Неологизмдер және тілдің сөздік құрамын байыту үдерісіндегі рөлі

III. Қате аударманы алдын алу үшін American English инновацияларын қадағалап отыру керек:

• Мысалы, британдық big headline емес splash headline
• көзге түсерлік жарнамаbright ad емес blurb;

- Мақаланы көрінбейтін  жерге орнату британдық to place an item on the back емес, ал to bury a story

- ақпаратты тапсырудың соңғы  мерзіміfinal date емес  deadline;

Неологизмдерiнiң аудармаларының талдауы өзi басқа тiлдегi тиiстi аналогтiң алы аударма жолымен таралған болған бiзiн сендiредi екен. Өкiнiшке орай, неологизмдердiң орыс тiлiнесiндегi сөздiктерiн сирек өте шығарады. Аудармашы көп мұндай сөздiктерден ожаулай алар ма едi. 

 

 

 

Қорытынды

 

 

Сонымен, неологизмдерді зерттеу  барысында мен келесі қортындыға келдім. Америкалық терминдерді білу қажеттілігі, ағылшын сөздерінің қазақша  эквиваленттерін білу қажеттілігінен кем емес. Қазіргі кезде барлық заттарды яғни жаңа технологиялар, түрлі  программаларсөйлеу мәдениетін америкадан алу тенденциясы өсіп келе жатыр. Себебі ағылшын тілі халықаралық қарым қатынас тілі. Бұл англицизммен қатар болып келе жатқан оқиға.

Баспа сөзде неологизмдердің  пайда болуы салдарының бірі, ол халықтың өмірінің политика, экономика, мәдениет салаларында қарқынды өзгеруі. Неологизмдердің 2 түрі бар, олар: жаңа сөздер және ескерген сөздердің жаңа мағынасы.

Бір тілден алынған  неологизмге екінші тілде сәйкес келетін аналог бірнеше сөздердің  бардығымен де кездесуге болады. Мен жұмысымда ондай жаңдайды да қарастырып шықтым.

Неологизмдердің басты  бір ерекшелігі, ол неологизмдер үлгіқалыптағы

дай немесе әдеттегідей  тәсілдермен қолданылмайды.

Неологизмдердің тағы бір  ерекшелігі ол, полисемия. Ондай лексикалық бірліктерде өзінің синонимдық қатары болады. Бірақ олар әдеттегәдей жолмен жасалмайды, олар шетен алу жолымен жасалады.Сонымен қатар бұл глоссарий бір қалыпта тұрмайды, ол әрдайым өсіп отырады,

Қазіргі ағылшын  тіліне үлкен динамизм тән қасиет.Бұл  экономиканың қарқынды дамуымен және де халықаралық политикалық жағдайлармен байланысты.

Әдетте америкалық ағылшын тілін 3 негізгі диалектіге бөледі. Олар жаңа Англия диалекті, оңтүстік диалект және General American (америкалық ағылшын тілінін жалпы диалектісі) немесе орталық батыс диалектісі (Midwestern American). олардың әрөайсысы өз алдына субдиалектіге бөлінеді.

Әсіресе сөздерді қолдану тәсілдерінде көптеген айырмашылықтар бар, яғни лексикалық диалектілер. Кез  келген жерде локализмдер қолданылады.

Америкалық неологизмдерді аудару кезінде абай болу қажет. Себебі бір неологизм бірінші жағдайға тура келсе, екінші жағдайға мүлдем келмеуі  мүмкін.

Тілдегі қарқынды динамизмге бір себеп келесі сөздер қатары teach-in, sit-in, lie-in, live-in және т.б.Бұндай сөздер қазіргі ағылшын тілінде өте көп, және олар күнен күнге шетен алу нәтижесінде өсіп келе жатыр. teach-in қазақ тіліне қас тақырыптарға таласу; sit-in отырықшы елеуілжәне т.б.

Неологизм - (гр. neos – жаңа, logos – сөз) – қоғамдағы саяси, мәдени, экономикалық қатынастардың, ғылым мен техниканың дамуына байланысты тілге енген жаңа сөздер мен сөз тіркестері, фразеологиялық оралымдар. Неологизм лексикалық және семантикалық. болып екіге бөлінеді.

Лексикалық неологизмге  жаңа ұғымдардың тууымен бірге пайда  болған жаңа терминдер жатса, семантикалық неологизм деп сөзбе-сөз аудару арқылы төл сөзге қосылған жеке мағынаны айтуға болады.

Мысалы, кесте (таблица), шөгінді (осадки), т.б. Неологизм сөзжасамдық калькалау, (макроұя, кодтану), сондай-ақ морфологиялық, синтаксистік-морфологиялық, семантикалық-морфологиялық тәсілдер арқылы жасалып, тілдің сөздік құрамын байытады.

Алғашқыда неологизм  ретінде танылған сөздер жалпыхалықтық  қолданысқа түскен кезде неологизм  болудан қалады. Мысалы, атом, теледидар, космос, ракета, редактор, анализ, т.б. Неологизм тілдің лексикалық құрамына ауызша және жазбаша түрде енеді. Ауызша енген сөздердің көпшілігі тұрмыс қажетіне, мәдениетке қатысты атаулар болса, жазбаша енген неологизм ғылым мен техниканың жетістіктеріне қатысты болып келеді. Қазіргі тілімізде жасалған неологизмнің көпшілігі сөз тіркестері түрінде келіп, анықтауыштық қатынаста болады. Мысалы, антропогендік фактор, компьютерлік жүйе, компьютер орталығы, т.б. АҚШ-та, Францияда, Жапония елдерінде неологизмді зерттейтін арнайы орталықтар құрылып, ғылыми зерттеу жұмыстарын жүргізіп келеді

Неологизмдер - бұл қазіргі тарихи кезеңге тән  түгелімен жаңа лексикалық единица.  Мұндай сөздер әлі де болса сөздік қорға ене қойған жоқ, сондықтан халықтың көпшілігіне таныс болмауы мүмкін.

