Банктік ресурстардың қалыптастыру көздері

 

  Екінші деңгейдегі банктердің жиынтық міндеттемелері 2009 жылдың желтоқсан айына 2 196,3 млрд. теңгеге немесе 21,0%-ға көбейді. Міндеттемелер құрылымында заңды тұлғалардың салымдары бойынша – 965,8 млрд. теңгеге немесе 31,3%-ға, жеке тұлғалардың салымдары – 350,1 млрд. теңгеге немесе 23,3%-ға көбейді. Арнайы мақсаттағы еншілес ұйымдардың салымдары – 301,5 млрд. теңгеге немесе 13,2%-ға, басқа банктерден жəне банк операцияларының жекелеген түрлерін жүзеге асыратын ұйымдардан алынған займдар 178,4 млрд. теңгеге немесе 12,3%-ға

азайды. Ал 2010 жылдың желтоқсан айына жалпы міндеттемелері 1916,9 млрд. теңгеге немесе 15,2%-ға азайды. Міндеттемелер құрылымында заңды тұлғалардың салымдары – 550,6 млрд. теңгеге немесе 13,6%-ға, жеке тұлғалардың салымдары – 347,0 млрд. теңгеге немесе 18,8%-ға көбейді. Арнайы мақсаттағы еншілес ұйымдардың салымдары – 1957,7 млрд. теңгеге немесе 98,8%-ға, басқа банктерден жəне банк операцияларының жекелеген түрлерін жүзеге асыратын ұйымдардан алынған заемдар 761,9 млрд. теңгеге немесе 59,9%-ға азайды. 2011 жылдың желтоқсан айындағы міндеттемелер жиынтығы 908,5 млрд. теңгеге немесе 8,5%-ға ұлғайды. Міндеттемелер құрылымында заңды тұлғалардың салымдары 675,6 млрд. теңгеге немесе 14,7%-ға және жеке тұлғалардың салымдары – 437,0 млрд. теңгеге немесе 19,9%-ға көбейді. Арнайы мақсаттағы еншілес ұйымдардың салымдары 23,5 млрд. теңгеге азайды, басқа банктерден және банк операцияларының жекелеген түрлерін жүзеге асыратын ұйымдардан алынған займдар – 25,8 млрд. теңгеге немесе 5,1%-ға азайды.

 

 

2.2 «Альянс  банк» АҚ-ның ресурстар базасының  құрылымына талдау

 

«Альянс банк»АҚ  қазіргі таңда нарықта қарқынды дамып келе жатқан банк болып табылады. Оның ресурстық базасы Қазақстан  экономикасында маңызды роль атқарады, өйткені бұл банк елімізде ең көп  несие беруші бентің бірі болып саналады. Алайда соңғы жылдары болып жатқан қаржы дағдарысының әсері тиіп біршама жоғалтуларға тап болды. Сонда да банк Үкіметтің қолдауымен нарықта өз қызметін жалғастыруда.

Банк 1993 жылы 14 мамырда ашық акционерлік қоғамы нысанында құрылып мынадай атауға ие болды - «ИртышБизнесБанк» ААҚ. 1999 жылы Павлодар қаласында негізі қаланған «ИртышБизнесБанк» ААҚ Шығыс Қазақстан облысында Бас кеңсесі орналасқан облыстық банк мәртебесіне ие Семей қалалық банкімен бірікті. Бірікен банктер Шығыс Қазақстан мен Павлодар облыстарының ірі кәсіпорындарына қызмет көрсетуші банктер ретінде таныла бастады.

2001 жылдың қазан  айында САФК отандық компаниялар  консорциумы банктің 64% пайыздық  үлесіне ие болды. Осы келісімнің  негізінде банк өз атауын «Альянс Банк» АҚ деп өзгертті. [16]

«Альянс Банкі» АҚ төмендегілерге қатысушы болып табылады:

1. Қазақстан Республикасының жеке тұлғаларының салымдарына (депозиттеріне) міндетті ұжымдық кепілдік беру (сақтандыру) қорына;
2. Қазақстандық ипотекалық кредиттерге кепілдік беру қорына;
3. Қазақстандық қор биржасына (KASE);
4. Қазақстан қаржыгерлерінің қауымдастығына;
5. S.W.I.F.T. және REUTERS телекоммуникациялардың халықаралық банкаралық жүйесі;
6. Қазақстан сауда-өнеркәсіп палатасы;
7. VISA International және MasterCard International халықаралық төлем жүйелерінің негізгі мүшесі.

«Альянс Банкі» АҚ Қазақстан Республикасының 56 қалалық  және ауылдық елді мекендерінде 19 филиалдар  және 115 бөлімшелер есептелетін тармақталған филиалдық желіге ие. Сонымен қатар 943 банкомат, оның ішінде қолма-қол (cash-in) қабылдап алу қызметімен, сондай-ақ қолма-қол ақша беретін пункттердегі 138 POS-терминалдар және сауда-сервис кәсіпорындарындағы 383 POS-терминал есептелінетін көлемді эквайрингтік құрылғы желісіне ие.

