Ипотекалық несиелендіру және оның Қазақстан Республикасында дамуы

    Осы бағдарлама аясында 15,3 мыңға жуық несие  қайта қаржыланып, олардың үстемақы мөлшерлемелері 4,5 пайызға азайды (несие  алушылардың стандарты тобы үшін 12%-ға дейін, және халықтың әлеуметтік жағынан қорғалмағандары үшін 7,5%-ға дейін). Бұл бағдарламаны жүзеге асыру  арқылы несие алушылардың қарыздық жүктемесі, орташа есеппен, 17 пайызға  жеңілдеді. Сонымен бірге, бағдарламаға қатысқан банктер қайтарылатын қаражат есебінен 15 жыл ішінде жаңа несие беру мүмкіндігін алды. Сондай-ақ, 2009 жылдың нәтижелері бойынша Альянс Банкі, БТА Банкі, БТА Ипотека және Темірбанк 13 мыңға жуық төлемдер бойынша мерзімді ұзартып, ал кешіктірілген өсімпұл сомасы 32,5 млрд. теңге құрады. 2009 жылдың соңындағы жағдай бойынша, аталған қаржылық институттардың ипотекалық несиелер мен жылжымайтын мүлік кепілдігіне берген несиелердің көлемі 507,7 млрд. теңге болса, бұлардың саны 141,6 мыңды құрайды [15]. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

    ҚОРЫТЫНДЫ

    Курстық жұмыстың  шеңберінде жүргізілген зерттеудің нәтижелері бойынша Қазақстандағы ипотекалық  несиелендірудің болашағы зор деп айтуға болады. Бұл үшін  елде тұрақты қаржы жүйесі,  дамыған нарықтық инфрақұрылым қалыптасқан, сондай-ақ халық тарапынан мол сұраныста орын алып отыр. Алайда, тиісті  құқықтық қамсыздандырусыз қойылған мақсаттарға  толығымен қол жеткізуге    мүмкін емес. Сондықтан  нақ қазірдің өзінде  қолға түсіп тұрған мүмкіншіліктерден айырмау үшін   жұмысты барынша  белсендеткен жөн.

    Қаржы мекемелерінің шапшаң дамуы және біржола қайта реттелуі салдарынан   тұрғын үй және өзге де жылжымайтын мүлік сатып алушылар қазіргі уақытта  бірқатар баламалы қаржыландыру көздерін  пайдалана алады.

    Екінші  нарық тұрғын үй сатып алушыларды қаражатпен қамтамасыз етуде маңызды рөл атқарады және оның маңыздылығы күннен күнге артуда.

    Ел  экономикасының өсуінің жалпы тұрақтылығы, ішкі инвестициялық базаны кеңейту, сондай-ақ ипотекалық облигацияларды шығару нәтижесінде ипотекалық несие  беруді дамыту үшін тартылатын инвестициялардың құнын азайтуға қол жеткізілді. Өз кезегінде бұл ипотекалық несиелер бойынша сыйақы мөлшерлемелерін біршама азайтуға және ҚИК бағдарламасы бойынша халыққа несиелердің қолайлы болуын көтеруге жол берді.

      Несиелендіру қызметі банктердің арасындағы бәсекелестіктің өсуіне ықпал етті, ал бұл өз кезегінде несиелерді беру жағдайларын жақсартуға ықпал етіп, Қазақстан халқының көп бөлігінің несиелерді пайдалануына мүмкіндік берді.

