Шетел инвестицияларын тартудың теоретикалық және методикалық негіздері

Инвестициялық жобалардың аймақтарда жүзеге асатындығына байланысты инвестициялық қызымет  белсенідлігін артыру және аймақтардың  даму деңгейін теңестіру мақсатныда инвестициялар жөннідегі комитет  үнемі ірі қалаларды көшпелі  семинарларменен  дөңгелек үстелдер өтікізіп тұрады сондықтан алдғы  аптаның аяғында инвестициялар  жөнінде самит өткізілмекші. Инвестициялар  жөніндегі комитет 1997-жыл мен 2001-жылдың 6-қыркүйегі аралығында экономиканың басым секторларына арналаған отандық  және шетелдік инвестициларға қолдау жасау жөнінде 266 келісім шарт жасасты. Мәлім болған инвсетицилардың жалпы көлемі 1609,5 млн, АҚШ долларын құрады, оның ішінде 1439 млн доллар негігзгі капиталға қосылған инвестициялар  болып табылады.

2003 –жылдың  6 –қыркүйегіне қарасты жоспарлы  инвестициялардың жалпы көлемі 1545,1 млн АҚШ долларын және негізгі  капиталға құйылағн инвестициялар  көлемі 1388 млн доллар құрайтын 231 келісім шарт жасалынды.  келісім  шарт бойынша  тартылатын инвсетициялық  келісімт шщаттырдың 

50% -дан астамы  өндірістерді дамытуға байланысты жасалынған. Жасалынған  келісім шаттарға сәйкес  Туркия, Ұлыбритания, АҚШ, Корея және Германия елдері негізгі инвесторлар болып отыр.

Бүтіндей  алғанда қазақстанда қолайлы  инвестициялық ахуал қалыптасқан  деп сеніммен айтуға болады. Ол ел экономикасының басым секторларын дамытуға шетелдік қана емес, сонымен қатар қазақстандық инвестоларды тартуға да барынша  жақсы жағдайлар жасалынатын  болады.                   

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ҚОРЫТЫНДЫ

Елiмiз Тәуелсiздiк алған алғашқы 4-5 жылда шетелдік инвесторлар Қазақстанға келiп, жұмыс iстeyi жүректерi дауаламады. Оның себебi де түcініктi, өйткенi Қазақстан тәуелсiздiк алғаннан кейiн жүргiзiлген жекешелендiру реформалары өте күрделi кезеңге дөп келдi. Саудада да дүкен сөрелерi бос қалып, инфляция қаулай бастады. Yкімет мемлекет иелiгiндегi кәсiпорындарды жеке басқаруға бере бастаған шақты ipi кәсiпорындардың көбi одан ары қарай жылжуға дәрменi жетпей тоқтап қалды, өте аз. Бұны жандандыруға ipi шаңырақ көтерген жас мемлекеттiң экономикалық қуаты жетпедi. Осыны көрiп, бiлiп отырған шетелдiк инвесторлар Қазақстанға қаржы салып, жұмыс iстeyre батылдық ете алмады.Елбасымыз Н.Ә. Назарбаев Әлемдiк тәжiрибелерге сүйене отырып, меншiктiң ұланғайыр реформасын қысқа мерзiмде жүзеге асыруға мүмкiндiк бердi. Сол орындағы күрделi жағдай түзетiлгенге дейiнгi барлық уақытта Президент бұл салаға жете назар аударып отырды. Қазақстанға келiп жұмыс iстеудi ниет еткен инвесторларға мемлекеттiк қолдау мақсатында 1994 жылы 27 желтоқсанда Қазақстан Республикасының Жоғары Кеңесiне "Шетелдiк инвестициялар туралы" заңын, алғаш 1997 жылы 28 ақпанда "Тiкелей инвестицияларды мемлекеттiк қолдау туралы" заңын Қазақстан Республикасының Парламентiнде қабылдатады. Осы заңдармен бiрге, Қазақстан Ресубликасы үкіметінің инвестицияға қатысты қаулылары шетелдiк инвесторлардың Қазақстанға келiп жұмыc істеуіне мүмкiндiк бердi. Сонымен меншiк иесi өзгерген нысандарының алғашқыларының қатарында "Қарағанды металлургия комбинаты", "Жезқазған түсті металл АК," және "Балқаш мыс Балқыту комбинаты", "Павлодар аллюминий зауыты", "Қазхром" ТИК, "Ақтөбемұнай" бiрлестiгi және Шымкент мұнай өңдеу зауыты болды.

Шыны керек, дағдарыс құрсауында қалған бұл кәсiпорындар мындаған Қазақстандықтарға жұмыс бере отырып, ойдағыдай iлгерi дамып келедi. Одан басқа да үлкендi-кiшiлi шетелдiк кәсiпорындар Қазақстанның экономикалық қуатын арттыруға өзiндiк үлестерiн қосты. Оны Қазақстанның қазiргi экономикалық өcyiнeн де байқау қиын емес.

