Банк жуйесінің құрылымы мен қызметіне талдау жасалған

 

МАЗМҰНЫ

 

КІРІСПЕ......................................................................................................................3

 

ТАРАУ 1. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДА БАНК ЖҮЙЕСІНІҢ ҚАЛЫПТАСУ КЕЗЕҢДЕРІ....................................................................................5

 

1. Банк жүйесінің мәні, белгілері мен типтері....................................................5
2. Қазақстандағы  банк жүйесінің қалыптасуы..............................................11

 

 

ТАРАУ 2.  ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ ЕКІНШІ ДЕҢГЕЙЛІ БАНКТЕРДІҢ ҚЫЗМЕТТЕРІН ТАЛДАУ МЕН БАҒАЛАУ..........................15

 

2.1 Коммерциялық банктердің депозиттік нарығын талдау..........................15

2.2 Банк секторындағы несиелік көрсеткіштерді талдау................................17

 

ТАРАУ 3. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БАНК ЖҮЙЕСІНДЕГІ БАНКТІК ҚЫЗМЕТТЕРДІҢ ДАМУЫ...............................................................20

 

 

 

ҚОРЫТЫНДЫ........................................................................................................25

 

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ...................................................27

 

ҚОСЫМШАЛАР.....................................................................................................28

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

КІРІСПЕ

 

Соңғы онжылдық біздің еліміз үшін «өзгерістер дәуірі» болды. Елімізде    көпукладты нарықтық экономиканы қалыптастыруға бағытталған толық    ауқымды реформалар жүзеге асырылады. Мұнда күшті де серпінді дамыған   банк секторын жасау маңызды рөл атқарады. Бұл кезең тарихта банк секторы ішіндегі бүкіл қарым – қатынас   жүйесін, яғни  Ұлттық банк тарапынан басқару және бақылау   саясатын   түбегейлі   өзгерткен   монобанктік   жүйеден   наріықтық    экономика    талаптарына   жауап   беретін    қазіргі   заманғы    жаңа  банк   секторына   көшу,  әмбебап    банктер   жүйесін    қалыптастыру    кезеңі   болды. Бірақ   мұның   барлығы    банкир     психологиясын    өзгертпейінше   жемісін   бермек   емес.

Қазақстан    Республикасы    осы   заманғы    әлеуметтік – экономикалық    даму    кезеңі   нарықтық    қатынаспен   сипатталады.  Бұл     қатынаста   жаңа   ақша – несие   жүйесі   қалыптасып, қаржы – несие    институтттарының    жаңа   түрлері   пайда   болып   жатыр, нарыққа   экономикаға   тән   жүйеге   сәйкес   банк  жүйесінің    құрылымы    өзгерді.

Еліміздегі  банктік   жүйесінің    халықаралық   банк   жүйесінің    жұмыс   істеу принциттеріне көшуі барысында  Қазақстан Республикасынындағы    өтпелі кезеңнің ерекшеліктерімен  әлемдік банктің технологиясын    ұштастыра   білудің     маңызы   өте    зор.

Дамыған банк жүйесін  құру кез келген   елдегі   түбегейлі   экономикалық   өзгерістердің  басты   шарты   болып   табылады. Қазақстан  нарықтық   экономикасы   бар   елдердегі    қаржы – кредит    институттарының    даму   үрдісін   және   қаржылық,  соның  ішінде   банктік   қатынастарды   құқықтық   тұрғыдан  реттеу тәжірибесін  басшылыққа   ала   отырып,  отандық   болмысқа    икемдеді. Мұның өзі  көптеген экономикалық және   әлеуметтік   өзгерістерден, мемлекеттің   өндірістік   әлеуетінің   артуынан   көрініс   тапты.

