Неологизмдер және тілдің сөздік құрамын байыту үдерісіндегі рөлі

Конверсиямен бiр сөз табынан сөзiнiң функционалдық өткелi басқа деп аталады, яғни ретiнде әртүрлi жиiрек сөздiң ылғи бiр сөздiң қолдануы.

Синтаксистiк контекст аумалы-төкпелi етiстiктерге сөздi (электрондық почта) E-mailдiң сөз мағнасы бiле ауыстырамыз сайман анықтауға мүмкiншiлiк бередi, және: Мекенжай бойынша электрондық почтаны қатынасты жiберiңiз.. 
басқа тiлдердiң қарызға алуы.

Then his telefonino rang, or rather squeaked piercingly... It is impossible to get away from the wretched telefonino wherever you are in Italy. Of all the countries in Europe, only Britain has more mobile telephones. Содан соңы оның мини- телефонын шылдырлатып, немесе тезiрек ащы шырылдады. Еш сiз Италияның бiр бөлiктерi неткен, сiзге бұдан мазасыз ешқайда қоймауға болар едiңiз шоғырландырған. Барлығымен еуропалық елдер, жылжымалы телефондардың көбiрек тек қана Ұлыбританияларында.

The Soviets had Sputnik, but the Americans had their open-plan kitchen. No contest. Кеңес одағы "Серiк" жасады, американдықтар ашық түрдiң асханаларын жасады. Сайыстан тысты.

Керi деривация televiseнiң  түрiнiң өзара байланысты зат есiмдерiнен  жұрнақтың қысқартуы етiстiктердiң  бiлiмiнiң процессi жолымен болады - дидар television теледидарда көрсету, жетiлу. Жетiлу - бiр сөзбен молтақ түбiрiнiң Қосуы қорытып айтқанда табандатқан, немесе екi молтақ түбiрлердiң қосуы: 
(forex = foreign + exchange ) forex reserve - шетелдiк валютадағы резервтерi; 
(impex = import + export ) impex transactions - экспорттық-импорттық мәмiлелер. 
аббревиация. Мысалы, бұл әдiстiң қазiргi түрлерiнiң ерекше iлтипаттың сөз жасауларының арасында (АҚШ ) федералды резервтегi банктердiң электрондық байланысының жүйесi мәнi «Интернешнл бэнк Барклейз» банка халықаралық ақшалай бiрлiк (Barclays currency unit) B-unitтiң конструкцияның элементтердiң бiрлерiнiң аты-жөнi қысқартуында тұратын жартылай қысқартылған аты-жөнi қысқартулар Fed Wire лайық болады. Dixi.

 

 

2.2  Неологизмдердiң аудармасының қиындықтары (Экономикалық лексиктiң материалында)

 

Жаппай коммуникацияның  дәуiрiне дамыту және неологизмдердiң  таратуы үшiн ақиқатында болып  көрмеген мүмкiндiктер бар болады. Жарық  бұдан дәлел бiздiң уақыт пресстер тiл болып табылады. Американдық пресстiң тiлi неологизмдермен жазда күнде ауқаттанады. Олардың көпшiлiктерi, сол сияқты «Неологизмдермен» болып қалады, «сөз – экспромттар» сонда басқа дегенмен сөздiк қорларға бiртiндеп өтедi, расында. Бұл, (ендi әйгiлi болыс) мұндай сөз және сөз тiркестерi жеке алғанда:

- sweat shop - терлеткiш жүйе бар болатын кәсiпорын;

- trouble shooter - дауларды жайластыру бойынша уәкiлi, 
демек, dark horse - сайлау алдындағы науқанның қайнап тұрған кезi қандай болса да орын кенеттен ұсынылған кандидат қара ат;

- favorite son - (партияның сайлау алдындағы съездiнде) өз штатының делегациясының президент ұсынылатын кандидат;

- boondoggling – «Бос iстермен шұғылдансын» мәнде саяси лексиконда белгiлi кең ендi бiр заманда сленгтiң дәреже жүрген сөзi ендi;

- демек, hooverize термин «Тағамда сығымдап ұстау», «Жеп бiтiрмеу" Гувер бойынша өмiр сүруге сөзбе-сөз бiлдiрейдi.

Бiр заманда pork barrelы  өрнек американдық сленгке кiрдi. Демек, бұл кең массалардың арасында мәлiмдiлiктiң жаулап алуының үкiмет  әдейi өткiзiлетiн мақсаты бар шаралары "Майы бар кеспек", "Астау", "Қазыналық бәлiш" бiлдiретiн танымал саяси терминдер дегенмен қазiр.

