Неологизмдер және тілдің сөздік құрамын байыту үдерісіндегі рөлі

Мазмұны

 

 

	Кіріспе	3
1	Неологизмдер және оларды аударудың теориялық негіздері	5
1.1	АҚШ –тағы социолингвистикалық  ахуал	5
1.2	«Неологизм» терминінің түсінігі және мазмұны	4
1.3	Ағылшын тіліндегі неологизмдердің ерекшеліктері	10
2	Қазiргi ағылшын тiлiндегi неологизмдердiң аудармасының ерекшелiктерi (экономикалық лексиктiң материалында)	13
2.1	Неологизмдердiң аудармасының әдiстерi	13
2.2	Неологизмдердiң аудармасының қиындықтары (Экономикалық лексиктiң  материалында)	18
2.3	Ағылшын тілін оқып жүргендерге  ақпараттарды қабылдауды ыңғайлату  және жеңілдету	20
	Қорытынды	24
	Пайдаланылған әдебиеттер тізімі	26

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

                                                         Кіріспе

 

Аудару адамның рухани әрекетінің бір түрі ретінде, өте ерте заманнан келе жатыр. Ол сондай-ақ әлемдік мәдениет тарихында маңызды рөл атқарған. Мәдениет ғасырлар бойы дайындалып, ғасырлар бойы өмір сүреді. Әрбір жаңа ғасыр өткен мәдениетке жаңа мән-мағына әкеледі. Адамдардың ғана емес, сонымен қатар, халықтардың да тарихи жады деректерді іріктеп, таңдауға бейім. Мәдениетте ешқашан бірыңғай ықпал етуші, бірыңғай қабылдаушы субъект бола алмайды. Мәдениеттегі байланыс қашанда көпжақты, көпқырлы, ең аз дегенде, екіжақты.

Сол мәдени байланысты баянды ететін бірден бір тиімді құрал аударма екендігін көне тарих көптеп дәлелдейді. Аударма ісі өткен тарихта болсын, бүгінгі күнімізде болсын мәдениеттерді байланыстыру құралы ретінде қызмет етіп келеді. Аударма - тілдік қонақжайлылық, кеңпейілділік, кеңшілік түрі.

Аударма өзге тілді өз тіліңдей қабыл алып, өзге тілге  мейірбандық таныту. Ол беталды жасалған тегін әрекет емес. Аударма –  өз тіліңді қайта ашудың, өз тіліңді  байытудың, соның әсерінен өз мәдениетіңнің  көкжиегін кеңейтудің пәрменді құралы. Ендеше, аударма мәселесі мәдени  
ортақтасуды жүзеге асыратын мәдениеттер сұхбаты мәселесімен иық тіресе жүрері сөзсіз.

Аударма – мәдениетаралық қатынастың маңызды құралы, өйткені ол бір  тілдік мәдениет айғағын екіншісіне таныстырушы орталық буын. Мәдени қарым-қатынасқа көп түскен, яғни өзге мәдени әлемнің когнитивті тәжірибесімен кеңінен таныс мәдениеттің тілінің аударуға бейім келетіндігі, соның нәтижесінде аударма ісінің үдере өрбитіндігі де белгілі жайлар.  
Аударма - комплексті үдеріс. Түпнұсқаны дұрыс, әрі нақты жеткізу үшін, ауарма тілінде тек қажет сөздерді тауып қана қоймай, оларды сәйкес грамматикалық үлгіде жеткізе білу қажет. Оған қоса көп жағдайда еш есептен шығаруға болмайтын стилистикалық факторлар да араласады. Аудару - басқа тілде айтылған нәрсені, екінші бір тілде толық, әрі дұрыс білдіру.  
Қазіргі таңда қазақ тіл білімі ғылымында

Зерттеудің өзіктілігі. Тақырыптың өзектілігі соңғы  жылдары болып жатқан халықаралық ықпалдастық және жаһандану процесстері біздің өміріміздің барлық салаларына таралып кетті. Көптеген  жанасулар, кең көлемде және әр салада қызыметестік жүргізу (мемлекетаралық қатынастар, халықаралық дипломптия, туризм,  студенттер мен алмасу және т.б.). осының салдарынан лингвистикалық  ықпалдастықтар қарқынды дами түсті.