Ағылшын тiлi, дәл осылай сонымен қатар әлемнiң басқа  тiлдерi, белсене лексиктер есебiнен ауқаттанады, әр түрлi мамандықтар, әлеуметтiк топтар, жас шамаларының тән өкiлдерiмен. Мысалы, әр түрлi кәсiби жаргондардың атауларындағы бiр тек қана қажеттiлiк осылай екiншi компонент - speak: Artsspeakпен неологизмдерiнiң жиынын тудырды«Sportsspeak - спортшылардың жаргоны» суретшiлердiң жаргоны, Medspeak – «Teacherspeak - мұғалiмдердiң жаргоны» медиктердiң жаргоны, Videospeak - «Cablespeak - кабелдiк теледидардың қызметкерлерiнiң жаргоны» видеоаппаратураның қолданушыла-рының жаргоны тағы басқалар dial-a-meal, dial-a-taxiнiң түрiнiң неологизмдерi жоғарғы қоғамның Тән лексиктерi жалпыға мәлiм болды.

Мысалы, данқтылықтар көп  сөздер және жас өспiрiм тән өрнектер де алды Drugs! – «Сәйкес!», «Жақсы!», «Дұрыс!» (OK орынына пайдаланылады), sweat – «task - breakfast+lunch қысқарту үй шығарма, brunchсы) - кешiрек таңертеңгi тамақ» алыс қашықтыққа жүгiру тағы басқалар.

Америкалық ағылшын  тіліне қысқа да жеңіл сөйлемдер тән. Мысалы: кариес болмас үшін (to prevent caries you’d  try it).   Бұндай синтактикалық құрылым мәтінді қысқа да нұсқа түрінде аударуға мүмкіндік береді, оған қоса ол мәтіннің мағынасы да түгелдей аударылады. Бұл процесс лексикалық бірліктермен алмасуды жеңілдетеді.

Қазіргі америкалық ағылшын  тіліне үлкен көлемдегі динамизм тән.  Ол экономиканың қарқынды дамуымен, халықаралық политикалық жағдайға байланысты.

 

 

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі 

1 Алдашева А.М. Аударматану:  лингвистикалық және лингвомәдени  мәселелер. – Алматы, 1999. - 161 б.

2 Мұсатаева М.Ш. Двуязычная лексикография: тенденции и перспективы. – Алматы: РИО ВАК РК, 2000. –204с.

3 Маслова В.А. Когнитивная лингвистика: Учебное пособие.–Минск.: Тетра Системе, 2004. –225 с.

4 Әлісжанов С. Қ.  Қазақ терминологиясы: теория және  тәжірибе. Астана, 2005. -225 б.

5  Қайдар Ә. Терминнің  үш тұғыры // Қазақ терминографиясының өзекті мәселелері (республикалық ғылыми-практикалық семинар материалдары). Астана, 2004. -215 б.

6 Құрманбайұлы Ш. Терминологияны  стандарттау мен реттеу туралы // Терминологиялық хабаршы №4(14), 2005. – 21 б.

7  Ілеспе аударма  [Мәтін]. Алматы: «Ғылым» баспасы, 2007 ж.-255 б.

8 Тарақов, Әнуар Сауатұлы. Аударма психологиясы және мәдениеті. Алматы: «Қазақ университеті» баспасы 2005 ж.

9 Тарақов, Әнуар Сауатұлы. Аударма әлемі Алматы: «Қазақ университеті» баспасы 2007 ж.

10 Иманасова Ж. Аударма - астарлы өнер немесе қос тілді жетік білу қажеттіктері/ Ж. Иманасова //Ақиқат. - 2008. - №4 . - 34-38б.

11 Королева Н.Н. Лингвопереводческий анализ Англоязычнях неологизмов. Алматы: 2002 ж.

12 Исследование неологизмов современного английского языка в лингвокультурологическом аспекте // Вестник университета “Кайнар”. –Алматы, 2000. -№4. –с,67-73.

13 К проблеме перевода неологизмов в области экономики (на материале английского и русского языков) // экономическое образование на рубеже нового тысячелетия: Проблемы взаимодействия языка и экономики: -Алматы: КазГУ – МОиМЯ им.абылай хана, 2000. –с.130-135.

14  Цвиллинг М.Я. Переводные эквиваленты неологизмов в словаре и тексте. М: 1984.255 б.

15 Заботкина Б.Н. Английские неологизмы. – Киев: Наукова думка, 1998. 356 б.

16 Кабакчи В.В Английский язык межкультурного общения, М., 1993. 355 б.

17 Казакова Т. А. Практические основы перевода. Учебное пособие. – СПб.: Лениздат; Издательство «Союз», 2002. 350 с.

18 Лопатин Н.М. Рождение слова. Неологизмы и окказиональные образования. – М.: Наука, 1973. -299 с.