Айта кeтeтiн бiр жәйт, әлемнiң ең ipi рентинг берушi агенттiгi "Moody's" Ресейдiң "интерфакс компаниясымен бiрiгiп Қазақстанда өзiнiң өкiлдiгiн ашуда. "Moody's" aгeнтігінe әлемнiң жүздей елiнде банктер мен бағалы қағаз эмитенттері құлақ асады.

Әрбiр объектке экономикалық көрсеткiштерiнен басқа инвестициялық рейтинг берiледi. Мемлекет "когортты" артықшылықта (А рентинг тобы) "орта" ("В") және аутсайдерлер ("С") қалып қоюы мүмкін. Ал рентингтi бiз қарапайым өмiрде бiлемiз. Оның беретiн мәртебесi қандай, артықшылығы қандай т.т. әлемдiк қаржы нарығы үш ipi рентинг areнттiгiнe аса мән бередi. Соның eкеуі американдық - "Moody's" және "S&P" лондонда "Fitch" немесе "Fitch IBCA" атты компаниясы орналасқан. Осы үш компанияның мәртебесi инвесторлардың миллиондарын салуға итермелейдi. Әpинe мәртебемен қoca олар нақты ақпаратты бiлiп отыру тиiс. "Moody's" - ете кене және консервативті агенттік.

Бұл жұмыстың артықшылықтарында  түсiндiрiледi: корпорацияның жетiсiтiгi оның брендiнiң ceнiмiнe және репутациясына тәуелдi. Қазақстанға инвестициялық рентингтiң берiлуi елдiң жетiстiгiнiң көрсеткiшi. "Moody's" әлемдiк агенттiктердiң iшiнде алғашқылардың бiрi болып Қазақстанның егемендiк рейтингiсiн ("Baal") 2002 жылдық қыркүйегiнде көтердi.

Экономистердiң тiлiнде "Васт" елдiң мiндеттiлiгi орташа сенiмдiлiкке жататындығын бiлдiредi. Оны тiптi жақсы қорғалған немесе тiптi" қамтамасыз етiлмеген деп бағалауға болмайтындығын бiлдiредi. Ал ендi бiзге рентинг aгeнтігінің көзқарасының өзгеруiн бiрден бiр себебi бiздiң экономикалық халхуал. Бiздiң ел ең ipi мұнай қорын иеленедi және басқа да минералды ресурстарының бай қорын иеленедi және дұрыс фискалды саясатын жүргiзедi, әлемдiк өзгерiстерге тез бейiмделе алады.

Бiзге инвестициялық рентингтi eкi жыл бұрын  бердi. Қазақстан

Республикасының экономикасына  рентингтiң әcepi инвестициялық климаты белгiлi болды, яғни, қарыздың мiндеттемелердi елiмiз дұрыс пайдаланса бiледi. Соңғы кезде елiмiзге салынган тiкелей инвестициялар aгeнтіктің мәлiметi бойынша ЖҰӨ-нiң 5,8 пайызын құрайды.

Республикамыздың негiзгi көрсеткiштерi келе-келе жақсаруда. Қазiргi кезде Қазақстанның 20-дай кәспорыны өзiндiк рентингiсiн алған. Ең жоғарғы бағаны жалғыз бiр ғана мұнай фирмасына берiлген, ал басқа компаниялар "В" және "С" бағасын алды. Болашақта әрбiр Қазақстанның кәсiпкер компаниясы, фирмасы рейтингiнi алады деп күтiлуде.

Айта өту керек Қазақстан нарығында тiкелей және портфельдi инвестицияларды іштің және шетел инвестицияларының белсендi жұмыс жасап жатқандығы көрiнедi.Бiрақта бір шардың оң жағымен қоса тepic жағы бар.

Бiрiншiден, бұл жерде жаңа технологиялық өндiрiстің eнyi, жаңа менеджмент және маркетинг әдістері жергілікті халықтың жұмыспенқамтылуы болса.

Екiншiсi, бұл жерде дамушы елдерден үлкен көлемде пайда ресурстарды сыртқа шығарады. Бұл ұлттық экономикалық қауыпсiздiк жағдайында проблемаларға алып келедi. Экономикалық iс-әрекеттердi басқаруды және бақылауды жоғалтып алуымыз мүмкін.

Үшiншiсi, дамушы елдер қазiргi таңда шетел инвестициясынсыз алға жылжи алмайды. Бұл жерде айта өтейiн шетел инвестициясы елдің ұлттық инвестициясын ығыстырып шықпай оны толықтырушы болуы керек.

 Қазақстан 2003-жылы  ТМД елдерiнің iшiнен алғашқылардың  бiрi болып инвестициялық рейтингге  ие болса, тағы маңызды оқиғаның  бiрi Әлемдiк банк Қазақстанды  әлемнің инвестиция салуға артықшылықты  иеленетiн 20 елдерiндің қатарына  қосты. Осыған байланысты аналитиктер"Еуrоmоnеу" ағылшын журналындағы баяндамасындағы  қызық мәлiметтерiнде көрсетiлдi, яғни 2002-жылдың қыркүйек айындағы 185 зерттелiнген елдердi салыстырғанда тиiмдi эканомикалық жағдайларды шетел инвестицияларына ұсынған Люксембург, Швейцария, Германия және АҚШ болды. Ал Қазақстан осы мәлiметтiң 69 ретiнде 48,38 жинақталған балымен көрiндi.

