па практычных меркаваннях.

  Калі  тэарэтычная думка і маральнае  пачуццё аб'ядноўвалі  людзей у  аднолькавым пажаданні сялянскай  рэформы і адмены прыгоннага ладу, то, з іншага боку, практычныя, жыццёвыя ўмовы паказвалі на натуральны звод старога прыгоннага парадку.

  Прыгоннае права ў Расіі, а значыць і  ў Беларусі,  праіснавала значна даўжэй, чым у любой іншай еўрапейскай  краіне і прыняло такія формы, што мала чым адрознівалася ад  рабства. Аднак пайсці на адмену прыгоннага права ўрад змог толькі  ў 1861 году.

  Да сярэдзіны 50-х гадоў XIX стагоддзі крызіс феадальна-прыгонніцкай сістэмы ў Расіі яшчэ больш абвастрыўся. У краіне хуткімі тэмпамі нарасталі сялянскія хваляванні. Царызм, баючыся ператварэння гэтых хваляванняў у сялянскую рэвалюцыю, змушаны быў прыступіць да падрыхтоўкі рэформы па вызваленні сялян "зверху", не чакаючы, пакуль яго зрынуць "знізу", гэта значыць рэвалюцыйным шляхам. У студзені 1857 года быў зроблены першы практычны крок у гэтым кірунку - пад старшынствам цара Аляксандра II заснаваны Сакрэтны камітэт "для абмеркавання мер па прыладзе побыту абшарніцкіх сялян".

  Такім чынам, да сярэдзіны XIX стагоддзя ў краіне пагоршыліся і абвастрыліся прыгонныя адносіны: у памешчыкаў яны ўзбуджалі боязь за будучыня, а ў прыгонных - рост незадаволенасці сваім жабрачым станам. Гэта і з'явілася перадумовай да правядзення сялянскай рэформы.

  Акрамя  таго, паржэнне ў Крымскай вайне  паказала, што прыгоннае права  –  галоўная прычына ваенна-тэхнічнай  адсталасці краіны. Асцерагаючыся таго, што Расія будзе адкінутая ў шэрагі другарадных дзяржаў, урад устаў на шлях сацыяльных, эканамічных і палітычных рэформ.

  Па  Маніфесту селянін атрымоўваў поўную асабістую волю. Гэта асабліва важны момант у сялянскай рэформе, і я жадала бы звярнуць на яго ўвага. Стагоддзямі сяляне змагаліся за сваю волю. Калі раней памешчык мог адняць у прыгоннага ўсю яго маёмасць, сілком ажаніць, прадаць, разлучыць з сям'ёй і проста забіць, то з выхадам гэтага Маніфеста селянін атрымоўваў магчымасць вырашаць, дзе і як яму жыць, ён мог ажаніцца, не пытаючы на то згоды памешчыка, мог самастойна заключаць здзелкі, адчыняць прадпрыемствы, пераходзіць у іншыя саслоўі. Усё гэта давала магчымасць развіцця сялянскага прадпрымальніцтва, спрыяла росту адыходу сялян на заробкі, а ў цэлым давала моцны штуршок развіццю капіталізму ў парэформеннай Беларусі і Расіі.

  Рэформа аб адмене прыгоннага права зацікавіла мяне яшчэ пры самым першым вывучэнні  гісторыі Беларусі. Я яе адразу вылучыла з усіх падзей, звязаных з Беларусі, і стала шукаць адказы на наступныя пытанні: Чаму паўстала неабходнасць правядзення рэформы? Чаму так доўга яна не прымалася? Якой чынам яна падрыхтоўвалася? Якая мэта стаяла перад стваральнікамі рэформы? Якія спосабы былі вызначаны для дасягнення мэты? Чаму сяляне яе прымялі без адмысловай радасці,  і пачаліся сялянскія хваляванні? Якія наступствы аказала рэформа на ход далейшага развіцця Беларусі?

  Далей у працы я падрабязней спынюся  на асноўных момантах рэформы.

  Мэта  рэферата: высвятліць характар сялянскай рэформы 1861 года і вызначыць яе ролю ў гісторыі Беларусі.