    Қазақстан Республикасындағы ипотекалық қатынастардың дамуы мен нығаюын талдай отырып, келесідей нәтижелерді жасауға болады:

    1. Халықаралық тәжірибе көрсеткендей, ипотекалық несиелендірудің дамуы мемлекетке елеулі табыс әкеледі. Ең алдымен, ол тұрғын үй мәселесін әлеуметтік саясат көзқарасынан шешуге ықпал етеді. Мұнымен қоса, азаматтардың өзіндік ықыласы артады. Одан басқа, несиелендіру үшін ішкі инвестициялар тартылады – халықтың салымдары, институционалды инвесторлар ақшасы. Нәтижесінде экономиканың шынайы секторын, нақтырақ айтқанда, онымен құрылыстық және аралас салалардың, қосымша қаржыландыруы болады. Сәйкесінше, мемлекеттің араласуынсыз ауыстыру мәселесі және тұрғын үй қорының, инфрақұрылымның дамуы шешіледі. Осының бәрі салық салу базасының өсуіне және салық және жинақ түрінде бюджетке түсімдердің жоғарылауына ықпал етеді. Әлемдік тәжірибе ипотекалық несиелендіру мемлекет экономикасының дамуының елеулі факторы болатын куәландырады.

    2. Қазақстандағы ипотекалық несиелендіруді дамыту үшін негізгі алғышарттар – бұл тұрғын үйге потенциалды жоғары сұраныстың, миграциялық үрдістердің, экономика тұрақтығының, банктік операциялардың құрылымын өзгертудің бар болуы.

    3. Қазақстандағы ипотекалық несиелендіру 10 жыл көлемінде іске асырылып келе жатыр. Өкінішке орай, әлі халықтың көбісі қымбат тауарларды несиеге алуға болатынын түсіне бермейді, оларды ұзақ мерзімді берешек туралы ойдың өзі алаңдатады. Әлі де қажет қаражаттарды жинау әдеті сақталған. Дегенмен, барлық дамыған елдерде қалаған игіліктеріне болашақ табыс арқылы ие болу – қалыпты жағдай. Сонда да, ипотекалық несиелендіру шет тілінде түсініксіз сөз болудан қалып бара жатыр. Бүгінгі таңда бұл тұрақты табысы бар көптеген қызмет етуші қазақстандықтар үшін жылжымайтын мүлікті иеленудің шынайы мүмкіндігі. Онымен қоса, егер ипотекалық несиелендірудің туындауының бастауында қарыз алушы сатып алынған пәтерін өз меншігіне банкпен толық төлемді өтеп біткенге дейін ала алмаған болса,  қазірде ол несиеге алған жылжымайтын мүліктің иесі болып табылады. Банктер, ипотекалық компаниялар тек қана тұрғын үйді сатып алу ғана емес, коммерциялық жылжымайтын мүлікті несиелендіруді белсенді бастады, сонымен қатар олардың реконструкциясына немесе жөндеуіне несие алуға мүмкіндік пайда болды.

    4. Қазақстандағы ипотекалық несиелендіру жүйесіне енгізуді ерік блдіруші болып прототип ретінде малайзиялық модель таңдаған Ұлттық банкі шықты. Мұның негізінде батыстық ноу-хау жатыр – ипотека үшін арналған бағалы қағаздар нарығында «ұзақ» мақсатты ақшалардың арқасында банктер аккумуляциялайтын нарықтың екі деңгейлі құрылымы және соншалықты «ұзақ» және «жұмсақ» тұрғын үй несиелерін (жоғары емес пайызға) беруге мүмкіндік береді. Мұндағы бірінші деңгей – несиелердің өзі, ал екінші – арнайы ипотекалық бағалы қағаздар (облигациялар, үстемелер).

    5. Ипотекалық ұсыныстардың кеңеюімен ішкі инвестициялық потенциалды пайдалануда ұзақ мерзімді ипотекалық несиелендіру барысында банктердің ликвидтілігін шешу сұрақтарын қамтамасыз ететін қаржылық институттарды құру қажеттелігі туындады. Осы міндеттерді шешумен Қазақстандық ипотекалық компания айналысады. Мемлекет бағдарламаны тікелей қаржыландыра алмаған жағдайда, ипотеканы дамытудың басты факторы басқа көздердің қол жетімділігі болады. Нарықтық экономикада бұл – қор нарығында тартылатын институционалды инвесторлар қаражаттары. Қазақстандық ипотекалық компания ипотекалық несие бойынша талап құқығының кепілін қамтамасыз ететін ипотекалық бағалы қағаздар шығару жолымен қажет қаражаттарды іздестіруді жоспарлайды. Бұл көптеген мемлекеттер үшін дәстүрлі құрал және ол шетелдік инвесторлар арасында үлкен сұранысқа ие, себебі сенімділіктің, табыстылықтың және ликвидтіліктің өте сәтті симбиозы болып табылады.