Қазақстан  Республикасы   Ұлттық   банкінің   экономиканың   нақты   секторына   әсері   банк   секторы   арқылы  жүзеге    асырылатындықтан,  ол   осындай   аса   маңызды   буын   болып   қала  береді.  Банк   қадағалауы   жөніндегі    Базель   комитеті   белгілеген    тиімді  банк   қадағалауының   түбегейлі   қағидаларының   негізінде   қадағалау    қызметінің    практикасына   банк   тәуекелдерін   реттеу   жөніндегі   әлемдік   банк   практикасындағы   жалпы   қабылданған   көзқарастарды   ұстану,   банк  есебінің,   бухгалтерлік   және   қаржылық   есептіліктің    халықаралық     стандарттарын    енгізу   және   т.б. жөніндегі жұмыстар   жалғасын   табуда.  Ал  бұл   қазақстандық    банктердің   әлемдік    деңгейде    көтерілуіне, біздің    елімізге  шет   елдік   әріптестер    тарапынан    көрсетілер    сенімнің    нығаюына    негіз болады.

Банктің  әр түрлі  меншік түріндегі шаруашылық жүргізуші  субъектінің  өзара қарым –  қатынасы  көп жағынан объектіге, несиелеудің әдісіне,  ссуданың  түріне,  қарыз алушының несиені     өтей   алатын   қабілетіне,   несие    берушінің тәуекелдік деңгейіне,  сондай – ақ    кассалық – есеп   айырысудың   қызметіне қарай ұйымдастырылады.

Қазақстан  банк  жүйесі жұмысының мәні,  мазмұны   және    қағидалары  баяндалған. Қазақстан   Республикасы   мен    халықаралық    ұйымдардың  банк   қызметін    реттейтін    нормативтік – құқықтық     құжаттары   пайдаланылған.

Курстық жұмыстың негізгі  мақсаты – банктік қызметін көрсетудің мәселелерін    кешенді әрі  құрылымдық  түрде ашу. Бұл банктің индустрия жүйесін  білудің   процесін біршама деңгейде оңайлатады. Курстың басқа экономикалық   пәндердің ең алдымен, банк мекемесінің мамандарын дайындау жүйесінде   базалық   курс   болып   табылатын   ақша,  несие   және  банк   теориясымен    тығыз   байланысты.

Курсты жұмыстың   міндеті – банк   жұмысын  ұйымдастыруда және    дамытуда     банк   мамандарына   аса  қажетті    теориялық    білім   беру    әрі   іс – тәжірибе    үйрену.

Бірінші тарауда  банк жүйесі туралы түсінік  ашылып,  сонымен  қатар    банк    жүйесінің  атқаратын   қызметі  мен   оның   мәні   туралы, белгілері  мен   типтері туралы жазылған. Банк жүйесінің қалыптасуы туралы   тұжырымдамалар   келтірілген.

Екінші тарауда нарықтық экономикадағы банк жүйесінің рөлі  қамтылған. Қазақстан Республикасының  қаржы нарығындағы депозит  нарығы және несие нарығына талдау жасалған.

Үшінші тарауда Қазақстан  Республикасындағы қазіргі банк жүйесінің  даму мәселелері туралы қарастырылған. Қазақстандағы банк жүйесінің   проблемасы мен қазіргі банк жүйесінің даму болашағы тұжырымдамалар   қарастырылады.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ТАРАУ 1. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДА БАНК ЖҮЙЕСІНІҢ ҚАЛЫПТАСУ КЕЗЕҢДЕРІ

 

1. Банк жүйесінің мәні, белгілері мен типтері

 

