Ипотекалық несиелендіру және оның Қазақстан Республикасында дамуы

 

    2-кестеге қарағанда, тұтынушылық несиелердің басым бөлігі ипотекалық несиелендіруге келеді.

    Кесте 2 - 2001-2004 жылдары аралығында берілген  несиелердің көлемі,  мың теңгеде 

     

    Ипотекалық  несие тұтынушылық ссудалар көлемінде үлкен орын алады, оны 1-суретте көрсетілген динамика арқылы байқауға болады.

    

    Сурет 1 – АҚ «ҚХБ» - тің 2001 – 2004 жылғы ипотекалық несиелендіру.

    Ескерту: автормен [13] ақпарат көзінің негізінде құралған  

    Несиені «Қазақстанның халықтық банкі» АҚ салынып жатқан пәтерді кепілге алу арқылы береді.

    Ең  төмен бастапқы жарнаның сомасы – 15%.

    Несиелендірудің мерзімі – 7-ден 15 жылға дейін

    Пайыздық  мөлшерлемесі – жылдық 11%-тен бастап (бастапқы жарнасына қарай).

    Қарыз алушы Халық банктің  депозитына бастапқы жарнасын  аударады, одан кейін барып банк пәтердің 100 пайыздық құнына несие береді. Осы сомаға  несие бойынша пайыздар  есептелінеді.

    Қарыз алушының қалауы бойынша несие табысты растаусыз және жылдық 7%, яғни нарықтық пайыздан екі есе төмен болып,  тұрғын үйдің 100% сомасында беріледі. Ол үшін банктегі депозитке сатып алынатын  пәтер құнының 50% салып қою қажет. Қарыз алушы өз несиесінің жартысын қайтарған сәттен екінші жартысы автоматты түрде осы депозиттің  қаражаты есебінен өтеледі.  Және де, мерзімінен бұрын өтеу үшін ешбір айыппұлдар салынбайды.

    Банк  ипотекаға ақшаны 7 және 11 жылдық пайызбен 15 жылға дейін береді. Тұтынушылар осы ұсыныстың артықшылықтарына көзі жетіп, осы бағдарламаны іске асырудың бірінші айының өзінде халыққа 30 миллион доллардан астам несие берілді. Айтпақшы, «Ипотека Lights» несиесін  алған азаматтар  несиені  мерзімінен бұрын, айыппұлдық санкциялар қолданусыз  жаба алады.

    2002 жылдың қорытындылары бойынша «Қазақстанның халықтық банкі» АҚ  ипотекалық операциялардан түскен табыс көлемі банктің жалпы пайыздық табысының 7,7% құраса, 2004 жылдың қорытындылары бойынша олар 21,8% дейін жетті [13].

2. «БТА банкі»

    2009 жылдың 2 ақпанындағы дағдарысқа қарсы шаралардың аясында ҚР Үкіметі ҚР қаржы нарығы мен қаржы ұйымдарын реттеу мен қадағалау агенттігінің 75,1 пайыз көлемінде «БТА Банкі «Самұрық-Қазына»Ұлттық әл-ауқат қорының акцияларының бақылау пакетін сатып алу жайындағы ұсынысын қабылдады. Өтеуді төлеу банктің қосымша эмиссиясы арқылы жүзеге асты. Соның нәтижесінде банк 251 319 485 теңге мөлшерінде қосымша капитал алды.

    2009 жылы БТА тобы ипотекалық несиелерді қайта қаржыландыруды табысты аяқтап, 37 млрд. теңгеден аса соманы игеріп, 10 300 заемшымен келісімшартты қайта жасады.

    Банк  секторындағы ипотекалық займдарды  қайта қаржыландыру үшін мемлекеттен  бөлінген 120 млрд. теңге сомасынан  БТА-ның үлесі 37 млрд. теңге немесе жалпы сомадан 31 пайызды құрады. Алматы, Астана, Ақтөбе, Қарағанды, Атырау және Шығыс Қазақстан аймақтарының займшылары көп белсенділік танытты [12].

    Кесте 3 - «БТА банкінің» ипотекалық несиелендіру бағдарламасы 

 
    

3. «Темірбанк»

      «Темірбанк» АҚ 1992 жылдың 26 наурызында құрылды. Бас кеңсе Алматы қаласында орналасқан. Банктің филиалды байланысы 21 филиалға толы және Қазақстан Республикасы бойынша 100-ге жуық сату орталықтары бар. Банк Қазақстанның барлық дерлік облыстық орталықтарында және 50 000-нан астам халқы бар қалаларда көрсетілген. 2010 жылдың жазында Темірбанк қайта құрылу процесін сәтті бітірді.

    Екінші  нарықта тұрғын жылжымайтын мүлікті  иелену займы.

• Займның максималды сомасы – жылжымайтын мүліктің бағалау құнынан 70%-ға дейін
• Займның максималды мерзімі – 20 жылға дейін
• Мерзімсіз өтеу – комиссияны алусыз
• Жылжымайтын мүлікті сақтандыру – талап етілмейді [10].