Бiр заманда lame duckтың саяси терминi «сыпайы» ендi әбден тек қана қалай саяси сленгизм белгiлi болды. Lame duckтың терминi қазiр «Саясатшы-жолы болмайтын», «Жолы болмайтын адам» мәнде пайдаланылады.

Sky marshalдың неологизмiнiң  пайда болуын қызық бақылау. Осы сөз (highjackers) ұры-шабуылшылардың ұшақтардың алып қашуды тәжiрибенiң құлпыра гүлдеуiн мерзiмге пайда болды. АҚШтағы зорлықпен басып алу және ұшақтардың алып қашуын толқын «Потенциалдық алып қашушының профильсi» (highjacker profile determination) айырып тануға бойынша арнайы ғылымды өмiрге шақырды. Сәйкесiнше және жаңа сөздер және осы облыстан сабақтас ұғымдардың жиыны сәйкесiнше пайда болды.

Lunatic fringe және little old lady in tennis shoesтiң неологизмдерi қызу боялған  дөрекiлеу - экспрессиялық фразеологиялық  бiрлiктер болады. Бұл сөздер extremistтiң  дәстүрлi саяси терминi мән, не  оған қоса шамамен алады - экстремист.

Осыған сөздердiң тобына қалай неологизмдер «қанатты» мұндай қалай жату:

- керек nuts and cooks - түктi кертартпалар;

- diehards - топасы;

-  демек, dinosaur wing - әрiптер ескірген көзқарастармен жинал "Динозаврдың қанаты";

- hidebounds - тар саяси ой өрiсiмен тұлғалары;

- moss-backs - өтекерiтартпалар және old fogies - ескi керiтартпалар. 
Мысалы, көңiл қоймастай емес қатардың дамытуы саяси термин бақылайды. Мұндай термин американдық саяси лексикондарындағы саны тiптi едәуiр: political hirelingнiң түрiнiң алдақашан көз жеткiзген сөздерi ендi тысқары - саяси наймит; political drudge - (iстегiш қызметкер туралы) жұмыскер; stooge - саяси қуыршақ, тың пайда болады. Wardheeler, wheelhorse, (party ) сонымен бiрге hack, hanger-on, hangdog politician, hatchetman терминдер бұл ендi жоғарыда айтылған.

Өкiнiшке орай, осы лексика (аудармалық ) қазiргi екi тiлдi сөздiктердегi шағылысуы, және аудармашыны әлi табуға жеткiлiксiз болады өз дербес ой тұжырымдарының негiзiнде аударманың өз варианттары  ұсынуы керек. 
Wardheeler - бұл саяси термин жаратпаушылық - менсiнбеген түске бояумен, оның мәнi мұндай майда айлакерi, (босста) жағымпаз сәйкестiктер жолымен тапсыруға боладуға орысша; сонымен бiрге wheelhorse есепке ала онда бұл орыс лексикалық бiрлiктерiне баламалы ақылды американдық сөздiктердегi терминiне берiледi баламалы анықтау ауыз екi сөз қолданушы термин: өздiң барлық арбаларына жолы болатын жұмыскер, адам. Демек, drudge, wheelhorse терминдер мән бойынша өте жақын. Party hack - саяси наймит. Hanger-onды ауыстырсын қиын емес, мағына өйткенi өзi ендi болды ендi ашық берiледi, (to hang-on орташа - жабысу) қорытып айтқанда: қолшоқпар, жағымпаз. Hang-dog politician жағымпаз, баққұмар ауыстыру керек.

Hatchet-man сөз тiптi жақында  американдық саяси лексикке пайда болды, ол анық әңгiме реңi және саяси қолшоқпарды алады, кең түсiндiрмеден астам кейде «Босстың тапсырмасыменiне) партиялық пәннiң өңге мүшелерi және негiзгi партиялық шешiмдердiң орындауын орындалу абайлаушы адам»,-деп беруге керек сияқты жiберiледi.

Саяси синонимдардың  қатардың тiптi қызықтының көздiң нүктесiмен психолингвистикалық талдауы 60-шi жылдардың неологизмдерiн құрайды. Бұл сөздер бейнелi түрде күштi немесе жорамал өкiмет таңбалаушы: straw man, paper tiger, stalking horse, satellite.