Банкіге төмендегідей рейтингтер берілген:

Standard & Poor's халықаралық  рейтинг агенттігі:

• "В-" контрагентінің ұзақ мерзімді кредит рейтингі;
• "С" контрагентінің қысқа мерзімді кредит рейтингі;
• Ұлттық шкала бойынша Банкіге "kzBB-" рейтингі берілді;
• Рейтингтер болжамы - "Стабильный".
• Артықшылықты қамтамасыз етілмеген борыш: "B-" рейтингі;
• Бағынышты борыш: "CCC" рейтингі.

Fitch Ratings халықаралық  рейтинг агенттігі:

• "B-" шетел валютасындағы эмитент дефолтының ұзақ мерзімді рейтингі (ЭДР), «Стабильный» рейтингінің болжамы.
• "B-" ұлттық валютадағы ұзақ мерзімді ЭДР, "Стабильный" болжамы;
• B-" шетел валютасындағы қысқа мерзімді ЭДР;
• "E" жеке рейтингі;
• Артықшылықты қамтамасыз етілмеген борыш: "B-" рейтингі, "RR4" активтердің қайтымдылығы рейтингі;
• Бағынышты борыш: "CC" рейтингі, "RR6" активтердің қайтымдылығы рейтингі;

«Альянс Банк»  АҚ қазіргі таңда активтер соммасы  бойынша Қазақстандағы алтыншы  банк болып табылады. 2010 жылы банктің  нарықтағы үлесі 4,9 % болды, бұл көрсеткіш 2007 жылы 8,7% пайыз құраған болатын. Мұндай төмендеудің негізігі себебі «Альянс Банк»АҚ сыртқы қарыз мәселелеріне байланысты қайта құрылымдаудан өтуі. Сондықтан банктің қызметін қайта құрылымдауға дейінгі кезең және қайта құрылымдау мен оптимизациялау кезеңі деп екіге бөліп қарастыруға болады.

Төмендегі кестеден байқағанымыздай, Банктің активтері азайып кеткен. Басты себеп ретінде Банктің қайта құрылымдау шараларына байланысты несие беруді және депозиттер тартуды доғаруы болды.

 

Кесте 5 «Альянс банк»АҚ-ның және Қазақстан банк секторының жиынтық активтері

Жылдар	01.01.2009	01.01.2010	01.01.2011
«Альянс банк»АҚ  жиынтық активтері	1036,8	530,1	489,4
Қазақстан Республикасының  банк секторының жиынтық активтері	11889	11557	12031

 

2009 жылдың 1қаңтарында  Банктің активтері 1036,8 млрд. теңгені  құрады, 2010 жылдың 1қаңтарында активтер 530,1 млрд. теңгені құрап, өткен жылмен салыстырғанда 2 есеге төмендеген. Ал 2011 жылдың 1қаңтарында Банктің жиынтық активтері 489,4 млрд. теңгені құрап, 2010 жылдың 1қаңтарымен салыстырғанда 8,3%-ға төмендеген.

Банктің міндеттемелерінің құрылымында да айтарлықтай өзгерістер болуда. Банкке сыртқы нарықтан тартылатын қаражаттардың қысқаруына немесе мүлде тоқтауына байланысты Банк ресурстар жинақтаудың дәстүрлі көзіне, яғни оңтайлы депозиттік саясатқа көшуіне алып келді. Алайда сыртқы көздердің тарылуы банктің активтерін тіптен азайтып жібергендіктен банктің нарықтағы позициясы нашарлай бастады.

Банк басшылығы  нарықтағы жағдайды бағалай келе, шетелдік қаржы көздерінің қолжетімділігіне сенбей, ішкі нарықтағы қаражаттарды тартуды мақсат етіп алды. Бірақ ішкі нарықтағы қаражаттар сыртқы нарыққа қарағанда банкке әлдеқайда қымбатқа түсуде. Сондай-ақ Банк басшылығы алдағы кезеңдерде Қазақстанда банктер арасында бәсекелестік арта түспек деген ұйғарымды келіп тұр. Бұл өз кезегінде елдің ішкі нарығындағы ресурстардың одан әрі қымбатқа түсіреді. Жалпы ішкі нарықтағы ресурстар бағасы шетелдік ресурстарға қарағанда әліге дейін қымбат күйін сақтап қалуда. [16]

 

Кесте 6 «Альянс банк»АҚ-ның міндеттемелерінің құрылымының динамикасы, млн. теңге

Көрсеткіштің атауы / күні	2008 жыл	2009 жыл	2010 жыл
ҚР Үкіметінен және Ұлттық Банктен алынған несиелер	4381	22161,4	17811,5
Халықаралық қаржы  ұйымдарынан алынаған несиелер	5391,3	6230,4
Банк қызметінің жекелеген түрін жүзеге асыратын ұйымдар мен басқа банктерден алынған несиелер	189168,9	181844,7	5421,2
Клиенттер алдындағы  міндеттемелер, соның ішінде	479838	505116,8	195546,6
Жеке тұлғалардың  салымдары	90925,8	51546,5	67930
Заңды тұлғалардың  салымдары	109556,3	99392,2	127271,1
Арнайы еншілес  ұйымдардың салымдары	279355,9	354178	345,5
Айналысқа шығарылған бағалы қағаздар	21301,5	126599	125576,4
Басқа да міндеттемелер	30366.6	368367	118463,9
Барлық міндеттемелер	876255,1	978702,5	421438,4

 

Кестеден көргеніміздей Банктің міндеттемелері тұрақсыз күйде бірде өсіп, бірде кеміп отыр. Бұған себеп ретінде қайта құрылымдау барысында Банктің операцияларына бірқатар шектеулер қоюын қарастыруға болады.

