Кәсіпорын есебі

    Батыс экономистері меншік коэффициентін,   жеткілікті  жоғарғы    деңгейде  ұстап  тұрған  дұрыс деп ойлайды.  Бұл өз    кезінде    қаржылардың    көздерінің    тиімді   тұрақты    құрылымын    ұстап    тұруға   мүмкіндік     береді.

2.3    Кәсіпорынның   төлемдік   қабілетін    бағалау 
 

     Кәсіпорынның   төлемдік   қабілеті     деп   -  оның   өзінің   жедел    міндеттемелері   бойынша    төлемдерді    өз   уақытында жүргізу    қабілетін    түсінеміз.    Талдау    процесінде    ағымдық және    перспективалық    төлемдік    қабілеті    зерттеледі.

      Ағымдық     төлемдік     қабілеті    есептегі     мерзімде   баланс   деректері    бойынша    оның    төлемдік    қаржыларын    жедел    міндеттемелермен    салыстыру    арқылы    анықтаймыз.    Төлемдік    қаржылардың     сомасын    анықтау    сұрағы    бойынша    әр   түрлі    көзқарастар    бар.   

     Анағұрлым    дұрысы  -  төлемдік    қаржыларға    ақшалай    қаражаты,    қысқа    мерзімдік         құнды    қағаздары,    себебі    олар   тез   өткізіліп    ақшаға   айнала    алады,    сондай  - ақ     дебиторлық    қарыздың  қайтарылуы    мүмкін     болатын    бір     бөлігін    жатқызамыз.      Ал    жедел    міндеттемелерге    ағымдық    пассивтер,    яғни    міндеттемелер   мен    қарыздар;     қысқа    мерзімді    банк     несиелері ;      тауарлар,    қызметтер    мен    жұмыстар    үшін    кредиторлық    қарызы,    бюджетке    және    басқа   заңды   мен   физикалық    тұлғаларға     кредиторлық    қарыздарын    жатқызамыз.      Төлемдік    қаржыларының     оның        

 жедел    міндеттемелерінен     басым   болуы    кәсіпорынның   төлемдік    қабілеттігі    жөнінде    дәлел    болады.     Ал    төлемдік    қабілетсіздігі     жөнінде    есептегі     және    банктегі     басқа    есеп  -    шоттарында     ақшаның    болмауы,    мерзімі    өтіп    кеткен     банк    кредиттері,     қарыздары,    қаржылық     органдарға     қарыздары,    еңбек    ақы    бойынша     төлем    мерзімдерінің      бұзылуы    куә     бола    алады.

      Кәсіпорынның    төлемдік   қабілетін    анықтау    үшін    өтімділік       көрсеткіштері     пайдаланылады.    Өтімділіктің екі    концепциясы    бізге    белгілі:

      I  - сі    бойынша    қысқа    мерзімдік    өтімділік   (1  жылға  дейін)    деп    кәсіпорынның    өзінің    қысқа    мерзімдік    міндеттемелерін     төлеу    қабілеті. 

      II  -сі   бойынша    өтімділік  -  бұл    ағымдық    активтердің   ақшалай     қаржыларына    айналу      жылдамдығы    деп    түсінеміз.      Мұнда    жылдам    оларды    өткізу     нәтижесінде       ағымдық     активтердің     құнсыздануы    деңгейі     де    ескеріледі.  

      Қысқа      мерзімдік     ликвидтілік    болмауы     кәсіпорынның    өзінің     іскерлік   мүмкіндіктерін     пайдалануға     қабілетсіздігін    білдіреді.    

      Өтімділіктің  төмен    деңгейі   -   бұл   әкімшіліктің    еркін    іс  -  әрекетінің     болмауы    болып    табылады.    Өтімділіктің   басқа    күрделі     зардаптарына    кәсіпорынның    өзінің     ағым-  дық      қарыздары     мен    міндеттемелерін     төлеуге    қабілетсіздігін      жатқызамыз.     Себебі,   бұл   өз   кезегінде    кәсіпорынның      ұзақ    мерзімдік    қаржылық    бөлулері    мен    активтерін    мәжбүрлік     сатуына    әкеледі,   ал    тіпті    нашар    жағдайларында   -   төлемсіздіктер    мен    банкротқа     әкелуі    мүмкін.