Puppet government жалпы әдеби  фразеологизм - қолжаулық үкiмет барлық белгiлi. Ескертiлген синонимдiк қадағы өте жаңа неологизмдерiнде өте тәжiрибелi аудармашы тiптi абдырата алады. Шындығында, қалай мұндай (әлде man of straw) straw man ретiнде саяси неологизмдi ауыстырады ма? Ол-шының сабан адам"сы нақты мән. Демек, ашық, метафора мынау не, және орыс тiлiненiң бұл метафоралық элемент тапсыруы керек. Сiрә, сәттi мұндай "Сабан қарақшы", "Сенiмсiз адам" варианттар мақұлдауға болады. Неологизмнiң қайта мағыналауы дегенмен одан әрi кеттi. Straw man қазiргi саяси тiлде бiлдiредi: "Жалған жалған ) мақсатпен сайлаушылардың басқа кандидатынан қақпалауға ұсынылатын кандидат". Ендi орыс тiлiне алдақашан кiрген paper tiger неологизм. Демек, ол Кальктер жолымен жiберiледi - қағаз жолбарысы "Қауiпсiз жау" мәнде пайдаланылады.

Қиын stalking horse сөз тiркесi оның қолдануын сала бiлмей ауыстыруға өте. Stalking horseнiң неологизмi: «The American Heritage» сөздiкте төмендегiше анықталады: сонша көп сөздi түсiндiрме "Басқа кандидатурадан қақпалау немесе оппозицияны бөлу үшiн сол үшiн ұсынылатын кандидат""j "+"" "кез келген" «Any sham candidate put forward to conceal the candidacy of another or divide the opposition» жалған аудармалық вариант сапада қолдануға болмағандығы, онда оның негiзiнде негiзгi белгiлер сонда осы неологизм ең болмаса ерекшелеу керек жалған кандидатура, (саяси Ойында) жалған фигура сияқты ауыстыруға болады.

Тiптi жақында бұл неологизм «Партияда қатарда қалсын, бiрақ партия ұсынылған кандидатты қолдамау» бiлдiретiн off the reservationнiң терминi саяси тiлде пайда болды. Оны дараланады, негiзiнде, саясатшылардың сөзiнде және алады белгiлi емес тiптитiн бола ағылшын тiлiнiң сақтаушыларына.

 

 

2.3 Ағылшын  тілін оқып жүргендерге  ақпараттарды  қабылдауды ыңғайлату  және  жеңілдету

 

Жұмыстың практикалық  бөлімі ағылшын тілін оқып жүргендерге  ақпараттарды қабылдауды ыңғайлату  және жеңілдету мақсатымен жасалған. Неологизмдермен дұрыс және орынды қолдана білу керек, неологизмдер арқылы біз өзіміздің сөздерімізді қазірі уақытқа сай және де стилистикалық тұрғыдан сауатты қылуымыз керек.

I. Неологизмдер паспасөзде  кең таралған. Мысалы: мақалаларда.

1. Common sense versus mistakes of the reformers//MOSCOW NEWS No. 8, February 18, 1993.

…First, money has again begun to work, thanks to liberalization of prices (бағаны ырықтандыру) even if ineffectively, in a country which all but returned to the "stone age", an age of total natural exchange.

…Third, and probably most important, is the fact that human mentality has begun to change drastically; people's attitude is changing at all levels. In particular, the socially most active and influential part of our society, the managers of major enterprises(жетекші кәсіпорындарының басшылары), seem to have been acquiring a taste for market, for independence.

…I am convinced that it is such, incompatible with common sense mistakes of the "perestroika" times as the anti-alcohol campaign, the struggle against what was known as unearned income, the sharp reduction of consumer and not investment import(сатылымның күрт азайуы және инвестиция салмалатын импорт) after the drop of world oil prices (мұнайға әлемдiк бағаның құлауы) in 1986, the impermissible delay in withdrawing from the war in Afghanistan and, lastly, the limitless inflation (шексіз инфляция) financing of all thinkable and unthinkable budgetary requirements(бюджеттік талаптар) by abusing the printing press, which began after 1987, that caused the collapse of the Soviet economy, disintegration of the Soviet Union, and, as a consequence, the countless troubles and suffering of our people.

…This money destroyed every semblance of a normal market, of normal commodity turnover (тауар айналымы). But people have not forgotten and will not forget that, before prices were liberated, they were promised compensation of their savings(жинақтардың өтемi) which had lost more than 95 percent of their value in less then a year.

…But they were not granted any compensation of their savings, while their earnings remained Unchanged for many months, or was artificially postponed (мерзімді кейінге қалдыру), or even was not paid.

…The consequences of the cardinal mistakes of the reformers team will tell for a long time both on the general climate of market reforms in the country and on our investment possibilities (инвестициялық мүмкіндіктер), on the development of our banking and financial system and on incentives to work and to accumulation.