Жалпы Банктің  міндеттемелері 2009 жылы 1 қаңтарда 8726255,1 млн. теңгені құрады, 2010 жылдың 1қаңтарында Банктің жиынтық міндеттемелері 978702,5 млн. теңгені құрап, өткен жылмен салыстырғанда 10,5%-ға жоғарылаған. Ал 2011 жылдың 1қаңтарында Банктің жиынтық міндеттемелері 421438,4 млн. теңгені құрап, өткен жылмен салыстырғанда 56,9%-ға төмендеп кеткен.

Сонымен бірге  банктің міндеттемелерінің құрылымында  ең көп үлестерге ие болғандарға 2008 жылы банк қызметінің жекелеген  түрлерін жүзеге асыратын ұйымдардан және басқа банктерден алынған несиелер (21,6%), клиенттер алдындағы міндеттемелер (54,8%), айналысқа шығарылған бағалы қағаздарды (2,4%) атап өтуге болады; 2009 жылы банк қызметінің жекелеген түрлерін жүзеге асыратын ұйымдардан және басқа банктерден алынған несиелер (18,6%), клиенттер алдындағы міндеттемелер (51,6%), айналысқа шығарылған бағалы қағаздарды (12,9%) атап өтуге болады; 2010 жылы банк қызметінің жекелеген түрлерін жүзеге асыратын ұйымдардан және басқа банктерден алынған несиелер (1,3%), клиенттер алдындағы міндеттемелер (46,4%), айналысқа шығарылған бағалы қағаздарды (29,8%) атап өтуге болады.

 

Кесте 7 «Альянс банк»АҚ-ның заңды тұлғалардың, жеке тұлғалардың және арнайы еншілес ұйымдардың алдындағы міндеттемелері, млн. теңге

Көрсеткіштің  атауы / жылы	01.01.2009			01.01.2010			01.01.2011
	млн. теңге		%-бен		млн. теңге	%-бен	млн. теңге	%-бен
Заңды тұлғалардың  салымдары	109556,3		12,5		99392,2	10,2	127271,1	30,2
Жеке тұлғалардың  салымдары	90925,8		10,4		51546,5	5,3	67930	16,1
Арнайы еншілес  ұйымдардың салымдары	279355,9		31,9		354178	36,2	345,5	1
Барлық міндеттемелер		876255,1	100		978702,5	100	421438,4	100

 

Заңды тұлғалардың  салымдары барлық салымдардың 2008 жылы 12,5%, 2009 жылы 10,2%, 2010 жылы 30,2% құрады, ал жеке тұлғалардың салымдары барлық салымдардың 2008 жылы 10,4%, 2009 жылы 5,3%, 2010 жылы 16,1% құраса, арнайы еншілес ұйымдардың салымдары барлық салымдардың 2008 жылы 31,9%, 2009 жылы 36,9%, 2010 жылы 1%-ын ғана құрады.

 Банктің  міндеттемелер құрылымындағы өзгерістер  өз кезегінде меншікті қаражаттарының  да үлкен өзгерістеріне, яғни  тәуекелден сақтайтын ресурстарының азаюына, тіптен банкроттыққа дейін алып барды.

 

Кесте 8 «Альянс банк»АҚ-ның меншікті капиталының құрылымы, млрд. теңге

Көрсеткіштің  атауы / жылы	01.01.2009	01.01.2010	01.01.2011
Жарғылық капитал	101,2	101,2	273,9
Жай акциялар	96,4	96,4	120,4
Артықшылықты  акциялар	4,9	4,9	153,5
Резервтік капитал  және қайта бағалау резервтері	56,8	-547,2	-236,6
Резевтік капитал	34	34	34
Негізгі құралдарды қайта бағалау резервтері	2,7	2,3	2,5
Сату үшін арналған қолда бар қаржылық активтер құнын қайта бағалау резервтері	-0,1	-0,4	-5,8
Өткен жылдардағы бөлінбеген таза пайда	18,6	20,2	-583,1
Бөлінбеген  таза пайда	15,1	-603,3	315,8
Меншікті капитал	158,1	-445,9	37,3

 

Банктің 2008 жылы меншікті қаражаттары 158,1млрд. теңгені  құраса, 2009 жылы меншікті ресурстар теріс мәнге өтіп -445,9 млрд. теңгеге дефицит болды. Ал 2010 жылы Банктің меншікті капиталы қайта қалпына келіп 37,3 млрд. теңгені құрады.