Мемлекеттік несие

Дүниежүзілік банк пен  оның ұйымдары елдердің эконмоикалық дамуын оларға техникалық көмек көрсету  мен елдердің экономикалық әлеуетін іске асыруға қабілетті жобаларды қаржыландыру арқылы көрсетудің құралы болып саналады.

Халықаралық кредиттің  қажеттігі экономикалық заңдардың  бүкіл жиынтығымен айқындалады.

Халықаралық кредиттің  дамуы мына факторларға байланысты болады:

1. еңбектің халықаралық бөліністері мен экономикалық бірігу;
2. өндірістің мамандандырылуық ауымдасуы;
3. елдердің табиғи ресурстарымен және жұмыс күшімен әр түрлі қамтамасыз етілуі;
4. жеке елдердің эконмоикалық дамуының біркелкі еместігін жеңіп шығудың қажеттігі;
5. дамушы елдерге экономикалық көмек көрсетудің қажеттігі;
6. дамушы елдердің дамыған елдермен сауда экономикалық ынтымақтастығы.

Халықаралық кредитті пайдалану  экономиканың дамуын тездетуге, экономикалық дамудың деңгейлерін теңестіруге, сыртқы сауданың өсуіне, экономикалық бірігуді тездетуге жәрдемдеседі.

Халықаралық кредиттің  негізгі нысаны сыртқы қарыздар болып  табылады. Қарыз қаражаттары сыртқы сауда мәмілелерін жүзеге асыру  немесе экспорт пен импортқа жәрдемдесу сыртқы сауданы несиелендіру үшін пайдаланылады.

Халықаралық несие дегеніміз  екі ел арасындағы мемлекетке банктерге  заңды және жеке тұлғаларға берілетін  қарыздар. Сыртқы экономикалық байланыстардың дамуымен халықаралық несие сферасында халықтың валютасы мен несиелік ұйымдар  маңызды орын алады. Халықаралық мемлекетік несие дегеніміз елдің  материалдық ресурстары.

Мемлекеттік несие жүйесі банк жүйесіне қарағанда кеңірек, яғни мұнда өзге де несиелік мекемелер  қамтылады. Қазақстан Республикасының  мемлекеттік несиелік жүйесі екі  буыннан тұрады: біріншісі-банктік жүйе, екіншісі-парабанктік жүйе.

Дүниежүзілік банктің сыныптамасына  сәйкес шамадан тыс берешек деңгейі  бар елдер санатына соңғы жылдар ішінде мынадай екі көрсеткіштерінің ең болмаса біреуі сын таңбасынан артатын мемлекеттер жататынын атап өткен жөн – жинақталған борыштың келтірілген құнының ЖІӨ-ге қатынасы 80%-ды құрады; немесе келтірілген құнның экспортқа қатынасы 220%-дан жоғары болды. Егер бірінші көрсеткіші 18%-дан 80%-ға дейінгі шекте тұрса, немесе екінші көрсеткіші 132% бен 220% аралығында тербелсе, берешек біркелкі болып саналады.

Жалпы сыртқы борыштың жоспарланып  отырған параметрлеріне қол жеткізу  үшін мемлекеттік органдар пруденциалдық  шаралармен ғана шектелмеуі тиіс. Қаржыландырудағы экономиканың нақты секторларының сұранысын қанағаттандыру үшін қажетті қаржы ресурстарын тарту үшін несие капиталының ішкі нарығында балама көздерді дамыту үшін жағдай жасау қажет.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Қорытынды

Қазіргі таңда Қазақстан  Республикасында мемлекеттік несие  мен мемлекеттік борыш қатар  қолданылып келеді. Мемлекеттік борыш  пен мемлекеттік несие бір-бірінен  ажырағысыз болып келеді. Бұл екеуі  де мемлекет тарапынан беріледі, сонымен қатар екеуі де мемлекетке берілген мерзім ішінде қайтарылады.

Мемлекеттік несие өз мәнінде бірнеше түрге бөлінеді. Шаруашылықтың әр саласына арналған мемлекеттік несие өз жағдайында біршама немесе көптеген қызметтер  атқарады.

Мемлекеттік борыш-мемлекеттік несиемен қатар жүреді. Оның негізгі мақсаты –несие берген ұйымдар мен жеке тұлғаларды өзіне борышты етеді.

Қазіргі таңда мемлекеттік  несие мен мемлекеттік борыш  қатар жүре отырып, мемлекеттің сыртқы экономикасының дамуына өздерінің  үлестерін қосуда.

Мемлекеттік несие мен  мемлекеттік борышты Қазақстан  Республикасының Қаржы Министрлігі  бекітеді,  сонымен бірге мемлекеттік  несие мен мемлекеттік борыштың атқаратын қызметі өте зор.

Мемлекеттік несие өз мәнінде бірнеше түрге бөлінеді. Шаруашылықтың әр саласына арналған мемлекеттік несие өз жағдайында біршама немесе көптеген қызметтер атқарады.

Мемлекеттік борыш-мемлекеттік  несиемен қатар жүреді. Оның негізгі  мақсаты –несие берген ұйымдар мен  жеке тұлғаларды өзіне борышты етеді.

Қазіргі таңда мемлекеттік несие мен мемлекеттік борыш қатар жүре отырып, мемлекеттің сыртқы экономикасының дамуына өздерінің үлестерін қосуда.

Мемлекеттік несие мен  мемлекеттік борышты Қазақстан  Республикасының Қаржы Министрлігі  бекітеді,  сонымен бірге мемлекеттік  несие мен мемлекеттік борыштың атқаратын қызметі өте зор.