Задачы  рэферата - высвятліць:

• перадумовы адмены прыгону;
• прычыны адмены прыгону;
• асаблівасці сялянскага пытання ў Беларусі;
• уплыў рэформы на эканоміку;
• вынікі рэформы;

  Для высвятлення гэтых задач я выкарыстоўвала некалькі кніг, галоўнай з якіх, я лічу, з’яўляецца “Гісторыя сялянства Беларусі”. У ей вельмі дакладна апісваецца разглядваемая мной рэформа, яе асаблівасці на Беларусі. Таксама я выкарыстоўвала кнігі па гісторыі Беларусі розных аўтараў: В.І. Галубовіча і Ю.М. Бохана, І.П.Крэня і І.І. Коўкеля, П. Г. Чыгрынава. А для эканамічнага значэння рэформы “Эканамічную гісторыю Беларусі”  пад рэд. праф. У. І. Галубовіча. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

1.  Сацыяльна- эканамічныя і палітычныя перадумовы адмены прыгоннага права. 

  У канцы 50-х гадоў XIX ст. супярэчнасці паміж феадальна-прыгонніцкім ладам Расіі і развіваючыміся капіталістычнымі формамі гаспадаркі дасягнулі крайняй ступені. Далейшае развіццё сельскай гаспадаркі і прамысловасці пры захаванні прыгонніцкіх адносін стала немагчымым.

  Галоўнай галіной народнай гаспадаркі Беларусі была сельская гаспадарка. Асноўную масу насельнщтва (72,3%) складалі сяляне, з ліку якіх звыш 53% належалі памешчыкам. Да адмены прыгоннага права непарушным заставаўся феадальна-прыгонніцкі спосаб вытворчасці, эканамічнай асновай якога была памешчыцкая уласнасць на зямлю і сялян.

  На  працягу першай паловы XIX ст. у сельскай гаспадарцы Беларусі адбываліся змены, якія сведчылі аб разлажэнні феадальна-прыгонніцкай сістэмы. Паглыбленне грамадскага падзелу працы, што выяўлялася ў павелічэнні гарадскога насельніцтва і росце прамысловасці, размяшчэнне на тэрыторыі Беларусі значных кантынгентаў войск бесперапынна павялічвалі попыт на сельскагаспадарчыя прадукты. Сельская гаспадарка Беларусі ўсё больш пераходзіла на шлях таварнай вытворчасці.

  У прамысловасці шырэй сталі ўжывацца машыны і механізмы, якія павышалі прадукцыйнасць працы, рос  аб'ём  выпускаючай прадукцыі, павялічыў  лік наёмных працоўных. У  1860г. у Беларусі працавала 157 фабрыкаў і мануфактурных прадпрыемстваў, 69 з якіх карысталіся толькі наёмнай  працай. З 1828 па 1860 г. колькасць прадпрыемстваў ( без броварных) узрасло з 449 да 942, колькасць працоўных-з 4,6 тыс. да 9,2 тыс. калі ў 1845г. было 9 прадпрыемстваў, дзе ўжываліся машыны, то ў 1860г. - ужо 30. Расла інтэнсіфікацыя працы, кваліфікацыя працоўных, павялічылася (з 264,4 тыс. у 1825 г. да 330 тыс. у 1860г.) гарадское насельніцтва.

  Разгалінаваня сістэма рэк звязвала Беларусь з гарадамі Расіі, Украіны, Польшчы, а праз балтыйскія парты і з гарадамі Заходняй Еўропы. Гэта спрыяла дастаўцы сельскагаспадарчых тавараў на ўсерасійскі і замежныя рынкі.

  Памешчыцкая гаспадарка, якая прыстасоўвалася да запатрабаванняў рынку, пачала спецыялізавацца на вытворчасці тых тавараў, якія карысталіся попытам. Найбольш важнай рыначнай культурай напярэдадні рэформы было жыта. Да прыбытковых таварных сель-скагаспадарчых культур адносіцця таксама лён і бульба. Лён прызначаўся галоўным чынам на экспарт, а бульба ў асноўным ужывалася ў мясцовай вінакурнай вытворчасці. Таварнае значэнне набывала жывёлагадоўля, асабліва авечкагадоўля. Многія памешчыкі будавалі ў сваіх маёнтках вінакурныя, цукраварныя, лесапільныя і іншыя прадпрыемствы. На іх працавалі прыгонныя сяляне.

  Каб павялічыць даходнасць маёнткаў, памешчыкі пашыралі і узмацнялі прыгонніцкую эксплуатацыю сялян, абцяжарвалі іх павіннасцямі. На Беларусі паншчынныя сяляне складалі 92,4% агульнай колькасці прыгонных. Памешчыкі часта прымушалі сялян праца-ваць на паншчыне ўсе дні тыдня, апрача нядзелі. У такіх умовах большасць сялянскіх гаспадарак прыходзіла ў заняпад.