    Кесте 4 - «Темірбанктің» несиелендіру шарттары

 
    

4. «Альянс Банк»

    «Альянс Банкі» акционерлік қоғамы қазақстандық жетекші банкілердің бірі болып  табылады және банкілік қызмет көрсету  нарығында 17 жылдан аса уақыт жемісті  еңбек етіп келеді.

    Бүгінгі күні «Альянс Банкі» АҚ активтер мөлшері  бойынша елімізде алтыншы орында және бөлшек нарықта артықшылық фокуспен бизнестің барлық бағыттары бойынша, сондай-ақ ШОБ субъектілерін несиелеуде әмбебап қаржы институты ретінде дамуда.

    «Альянс Банкі» АҚ мажорлық акционері болып  Банкінің 67% жай және 67% артықшылықты акцияларына ие «Самұрық-Қазына»  Ұлттық әл-әуқат қоры табылады. 33% жай және 33% артықшылықты акциялар миноритарлы акционерлерге тиесілі.

• Бастапқы жарна - сатып алынатын жылжымайтын мүлік құнының 15%-ынан

    Бастапқы  жарна болмаған жағдайда қосымша  кепіл ретінде өтімді тұрғын үй жылжымалы мүлкін ұсыну мүмкіндігі бар.

• Төлем қабілеттілігін талдау:

    - бастапқы жарнада жылжымайтын  мүлік құнынан 15% – кірісті толық растау талап етіледі

    - бастапқы жарнада жылжымайтын  мүлік құнынан 50% – кірісті жартылай растау мүмкін

    - бастапқы жарнада жылжымайтын  мүлік құнынан 70% және онан  жоғары – төлем қабілеттілігін  талдау сауалнама мәліметтеріне  сәйкес 

• Несие мерзімі - 20 жылға дейін.
• Несие сомасы - 50 000 000 теңгеге дейін:

    - бастапқы жарна ретінде ұсынылған,  өтімді тұрғын үй жылжымайтын мүлігі түріндегі қосымша кепілі бар болғанда, сатып алынатын жылжымайтын мүлік құнынан 100% дейін;

    - кірістерін толық растағанда сатып алынатын жылжымайтын мүлік құнынан 70% дейін;

    - кірістерін жартылай растағанда сатып алынатын жылжымайтын мүлік құнынан 50% дейін;

    - анкетадағы мәліметтерге сәйкес  кірістерді есептегенде, сатып алынатын жылжымайтын мүлік құнынан 30% дейін. 

    30 000 000 теңгеге дейін - кірістерін толық растағанда сатып алынатын жылжымайтын мүлік құнынан 85% дейін. 

• Сыйақы мөлшерлемесі:

    - 14,0% - қарыз мерзімі 1 жылдан 10 жылға дейін болса;

    - 14,5% - қарыз мерзімі 10 жылдан 15 жылға дейін болса;

    - 15,0% - қарыз мерзімі 15 жылдан 20 жылға дейін болса.

• Жылдық тиімді мөлшерлеме:*

    - 15,08%-дан - қарыз мерзімі 1 жылдан 10 жылға дейін болса;

    - 15,62%-дан - қарыз мерзімі 10 жылдан 15 жылға дейін болса;

    - 16,18%-дан - қарыз мерзімі 15 жылдан 20 жылға дейін болса.

• Қамтамасыз ету - көп пәтерлі тұрғын үйден алынатын/бар пәтер, іргелес жер телімімен алынатын/бар тұрғын үй, сондай-ақ алғашқы жарна (болған жағдайда) ретінде ұсынылған өтімді жылжымайтын мүліктің кепілі түріндегі қосымша кепіл 
• Мерзімінен бұрын өтеу кез келген уақытта айыппұл ықпал шараларынсыз рұқсат етіледі.
• Қарызды өтеу – ай сайын, аннуитетті немесе тең үлестерде.
• Қарызды ұйымдастырғаны үшін комиссия:

    - бастапқы жарна 15%-дан 30% дейін  болғанда кредит сомасынан 3%;

    - бастапқы жарна 30%-дан 50% дейін  болғанда кредит сомасынан 2,5%;

    - бастапқы жарна 50%-дан көп болғанда кредит сомасынан 2%;

    - Альянс Банкінің жалақы жобасына қатысушылар, Альянс Банкі  серіктестерінің қызметкерлері мен клиенттері, бюджеттік ұйымдардың қызметкерлері үшін кредит сомасынан 1% [11].

    Елімізде ипотекалық несиелендіру саясатын іске асыру барысында екінші деңгейлі банктердің өзіндік бағдарламалары жасалды. Осы бағдарламалар арқылы коммерциялық банктер еліміздегі тұрғын үй мәселесін, яғни жылжымайтын мүлікті несиелендіру шараларын шешуге тырысуда. Бұл орайда «Халық Банкі», «БТА банкі», «Темірбанк» және «Альянс Банкінің» екінші деңгейлі банктердің бағдарламалары бойынша талдау жасалынды.

    Кесте 5 - Екінші деңгейлі банктің ипотекалық несиені алу шарттары