Ғылыми-техникалық прогрестің шарықтауына байланысты қоғамымыз жаңара түссе, тіліміздегі төл сөздеріміз де қоғаммен бірге жаңарып, жаңа атаулармен толығып отырады. Тілдегі сөздік қордың да байи түсуі осындай тілімізге енген жаңа сөздердің үлесі.

Жұмыстың  мақсаты: ағылшын тіліндегі неологизмдердің ерекшеліктерін зерттеу.

Зерттеу жұмысының мақсаты. Берілген зерттеу курстық жұмыстың мақсаты – қазіргі ағылшын тіліндегі жаңа жетістіктер мен жаңа оқиғаларға байланысты пайда болатын жаңа сөздер - неологизмдердің аударылуын зерттеу.

Зерттеу міндеттері. Курстық жұмысының мақсатына байланысты мынадай міндеттер қойылды:

- неологизмдер және оларды аударудың теориялық негіздері;

- ағылшын тіліндегі неологизмдердің ерекшеліктері көрсету.

Зерттеу әдістері. Неологизмдердің табиғаты, заңдылықтары мен ерекшеліктерін, қалыптасу және даму жолдарын зерттеу барысында А.А.Реформатский, В.П.Даниленко, А.В.Суперанская, Н.В.Васильева, Н.В.Подольская, Е.С.Кубрякова, А.А.Уфимцева, Г.О.Винокур, В.М.Лейчик, А.Байтұрсынұлы, Қ.Жұбанов, Ә.Қайдар, Ө.Айтбайұлы, М.М.Копыленко, Е.Жанпейісов, Т.Жанұзақов, К.Ш.Хұсайын, Н.Уәли, Ж.Манкеева, З.Қ.Ахметжанова, Л.Қ.Жаналина, Ш.Құрманбайұлы, Б.Момынова, М.Малбақов, Р.Шойбеков т.б. ғалымдардың еңбектеріндегі теориялық тұжырымдарға сүйендік. Зерттеу барысында сипаттамалы, салыстырмалы, ретроспективтік әдістер, сондай-ақ тілдік деректерді түрлі компонеттік, концептуалдық талдау және интерпретациялау, жаппай сұрыптау, жүйелеу, салыстыру, талдау, синтездеу тәсілдері қолданылды.

Предмет исследования: тiлдiң сөздiк құрамының сөндiруiн процесстегi неологизмдер және олардың рөлi

Обьект исследования: ағылшын тілі (American English in the secondary school)

Зерттеу жұмысының құрылымы. Зерттеу жұмысы кіріспеден, екі бөлімнен, қорытындыдан және қолданылған әдебиеттерден тұрады.

Кез келген тiлдегi қарым-қатынас үшін үлкен сөздiк қор болуы тиіс. Сол себептен қазіргі уақытта шетен алу процессін білу өте маңызды екені ақиқат. Бұл жаңа тәсілдерді іздестіруге қызығушылық туғызады, олардың көмегімен аудармашы нақты яғни сапалы аударма жасай алады.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1 Неологизмдер  және оларды аударудың теориялық  негіздері

 

 

1.1 АҚШ –тағы социолингвистикалық  ахуал

 

Америкалық ағылшын тілінде басқа да бір ағылшын тілінің түрлеріне  қарағанда 2 есе және британдық  ағылшын тіліне қарағанда 4 есе артық  адам сөйлейді. Әрине бұл Американың әлемдегі жетекші орын алып отырғанына байланысты. Сонымен қатар американизм жарнама, туризм, телекоммуникация және көркем фильмдер арқылы тарайды. Жаңа компьютерлік технологиялар, қуатты ойын-сауық индустриясы, ғаламдық бизнес – бұның барлығы америкада жасалады және әлемнің әр түпкерінде жұмыс істейді. Күннен күнге ақпараттық аймақ кеңейіп бара жатыр, сонымен қатар америкалық ағылшын тілі және ағылшын мәдениеті да таралып келе жатыр. Америкалық тұрғындардың айтуы бойынша, олардың басты жетістігі, ол модельдерді құру және оларды экспортқа шығару.

XII ғасырда АҚШ қа көшіп келген  британдықтар түрлі диалектілерде  сөйлеген. АҚШ қа көшіп келгеннен  кейін олардың тілдері де қарқынды  дами бастайды. Оған жаңа, британияда  жоқ азық түлік, өсімдіктер, жануарлар атаулары қосыла бастайды. Бұл сөздердің көбісі үнді тілдерінен тарала бастады.