Дүниежүзілік қайта  құру мен даму банктері белгілеген сыртқы берешек деңгейін бағалау  параметрлері Қазақстанда былай  құрылады:

1. жалпы сыртқы борыштың ЖІӨ-ге қатынасы 76,1%;
2. жалпы сыртқы борыштың тауралар мен қызметтер көрсетудің жылдық экспортына қатынасы -124,6%;
3. борышты өтеу мен оған қызмет көрсету бойынша төлемдер сомасының тауарлар мен қызметтердің экспортына қатынасы – 36,7%;
4. сыйақы төлемдері сомасының экспортқа қатынасы -1,5%

Сөйтіп борышты өтеу және оған қызмет көрсету бойынша төлемдер қатынасының көрсеткіштері Қазақстанда ең төмен деңгейден асып түседі.

Қазақстанда даму институттары, сондай-ақ мемлекет құратын жыл сайын республикалық  бюджеттен оларды капиталдандыруға қаржы бөлінетін ұлттық компаниялар бос ақша қаражатын мемлекеттік бағалы қағаздарға орналастыруды жүзеге асыру практикасы бар. Нәтижесінде мемлекет қосарланған шығыстарды жүзеге асырады – даму институттарын капиталдандыру кезінде және мемлекеттік бағалы қағаздар бойынша пайыздар төлеу кезінде. Айталық, 2006 жылғы 1 қаңтардағы жағдай бойынша Қазақстан Республикасы Үкіметінің бағалы қағаздарын ұстаушылар құрылымындаға даму институттарының үлесі 15%-ды құрады.

Жергілікті атқарушы органдардың реттелмеген және танылмаған борыштарын есепке алу жөніндегі проблемалар шешілмеген мәселелер болып табылады, оларды екі топқа бөлуге болады:

1) кредиттер бойынша  міндеттемелерді уақтылы орындамау.  Жергілікті атқарушы органдардың  борыштарын жүйелі үнемі қайта  құрылымдау республикалық бюджеттің  кіріс бөлігінің атқарылуына теріс әсер етеді;

2) Қазақстан Республикасы  Үкіметінің және жергілікті атқарушы  органдар әкімдерінің кепілдігімен  тартылған өткен жылдардың кредиттері  бойынша республикалық бюджет  алдында борыштарды растау және  өтеу проблемасы.

Тәжірибе көрсетіп отырғандай, үшінші тұлғалар алдында борыштық міндеттемелері мемлекеттік кепілдіктермен қамтамасыз етілген заңды тұлғалардың қарыздарды тартуы және оларға кейіннен борышкерлердің тікелей қызмет көрсетуі тиімсіз жүзеге асырылады. Үшінші тұлғалар алдында борыштық міндеттемелері мемлекеттік кепілдіктермен қамтамасыз етілген заңды тұлғалардың қаржы жағдайын бақылаудың тиісті жүйесі жоқ. Заңнамада көзделген берілген (берілетін) кепілдіктер бойынша мемлекет міндеттемелері басталуының мүмкін тәуекелдерін азайту жөніндегі шаралар үшінші тұлғалар алдында борыштық міндеттемелері мемлекеттік кепілдіктермен қамтамасыз етілген заңды тұлғалардың борышын басқарудағы жолсыздықтарға уақтылы әрекет ету және жою жөнінде шаралар қабылдауға мұмкіндік бермейді.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Пайдаланылған әдебиеттер

1.В. Мельников  Қаржының  жалпы курсы  Алматы, 2003

2. С. Құлпыбаев, Қ.  Ілиясов  Қаржы  Алматы, 2005

3.М. Ковалева Финансы   Москва, 2001

4.Финансы Часть 3  Москва, 2003

5.Финанс  Алматы, 2005

6.М. Нәдіров, Д. Қалыбекова  Шет мемлекеттер қаржылары  Алматы, 2006

7.Балабанов А., Балабанова  Финансы  Санкт-Петербург 2000

8. З. Оразова Айқын // Несие жүйесінің Қазақстандағы сипаты/  3 2010

9. Г. Оспанова // Қаржы жүйесінің интеграциялануы / Қаржы қаражат    №7 2009

10Бағланов Ж. Экономикадағы несие жүйесінің сыныпталуы //Экономика негіздері. – 2010. - №5. -

11.Т. Сағымбаева // Республикада несиелік ресурстарды басқару мәселелері/ Қаржы менеджменті №7 2009

12. О. Байманова // Қаржы жүйесі тұрақты қызмет атқарады / Саясат №7 2010

13. Г. Шайманова //Несие жүйесінің бөлінуі /  Альпари   №4  2010

14. www. Minfin. kz

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Қосымша1

Мемлекеттік бюджет түсімдерінің жалпы  көлеміндегі Ұлттық қордың кепілдік берілген және нысаналы трансферттер түріндегі тартылатын қаражатының үлесі

Ескерту: Ұлттық банк мәліметтері  негізінде жасалған

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Қосымша 2

            

 

 

Қосымша 3

Қазақстан Республикасының мемлекеттік борышының мөлшері,

2004-2011 жж. (жылдың басына)

 

	2004	2005	2006	2007	2008	2009	2010	2011
ҚР мемлекеттік борышы
Барлығы, млрд.теңге	562	574	580	610	586	705	1146	918
% ЖІӨ-ге	21,6	17,7	15,4	13,2	10,0	9,3	11,3	7,2
Оның ішінде, ҚР Үкіметінің сыртқы борышы
Барлығы, млрд теңге	475	490	458	443	355	238	228	172
% ЖІӨ-ге	18,3	15,1	12,1	9,6	6,1	3,1	2,2	1,4
% мемборышқа	84,5	85,4	79	72,7	60,6	33,7	19,9	18,8

Ескерту: кесте « afn.kz» сайтының мәліметтері негізінде автор құрастырған