Банк жүйесі кредит жүйесінің  негізгі буыны, нарықтық экономиканың     маңызы құрамдас бөлігі болып табылады. Кредит және қаржы    операцияларының    негізі   болып    шоғырландырады. Кез келген жүйе барлық қажетті элементтерді қажетті  пропорцияда    жинақтауы    қажет. Бұл    жерде   олар    бірінен – бірі   өзара    әсер    етіп,  толықтырады   және   бір    жүйе    өзге,   неғұрлым    кең    жүйкнің    ішіне   кіреді.      Осыған    келіп,   бұл   принциптер     мен   талаптар    банк   жүйесіне     тікелей    қатысты    болып   шығады.  Мәселен,   кез  келген    елдің   банк     жүйесіне    банк   жүйесінің    элементтері    жеткілікті   мөлшерде     болады:  түрлі   типтегі   банктер,  банктік   емес    мекемелер,   банктік    құрылымдар,   банк   бірлестіктері    жне   т.б.         Құрамдас бөлік ретінде  банк  жүйесі үлкен жүйеге – елдің кредит    жүйесіне     кіреді.   Ал   кредит жүйесі – елдің     экономикалық    жүйесіне   кіреді.  Мұның   банктердің  қызметі мен дамуын қоғамның   қайталама     өндірісінің   процесімен    тығыз  бірлікте  қарастырудың  қажет екендігін    білдіреді.  Өзінің практикалық қызметінде банктер  мен банк  жүйесі бюджет – салық және басқа   да   жүйелермен    тығыз   бірлесе  отырып,  экономикалық   өмірді    реттеу   мен   басқарудың    ортақ   тетігіне   жымдаса  кірігеді.  Банк  жүйесін   өзге    жүйелерден  айрықшалайтын  белгілер   қандай? 1. Жоғарыда    атап   өтілгендей,  банк   жүйесінің    элементтері Орталық   банк   бастаған   белгілі   бір   бірлікке    бағына   отырып   өзара    әрекет   жасайды.  Онда   кездейсоқ элементтер  жоқ.       

Банк   жүйесі оның   құрамдас элементтері және  олар арасындағы   өзара   әрекеттер   арқылы    айқындалған    арнайы    қасиеттерге   ие. Онда  елдің   Орталық   банкі   белгілеген    қосымша  міндеттерді, тәртіптерді   орындайтын    тетік    жұмыс   істейді.      

Банк жүйесінің  элементтері  өзара  алмасуға   қабілетті. Оны  тұтастық   есебінде  қарастыруға  болады. Бұл оның жекелеген бөліктері  қажет   жағдайда  бір  - бірін алмастыра  аларлықтай  депозиттік операцияларын  коммерциялық    банктер орындай алады,  ауылдық жерлерде оларды пошта  -  жинақ жүйесіне    беруге  болады.  Бір  банк   банкротқа     ұшырағанмен   банк  жүйесі    орнында  қалады.    

Банк жүйесі динамикалық  жүйе және ұдайы, қозғалыс үстінде болып,  дамып  отырады. Ол    жаңа   элементтермен    жаңа   байланыстармен    толыға   алады.   Кредиттердің   және   қаржы  институттарының   жаңа   түрлері    пайда   болуда.      

Банк  жүйесі «жабық» жүйе ретінде көрінеді. Оның өзі тәртіптері,   ережелері, нұсқаулықтары мен ережелері   болады. Оларда  тек   осы   жүйеге   арналған   банк   құпиясы    деген   бар. Бірақ   оны толық    мәнінде   жабық   деп   айтуға   болмайды,   себебі   ол   сыртқы   ортамен,  өзге   жүйелермен   өзара   байланысқа   түседі.        

Банк  жүйесі   өзін  - өзі реттейтін, «өзін - өзі ұйымдастыратын »  қасиетке  ие. Жалпы  алғанда жүйе өзінің іс  -  әрекет   саясатын   құбылмалы    экономикалық,  әлеуметтік,   саяси   ахуалға    байланысты   өзгертіп   отырады. Экономикалық   дағдарыстар   кезеңінде   саясат   басқа   болады,  ал  экономика   тұрақты   дамыған   кезеңде   өзге    іс  -  қимыл   саясаты    қолданылады.           

Банк  жүйесі басқарылатын   жүйе болып   табылады.  Ол   арнайы   банк заңдарымен  реттеліп,  жұмыс істейді және  орталық атқарушы немесе   өкілетті    органдарға   бағынады. Бұл белгілердің барлығы Қазақстаннның банк  жүйесіне   де  тән Қазақстан Республикасындағы  банктер  және банк қызметі туралы   ҚР  Заңында   ( 3 – бап )  былай  деп   жазылған.       - Қазақстан Республикасы  (ҚР)  екі   деңгейлі    банк  жүйесіне   ие.  - Ұлттық   банк  мемлекеттің    орталық   банкі болып   табылады.  және    банк   жүйесінің    төменгі   (екінші) деңгейін  құрайды.   -  шет   елдік    қатысуы  бар   банк  -  екінші    деңгейдегі   банк, оның            акцияларының үштен  бірінен   астамы.      а) ҚР  резиденті    еместердің.        ә) ҚР  резиденті    еместердің   қаржысына   иелік    етушілер   ( сенімді       өкілдер   болып табылатын   заңды   тұлғалар  - ҚР   резиденттерінің        иелігінде,   меншігінде  және ( немесе ) басқаруында болады.   - Мемлекетаралық    банк  -  халықаралық    шарт  негізінде   құрылып,     жұмыс   істейтін   банк.         Банк жүйесіне сондай  - ақ банк  операцияларының   жекелеген  түрлерін   орындайтын   банктік емес мекемелер,  банк  инфрақұрылымын  түзетін   және   кредит   институтарының  өмір   сүруін   қамтамасыз   ететін    кейбір   қосымша   мекемелер   кіреді ( 1.1 – кесте ).      