XIX XX ғасырларда Америка құрама  штатына қоныс аударып келген  француздар мен голландықтар  да  тілдің дамуына зор үлесін қосты. Телефон, компьютер, теледидар, электр тоғы сияқты жаңа өнертабыстар мен ашылымдар тілге көптеген жаңа сөздер әкелді және бұл ашылымдар мен жаңа сөздер ең алғаш Британияда  тарала бастады.

Егер бір мәтінді немесе диалогті жазбаша түрде алатын болсақ, ондай жағдайда бұл мәтінді кім жазғаны айқын байқалады. Британдық па жоқ әлде американдық па, себебі Американдықтардың және Британдықтардың емлесі әр түрлі болады.

Мысалы:

- пәрменсіз буындарда AmE our-жұрнағы or-жұрнағына ауыстырылады. Мысалы: color, labor, flavor, humor, parlor;

- re- жалғауы er-жалғауына ауыстырылады. Мысалы: center, meter, liter, theater;

- AmE тілінде жеңілдету тәсілі қолданылады, яғни 2 дауыссыз әріп болған жағдайда 1 әріпті алып тастаймыз. Мысалы: traveler, traveling, programming;

- AmE тілінде check емес, cheque, tire емес tyre, woolen емесwoollen; қолданылады;

- Ct әріптері х әріпімен айырбасталады. Мысалы: connexion (connection);

- Kerb сөзін curb деп жазады, немесе grey сөзін gray деп жазады.

Осы және басқа  да сөздердің жазылуы AmE тілінде ереже болса,  ВгЕ тілінде ол қате ретінде саналады. Бірақ кейбір АҚШ та қолданылатын ережелер мен ерекшеліктер Британияда да күнделікті қолданылады. Мысалы: ise-жұрнағын ize-жұрнағына ауыстыру. Мысалы: advertize, realize және өткен шақта қолданылатын ed-жалғауын t-жалғауына ауыстыру, мысалы, learned, dreamed.

Британдық ағылшын  тілінде -se және -се, жалғаулары барсөздер төмендегідей ерекшеліктермен ажыратылады: егер етістік болса ол сөзге se- жалғауы жалғанады, ал зат есім болса оған се-жалғауы жалғанады. Мысалы license - лицензиялау, licence - лицензия. Ал AmE тілінде барлық омонимдық қатарлар, яғни зат есімдер мен етістіктер se-жалғауымен қолданылады. Мысалы: pretense, license, practise, devise, advise. Бұл екі тілдің арасында грамматикалық тұрғыдан,көптеген айырмашылықтар бар, мысалы:  AmE тілінде past participle ескерген формасы қолданылса get - got - gotten, BrE тілінде get - got - got (I've gotten 16 Christmas cards so far).

Оқылу ережелерінде де белгілі бір ерекшеліктер бар. Америкалық ағылшын тіліндегі бәріне мәлім ерекшелік ол |r| әріпінің оқылуы. Мысалы port, more, dinner сөздерінде біл әріп мүлдем дыбыс шығармаса, ВгЕ тілінде де дыбыс шығарылмайды (бірақ шотландықтар оны әрқашан да ). Бірақ бұл дыбыс әрдайым оқылуы керкек.T әріпі екі дауысты әріптің арасында бұл әріп [d]: ұяң дауысың береді. Мысалы: latter, ladder деп оқылады. [ae] дауысты дыбысы, [а:] деп мынандай сөздерде оқылады, мысалы path.[о] және [о:]дыбыстары кейбір жағдайда [а:] дауысы сияқты айтылады. Tune сөзі [tju:n] емес [tu:n] деп оқылады. 

Америкалық ағылшын  тілінде лексикалық ерекшеліктер де бар. Мысалы американдықтар жолды sidewalk десе Британдықтар оны pavement дейді, американдықтар лифтті elevator десе британдықтар lift, сол сияқты американдықтар пәтерді flat десе британдықтар puncture, және американдықтар қырауды icing, десе  британдық frosting, highway, mail, movie, truck және тағы да басқа сөздер таза ағылшын сөздеріне жатады.