  Бесперапынна  ішоў працэс павелічэння памешчыцкай зямлі за кошт скарачэння сялянскіх надзелаў. Найбольшых памераў ён дасягнуў у сувязі з увядзеннем у 40—50-я гады абавязковых інвентароў, якія рэгламентавалі як памеры сялянскіх надзелаў, так і павін-насцей і асабліва у сувязі з падрыхтоукай сялянскай рэформы. Калі ў пачатку XIX ст. у карыстанні сялян бьло прыкладна 2/3 плошчы маёнткаў, то у 50-я гады — толькі каля палавіны. 3 кожным годам павялічвалася колькасць беззямельных сялян — агароднікаў і бабылёў.

  Нягледзячы  на жорсткую эксплуатацыю сялян, даходнасць памешчыцкіх гаспадарак памяншалася, расла запазычанасць памешчыкаў. Так, у 1859 г. у цэнтральныя і мясцовыя крэдытныя ўстановы было заложана каля 60% прыгонных сялян Беларусі

  Феадальна-прыгонніцкія адносіны перашкаджалі развіццю прамысловасці, росту ўнутранага рынку, фарміраванню рэзервовай арміі працы, стрымлівалі накапленне капіталу, тармазілі тэхнічны прагрэс.

  Яскравым сведчаннем крызісу прыгонніцкай сістэмы стала Крымская вайна (1853—1856 гг.). Расія не здолела супрацьстаяць высакаразвітым капіталістычным краінам Заходняй Еўропы і пацярпела паражэнне. Стала відавочна, што прыгонніцкая сістэма гаспадаркі значна праігрывае капіталістычнай, з яе таварна-грашовымі адносінамі, рынкам працы і жорсткай канкурэнцыяй, якія выклікаюць зацікаўленасць выканаўцаў у выніках сваей працы, паскараюць тэхнічнае развіццё, вядуць да ітэнсіфікацыі вытворчасці і гэтым паскараюць агульны прагрэс грамадства.

  У краіне назіраўся значны ўздым сялянскага руху, нарастаў грамадска-палітычны рух. Па няпоўных даных, у 1858—1860 гг. у Беларусі адбылося больш за 40 сялянскіх выступленняў, 11 з якіх былі задушаны з дапамогай войск.

  У антыпрыгонніцкай барацьбе у перадрэформенныя гады удзельнічалі пераважна памешчыцкія сяляне. Як сведчаць дакументы, яны змагаліся за адмену паншчыны і аброку, за бясплатную перадачу ў IX карыстанне зямлі, якую яны спрадвеку апрацоўвалі.

  Рост  рэвалюцыйнага руху паскорыў нарастанне палітычнага крызісу ў краіне. Пануючыя колы Расіі разумелі немагчымасць кіраваць па-старому, неабходнасць правядзення рэформ у галіне эканомікі і сацыяльнага ладу, у першую чаргу адмены прыгоннага права. Памешчыкі Беларусі, гаспадаркі якіх былі ўцягнуты ў сферу таварна-грашовых адносін, выступалі за вызваленне сялян без зямлі. Царызм не падтрымаў такога патрабавання. Разнагалоссі паміж мясцовым дваранствам і урадам узмацнілі палітычны крызіс на Беларусі. Палітычныя абставіны ў краі ускладняліся і тым, што частка мясцовага дваранства падтрымлівала або адносілася спачувальна да польскага нацыянальна-вызваленчага руху. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

  2.Рост сялянскага руху. 

    У 1859г.   рухам былі ахоплены 33 губерні, у 1860г. – 36, у 1861г.  – 43 губерні.

  Чуткі аб маючай маючай адбыцца адменепрыгону актывізавалі барацьбу сялян. Рэскрыпт цара на імя віленскага генерал-губернатара У.І. Назімаваад 20 лістапада 1857г. быў успрыняты імі як абвяшчэнне волі. З трывогай назіраючы за настроем людзей у беларускай і літоўскай вёсках, генерал-губернатар паведамляў, што «паміж сялянамі рояцца чуткі, нібыта ў хуткім часе скасуюцца ўсе работы і платяжы». Сярод іх мацнела ўпэўненнасць, што “воля для сялян ужо абвешчана”, але памешчыкі ўтойваюць яе. У гэтых адносінах характэрнымі з’яўляюцца падзеі, што адбыліся ў 1859г. у маёнтку памешчыцы Лакіс Полацкага павета Віцебскай губерніі. Да яе прыйшла ўцякачка з прыгонных і выдаючы сябе за чыноўніка, патрабавала ад імя ўлад вызвалення ўсіх сялян.