      Тұрақсыз    қаржылық    жағдай     тұтынушыларға     да,   жабдықтаушыларға   да    әсер    етуі    мүмкін.      Бұл    әсер  жабдықтаушылармен     контрактінің     орындалуымен,    оларды    жоғалтумен        мазмұндалады.

      Өтімділік    шараларының      бірі    ретінде    айналым    капиталы    (ағымдық   активтер)   саналады.    Ол     бірнеше   өтімділік    көрсеткіштерін     есептеу    үшін    пайдаланылады. Бұл    ең    алдымен     таза    айналым    капиталы  -  ол    ағымдық     активтердің,     ағымдық    пассивтерден     басым    болуы      мен     беріледі.      Егер    ағымдық     пассивтер    ағымдық    активтерден    басым    болса,    онда    айналым    капиталы    дефициті     пайда    болады.  

      Таза      айналым     капитал       көрсеткіші    ішкі    және    сыртқы    талдау     субъектілерімен      пайдаланылады.    Себебі    ол    кредиторлар     қауіпсіздігін    және    күтпеген    шығындарды     қаржыландыру    үшін    резервті    қамтамасыз    етеді.

      Ағымдық    қатынастар  -  бұл    ағымдық    активтердің    ағымдық     пассивтерге     қатынасы    болып    табылады.      Нарықтық     экономикасы    дамыған    елдерде     бұл     көрсеткішке     кәсіпорынның    ағымдық     өтімділігін     бағалау    барысында     үлкен    көңіл        бөлінеді.     Оның      кең    пайдаланылуының     негізгі      себептеріне :

      1 – ден     ағымдық     қатынас    ағымдық       активтердің     ағымдық    пассивтерді       жабу     деңгейін     бейнелейді,    бұл     шама      неғұрлым     жоғары     болған     сайын,      соғұрлым    қысқа    мерзімдік      міндеттемелерді     төлеу    сенімділігі     көбірек     болады.     Сондықтан    бұл     көрсеткішті     жалпы   жабу     коэффициенті     деп    те     атауға     болады.

      2 – ден     ағымдық     активтердің     ағымдық     пассивтерден   басымдылығы      ағымдық     активтерді    сату     немесе    өтімділігі       барысында     зиянның     пайда     болуына    кедергі      жасайды.

      Өтімділіктің    келесі    көрсеткіштерін      есептейміз :

- ағымдылық    өтімділік   коэффициенті     (ағымдық   қатынас);

- қатерлі    (жылдам)       өтімділік     коэффициенті ;

-  абсолютті       өтімділік     коэффициенті.

      Ағымдық      өтімділік    коэффициенті   келесі    түрде     анықталады : 

К_{ағ. өтім}  = 

 

Мұндағы : ОК  -  ағымдық   активтер,  теңге

ТО  -  ағымдық міндеттемелер,  теңге 

      Оның      теориялық    жеткілікті    деңгейі   2-2,5    шекарасында     болады.     Қатерлі    өтімділік   коэффициенті     ақшалай    қаржылар,   жеңіл    өткізілетін     құнды     қағаздар,     дебиторлық    қарызы    сомасының     ағымдық    пассивтерге      қатынасы     арқылы     есептелінеді.       Оның     теориялық     жеткілікті     деңгейі    ≥1,0    шекарасында     болады.      Бұл       коэффициент   сондай – ақ    өндірістік     запастар    мен     шығындарды      шегергендегі       ағымдық    активтердің       ағымдық    пассивтерге қатынасы        ретінде    анықталады.   

     Бұл    жағдайда    ликвидтерге     дайын    өнімді,      түсірілген     тауарларды      жатқызамыз.

     Абсолютті      өтімділік     коэффициенті     ақшалай      қаражат,      жеңіл    өткізілетін        құнды     қағаздардың        пассивтеріне     қатынасы       ретінде      есептеледі .      Бұл     көрсеткіштің      теориялық    мәні  -   жеткілікті    деп    0,2-0,5    тен     жоғарғы    мәні      есептеледі.

     Сонымен    қатар жалпы  активтер  сомасындағы  ақшалай    қаржылар мен жеңіл  өткізілетін     құнды    қағаздардың      үлес    салмағын    есептеген   де    дұрыс.