    6. Элиталық тұрғын үйлерін несиелендіру нарығы шектелген, себебі көбісі мұндай тұрғын үйлерді алуға мүмкіндіктері келе бермейді. Сонымен қатар берілген несиелендіру түрі жоғары тәуекелділік дәрежесін құрайды: қарыз алушының міндеттемелер мөлшері жоғары. Тәуекелділіктің тағы бір факторы – сұраныстың шектеулігі салдарынан тұрғын үй құнының лезде төмендеп кету деңгейінің жоғары ықтималдығы. Өсудің жуық арадағы көптеген перспективалары екінші деңгейлі нарықта орта сападағы тұрғын үйді иеленуге несиелендіру бойынша операцияларға ие болады.

    7. Қазақстанда, ең алдымен, қарапайым халықтың қажеттілігін қанағаттандыруға бағытталған ипотекалық несиелендіру жүйесін орнатуы тиіс.  Тиімді шарттарға несиелендіру көлемін ұлғайту үшін алғышарттар құру қажет, әсіресе: марапаттаудың жоғары емес мөлшерлемесі барысында және ұзақ мерзімге валюталық баламасыз теңгеде несиелендіру.

    8. Болжағанымыздай, ипотекалық тұрғын үйлерді несиелендіру жүйесінің тұжырымдамасын құру кезеңінде, бұл нарық республикамызда қарқынды дамушылардың бірі болып келеді. Бүгін де қатардағы азаматта ипотекалық тұрғын үйлерді несиелендіру мәні жөнінде сұрақтары туындамайды, оны нақты шарттар көбірек қызықтырады. Басқаша айтқанда, халық қаржы аясында көбірек хабардар, әрі көбірек сауатты болып бара жатыр. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

    ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР

1. «Қазақстан Республикасында  құнды қағаздармен  жасалатын мәмілелерді  тіркеу туралы» ҚР  1997 жылғы 5 наурыздағы заң;  

    2. «Қазақстан Республикасының кейбір заң актілеріне  ипотекалық несиелендіру мәселелері бойынша  өзгерістер мен  толықтырулар енгізу туралы»  ҚР Заң;

    3. «Тұрғын үй  құрылысы  жинақтары туралы» ҚР Заңы;

    4. Қазақстан Республикасының Құнды қағаздар жөніндегі  Ұлттық Комиссиясы 1996 жылдың 20 желоқсанында бекіткен №156 Облигацияларды шығару мен  өтеудің  тәртібі туралы ереже;

    5. «Жылжымайтын мүліктің ипотекасы туралы» Қазақстан Республикасы  Президентінің  заң күші бар 2004 жылғы 11 маусымдағы  Жарлығы;

    6. Постановление Правительства Республики Казахстан от 21 августа 2000 года N 1290 “О Концепции долгосрочного финансирования жилищного строительства и развития системы ипотечного кредитования”

    7. Дестресс М. Ипотека и ипотечное кредитование - Деньги и кредит. - 1995. - № 8. — С.49

    8. Рябченко Л.И. Ипотечное кредитование: Проблемы и перспективы развития -  Деньги и кредит.- 1997. -№3.- С. 54.

    9. Сергеев Д.А. Влияние системы ипотечного кредитования на преодоление кризисных явлений в экономике - Финансовые проблемы РФ и пути их решения: теория и практика. Материалы Международной научно-практической конференции. - СПб.: Нестор, 2000. -С.188.

    10. www.temirbank.kz

    11. www.alb.kz

    12. www.bta.kz

    13. www.halykbank.kz

    14. http://kaz.bizmedia.kz

    15. www.interfax.kz

    16. http://kaz.kmc.kz