…Another cardinal mistake of the reformers' team, testifying to the invalidity of purely theoretical constructs in our conditions are naive notions about the probable behaviour of our manufacturers(кәсіпкерлер), more precisely, managers of enterprises in conditions of free prices(еркін бағалар жағдайында). Yes, according to textbooks on economics they should have hiked up to the skies prices of their goods arid then run into limited solvent demand, then promptly cut down prices, while reorganizing their production.

…Only the threat of real bankruptcy (банкроттық) can make managers believe at last that times have changed irreversibly.             

…Managers did hoist prices, thus taking one another by the throat, the result being a total non-payment crisis. The state finally bought everything they had produced, including things useful and useless, and refunded their mutual non-payments (төленбегендіктер).

..Our reformers are guilty of and suffer from not sensing in time this, probably the greatest threat to reforms. But they could have sensed this beforehand and taken necessary measures by consulting not theories but plain common sense (дұрыс мағына).

…Another cardinal mistake was ignoring the possibilities of the private sector(жеке сектор), of private enterprise (жеке кәсіпорын).

…It is obvious, incidentally that the position of our entrepreneurs, especially those engaged not only in trade and mediation but also in serious investment projects(жобалар), is today even worse than a year and a "half ago, "under the old regime".

…The stubborn total dominance of a permissive, not registration principle of organizing a new business, the closely connected scope of both state and ordinary criminal racket, the prohibitive level of taxation (салық салудың деңгейі) and the absence of any serious encouraging benefits(олжа), the impossibility of obtaining credit anywhere, all this paralizes genuine enterprising forces, pushing out the most active and enterprising part of the population to petty trade (майда сауда), or, still worse, into various kinds of criminal business.

…The level of taxation of new production investments has become the talk of the town what with the almost complete paralysis of investment activity(инвестициялық белсендiлiктiң салы) in the country.

…How can one explain why we are today practically the only one of the world's 170 countries which purposely pursues a policy of not encouraging and boosting its export (above all highly processed and manufactured goods) but on the contrary, of smothering it? Or take high import tariffs (импорттың тарифтері) on any commodity regardless of whether the country needs it or not.

…Nor should we forget the currently incredibly low exchange rate (айырбастау курсының түсуі) of the rouble.

…And what about the arrest of practically all of our holders of foreign currency (шет ел валюталарын ұстаушылар)? But the government complains and threatens that it will prosecute those who do not believe it and prefer to keep their money abroad.

2. Russian Los Alamos: reduced to poverty?//MOSCOW NEWS No. 8, February 18, 1993.

…How is there going to be monitoring (мониторинг) of compliance with the Law and implementation of the conversion programmes if there's no one in the government who is specially responsible with the problems?

…The defence industry will survive and become even stronger if we adopt a sound concept for its re-orientation. "Physical" conversion («физикалық» когверсия) — in which, for example, a world-famous maker of aerospace products was urged to switch to production of kitchen furniture, has compromised itself. In fact, it can be a solution in only a few branches of the defence industry.

…However, some people arc worried that the money earned this way will cud up not in conversion projects (конверсиялы жобалар) but rаther be invested in the development of military production to ensure its competitiveness, which will give us, in a couple of years, another monster eating up the country's budget.

…However, they aren't lost to Rus: I'm afraid the second wave may abroad. It took the government most one year to realize that conversion can't be synonymous with the break-up of the MIC and to include conversion among its current priorities. But this remains only a declared intention(пиғыл туралы декларация )….

II. Кейбір америкалық неологизмдер еш өзгеріссіз кәсіби салада қолданылады.

AI - жоғары сапалы

АС (account current) - қазіргі банктегі шот (в Англии),  АҚШ тағы ашық шот 

Немесе АСС (account) - шот

Adv (advance) - кредит

AFL (American Federation of Labor) - Американың еңбекфедерациясы  (АФТ) 

agt (agreement) - келісімшарт

АМА (American Management Association) - басқару тәсілдерін жетілдіру бойынша Америка ассоциациясы

АМЕХ (American Stock Exchange) - Америкалық фондтық биржа

asap (as soon as possible) - тез арада, шұғыл

AW (airway) - авиажол

BIS (Bank for International Settlements) -Мемлекетаралық төлемдер банкі

bal (balance) - тепе теңдік

b.b. 1. (bank book) - банктік кітапша,

(bill book) - вексель кітапшасы

Bu (bureau) - бюро, басқару бөлімі

bus (business) - бизнес, жқмыс, кәсіпорын

С (costs consumption) - пайдаланушылар шығындары

С/А (current account) - қазіргі шот

corp(n) (corporation) - корпорация

n/e (not exceeding) - максимум

NE (net export) - әділэкспорт

PA (personal assistant) - жекесекретарь-референт