     Қатерлі өтімділік   коэффициенті  келесі  формуламен  анықталады:

     К_{қат өтім} =

 

Мұндағы : ДҚ  -  дебиторлық    қарыз

АҚ-  ақша    қаражаттары 

     Абсолютті өтімділік коэффициенті келесі     формуламен   анықталады:

К_{абс.өтім}  =  

Мұндағы: АҚ- ақша    қаражаттары 

1.  Ағымдық   өтімділік   коэффициенті 

2008 жылы  Кағ. өтім = 90074 мың теңге /102108  мың теңге =  0,88

                                                                

2009 жылы  Кағ.өтім = 94010 мың  теңге /114232 мың   теңге =  0,82

                           

      Бұл көрсеткіштің  деңгейі өзінің нормативтік  деңгейінен әлдеқайда төмен (≥2-2,5), яғни талданушы мерзім ішінде 0,88-ден 0,82-ге дейін төмендеу тенденциясына  ие болған. Кәсіпорын өзінің ағымдық  міндеттемелерін ағымдық активтермен  жабу мүмкіндігі жоқтығын, бұдан оның балансының құрылымының тұрақсыздығы жөнінде қорытынды жасаймыз.

   

2.  Қатерлі   өтімділік  коэффициенті

                                                                                                                                             

2008жылы  Кқат.өтім =18903+508мың теңге/102108мың  теңге = 0,19

                                                                          

2009жылы  Кқат.өтім =9280+1540мың теңге/114232мың теңге= 0,09

                                      

      Қатерлі өтімділік коэффициенті көрсеткіші талданушы мерзім ішінде қатты төмендеп кеткен, және оның мәнi нормативтік  деңгейінен әлдеқайда төмен (≥0,7-0,8), бұдан біз кәсіпорынның төлемдік қабілеттілігі деңгейіне қатер  төніп тұр деп қорытындылаймыз. 

3.  Абсолютті  өтімділік   коэффициенті  

2008 жылы  Кабс.өтім  = 508  мың теңге / 102108  мың теңге =  0,006

                                                               

2009 жылы  Кабс.өтім = 1540  мың теңге /114232  мың теңге  =0,013 

 Абсолютті өтімділік  коэффициенті талданушы мерзім ішінде кішкене өскен, бұған себеп –  ақшалай қаржының көлемінің өсуі болып отыр. Бірақ оның мәнi нормативтік  деңгейінен (0,2-0,5-тен     жоғарғы  мәні  есептеледі) төмен. Бұл  көрсеткіштің төмен өтімділік     деңгейі - бұл  әкімшіліктің  еркін іс-әрекетінің болмауы болып    табылады. Өтімділіктің төменгі деңгейінің әсері кәсіпорынның  өзінің ағымдық қарыздары мен  міндеттемелерін төлеуге қабілетсіздігіне әкеліп отыр.      

4.  Ағымдық   активтердегі  ақшалай   қаражаттардың    үлесі  

d =   ақшалай  қаражат

              ағымдық активтер 

2008 жылы  d =  508 мың теңге       = 0,007

                              90074  мың теңге 

2009 жылы   d =  1540  мың теңге      = 0,016

                               94010  мың теңге   

 

      Ағымдық активтердегі ақшалай қаражаттардың  үлесінің талданушы мерзім аяғына қарай  өсуі ақшалай қаражат мөлшерінің өсу тенденциясымен түсіндіріледі.

      3.3.1.  кестеде   жауапкершілігі шектеулі серіктестіктің    өтімділік көрсеткіштеріне    талдау    жүргізілген.   Кесте    деректері   бойынша   талданып   отырған   мерзім   ішінде   2008 – 2009  жылдары    ағымдық   активтер   суммасы    3956  мың   теңгеге , оның    ішінде    тауарлық-материалдық    запастар мөлшері  12545  мың   теңгеге , ақшалай    қаражат   1034   мың   теңгеге  артып   отыр.   Ал  дебиторлық    қарыз   - 9623  мың   теңгеге  кеміген. 

     Ағымдық   пассивтер   көлемі   12126  мың   теңгеге    өскен, кредиторлық     қарыз    мөлшері   де   15601  мың   теңгеге    өскен.     

 

Кесте  3.3.1.