«Қазақстан  Республикасының  Ұлттық банкі туралы» ҚР  Заңына  сәйкес    ҚР Ұлттық  банкі және оның аумақтық органдары банк жүйесінің жоғары  деңгейін білдіреді және елдің эмиссиялық, резервтік, есеп айырысу, кассалық   орталығы болып табылады. Сонымен қатар норма шығарушылық,  бақылаушылық   құқыққа   ие  соңғы   инстанциядағы   кредитор     рөлін   атқарады, ақша – кредит,  валюта   саясатын   белгілейді. Оның      қызметінің    басты    мақсаты   пайда  табу   емес,  ақша  - кредит   саясатын   өмірге   енгізу,  елдің     кредит  жүйесіне   басшылық   жасау.  

Әлемдік тәжірибе көрсетіп отырғандай, Орталық банкке мемлекеттің   кең өкілеттіктер  беруі   банк   жүйесінің екі   деңгейінің   тиімді   жұмысын    қамтамасыз  етуге мүмкіндік береді.     

Ұлттық банк мемлекеттік  биліктің атқарушы органдарынан     экономикалық және саяси тәуелсіздікке  ие. Оның қаржылық тәуелсіздігі     ұйымдастырушылық және қаржылық қырларында көрінеді. Ұлттық банктің    ұйымдастырушылық тәуелсіздігі оның  мемлекеттік бюджеттен жарғылық   капиталмен, мүлікпен қамтамасыз етілген және оларға  иелік ету, пайдалану    мен басқару өкілеттігін жүзеге асыратын дербес мемлекеттік  орган  болуынан   байқалады. Ұлттық банктің қаржылық тәуелсіздігі оның мемлекет   міндеттемелеріне, ал мемлекеттің оның міндеттемелеріне жауап бермеуінен   көрініс  табады.

ҚР Ұлттық  банкінің саяси тәуелсіздігінің  көрінісі ретінде Ұлттық банк   пен ҚР Үкіметі арасындағы формалды байланыстардың жоқтығын, кадр   мәселесіндегі тәуелсіздігін атауға болады. Заң бойынша ол тек  ҚР Президенті   мен Парламентіне ғана  есеп береді. Оның қызметіне республикалық және    жергілікті    атқарушы     органдар   араласа    алмайды.

Орындайтын     операциялардың     сипатына   қарай   банктер      әмбебап   және    мамандандырылған    болып   бөлінеді.  Әмбебап     банктер    банктік операциялардың    кең   ауқымын    орындайды: несие   беру,  депозиттік,  валюталық    және    инвестициялық    операциялар,   экономиканың    барлық    салаларында жеке   және   заңды   тұлғалармен    қолма – қол    ақшасыз   есеп   айырысуларды,   басқа   дәстүрлі    және   қазіргі   заманғы   операцияларды    жүргізу.  Қазақстанның    барлық   екінші    деңгейдегі    коммерциялық    банктері   әмбебап   болып   табылады.  Банктердің    әмбебаптық    мәртебесі    қызметтерді әртараптандыру     арқылы    тәуекелді    кемітіп,  клиенттерге   кешенді    қызмет    көрсетуді     қамтамасыз     етеді.   Жалпы    алғанда    Қазақстан   экономикасының    қазіргі      сұраныстарына   жауап    беріп,  банк   жүйесінің   дамуына     қолайлы     жағдайлар    туғызады.