Әдетте америкалық ағылшын тілін 3 негізгі диалектіге бөледі. Олар жаңа Англия диалекті, оңтүстік диалект және General American (америкалық ағылшын тілінін жалпы диалектісі) немесе орталық батыс диалектісі (Midwestern American). Олардың әрқайсысы өз алдына субдиалектіге бөлінеді.

Әсіресе сөздерді қолдану тәсілдерінде көптеген айырмашылықтар бар, яғни лексикалық диалектілер. Кез келген жерде локализмдер қолданылады.

Локализмдер - белгілі бір жерге тән және тек сол жерде ғана қолданылатын лексикалық бірліктер, мысалы: jellied hog, sausage headcheese солтүстікте ғана қолданылса, pressmeat Мидлендсте қолданылады, souse жоғарғы оңтүстік диалектіде, және boghead төменгі оңтүстік диалектіде қолданылады.

Америкалық ағылшын тілінің жалпы диалектісі америкалық ағылшын тілінің үлгіқалыпты түріне өте жақын. Оны мемлекеттік теледидарда естуге болады, бұл диалектіде солтүстіктің көптеген штаттары сөйлейді, және оны елдің көпшілігі қолданады. Жалпы диалектінің ерекшеліктері санаулы ғана, ол оңтүстіктен басқа АҚШ тың барлық аудандарының ерекшеліктерін қамтиды.

Сөздік қорға  сондай ақ төмендегідей факторлар әсерін тигізеді. Мысалы: социалды байланыстар, этникалық тек, айналысатын жұмыс түрі және т.б.

 

 

1.2 «Неологизм» терминінің  түсінігі және мазмұны

 

Неологизм– (гр. neos – жаңа, logos – сөз) – қоғамдағы саяси, мәдени, экономикалық қатынастардың, ғылым мен техниканың дамуына байланысты тілге енген жаңа сөздер мен сөз тіркестері, фразеологиялық оралымдар. Неологизм лексикалық және семантикалық. болып екіге бөлінеді.

Лексикалық неологизмге жаңа ұғымдардың тууымен бірге пайда болған жаңа терминдер жатса, семантикалық неологизм деп сөзбе-сөз аудару арқылы төл сөзге қосылған жеке мағынаны айтуға болады.

Мысалы, кесте (таблица), шөгінді (осадки), т.б. Неологизм сөзжасамдық калькалау, (макроұя, кодтану), сондай-ақ морфологиялық, синтаксистік-морфологиялық, семантикалық-морфологиялық тәсілдер арқылы жасалып, тілдің сөздік құрамын байытады.

Шет тілден енген сөздердің басым бөлігі өздерінің бастапқы мағынасын сақтайды, семантикалық жақтан өзгерістерге көп ұшырамайды. Неологизм төл сөздермен де беріле алады, сөздік құрамда бұрыннан қолданылып жүрген сөз тұлғалары жаңа мағынаға ауысып, жаңа ұғымды белгілеуге мүмкіндік алады.

Неологизмдердiң астында  қазiргi ұғымдар ендi оның дамытуы  тiлде осы кезеңде және немесе таңбалаушы ғылым және техника, мақсаттардағы қызу - стилистикалық жасалған жаңа сөз көрсететiн жаңа хал-жағдайлар, әлеуметтiк-саяси өзгерiстер және тағы басқалар дамытудың нәтижесiнде пайда болған жаңа ұғым пайда болған кез келген жаңа сөздiк және фразеологиялық бiрлiктер ұғылады.

Бiз екiншi түрдiң неологизмдерi стилистикалық неологизмдермен  бiз жаңа сөздердiң бiрiншi тобын  деп атайтыны терминологиялық неологизмдерге қарағанда деп атаймыз. Неологизмдердiң  екiншi тобы тiптен әр түрлi мақсаттарда  түрлi стилистикалық функциясы болып қолданылады да, бiрiншi де.

Неологизмдер тиiстi тiлдiң  заңдары бойынша әдетте құрастырады, сөз жасаудың оның өнiмдi үлгiлерi бойынша. Әдеби - кiтап неологизмдерi дегенмен кейде сөз жасаудың өнiмсiз әдiстерiмен  де жасалады. Сөз жасау құралдардың бұл жағдайда әсерлi күшi елеулiрек болып ырақ бедерлiрек, көрнекiрек болып қалыптасады. Сондықтан өзi жаңа сөздерiнiң бiлiмiнiң құралдары стилистикалық қабылдау қалай жиi сөз сөйлейдi.