Республикалық маңызды инвестициялық  процестің жүруiн 2003жылдың -қаңтар айында қабылдаған ҚР "Инвестиция туралы " заңы себеп болады. Бұл заң он жыл бойындағы өзгерiстердi көрсетедi.

Инвестициялық климаттың  жақсаруына президентiмiздiң қол  астындағы шетел инвестицияларының  Кеңесінің ҚР сауда және индустрия  минестерствосының шетел инвестициясы үшiн арнайы комитетi, "Казинвест" инвестиция орталығы, саяси экономикасын факторлар әcep етуде,

Осы күнде инвестицияның  бағытталуына Қазақстанның 2015 жылға  дейiн индустриалды – инновациялық даму стратегиясы жасалды. Бұл стратегияда  инвестиция негiзiнен артықшылықты өңдеу өнеркәсiбiне құйылады. Бұл  салаға мемлекет көптеген көмек көрсетудi мақсат еттi. Ал Қазақстан Даму Банкi алғашқы адымды бастап кетті, яғни отандық кәсiпкерлерге, экономиканың шикiзатты емес саласымен айналысушы кәсiпкерлерге 150 млн. АҚШ долларын несиелей бердi.

Индустриалды инновациялы  даму стратегиясының орындалу мақсатында Қазақстан инвестициялық қоры құрылды. Бұл қор мемлекеттің 100 % -тiк қатысуымен жарғылық капиталында араласуымен  құрылды. Сауда индустрия министерствасының  мәлiметi бойынша қазiргi кезде 640 инвестициялық  келiсiм бар, оның 60%-i отандық инвесторлармен жасалды. Соның iшiнде Қазақстаннның  инвестициялық климатынан банктердің ролi маңызды болып отыр. Дәл айтсақ 2002 жылы банктердің 60% активi экономиканы  несиелеуге жұмсалды. 2003 жылдың қаңтар тамыз айларында Қазақстанның екiншi деңгейлi банктерi экономиканың салаларына 825,7 млрд. теңге инвестиялады.

Елдегi инвестициялық процесстi талдап, келесi негiзгi даму тенденциясын

Көрсетеді:

1. инвестициялық климатты үнемі жетiлдiруде;
2. инвестициялық iс-әрекеттің заңды қамтамасыз етiлуiнiң жетiлдiрiлуi;
3. мемлекеттiң және ұлттық инвесторлардың белсендiлiгi;
4. институттардың ролiнiң ұлғаюы дамуға әcep eтyi керек; (Қазақстан Даму Банкi, инвестициялық қор, инновациялық қор және т.б.).

Қазақстанның даму тенденциясы тек бұлармен шекетелiп қалмайды.  Бүгінде еліміз эканомикасында тұрақты даму орын алды. Қазақстан Республикасының ашық рыноктық эканомикасы жүзеге асуға бағытталған саяси және эканомикалық бір жүйелілікпен бет алуда.

Эканомикалық үрдістің тұрақтылығы  негізінде шетелдік қаржы қорларының Қазақ еліне деген сенімі артты.Бұдан  Қазақстан Республикасы Президенті мен Үкіметінің республикаға шетел  капиталының құйылуын ынталандырудағы  іс-әрекетінен, қолданып жатқан шараларынан  көруге болады.  Осы сенімділік дәрежесін  анықтайтын үш бірдей халықаралық ретинг агенттіктері Қазақстанға аса қауіптенбей  инвестиция әкелуге болады деген  тұжырым жасады. Осындай беделді  шешім  негізінде шетелдік банктердің, әртүрлі қорлардың қаржылары  елімізге миллиондап емес миллиардтап  келе бастады. Тек екі жылдың ішінде банк жүйесіне 6 миллиард доллор көлемінде  шетелдік қаржы келді.

Сондықтан да, жалпы алғанда  Қазақстанда қолайлы инвестициялық  ахуал қалыптасқан деп айтуға негіз бар. Ал ел эканомикасының басым  секторларын дамытуға шетелдік қана емес, сонымен қатар Қазақстандық инвесторларды да тартуға барынша  жағдайлар жасалынатын болады.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Қолданылған дебиеттер  тізімі

 

1. ҚР«Шетелдік инвестициялар туралы» 1994 жылы 27 желтоқсандағы заңы.
2. ҚР «Тікелей инвестицияларды мемлкеттік қолдау туралы» 1997 жылы 28 ақпандағы заңы. 
3. Инвестициялар туралы Қазақстан Республикасының 2003 ж. 8 қаңтардағы №373 –II Заңы.
4. Назарбаев Н.А. «Қазақстан -2030» Қазақстан халқына жолдауы.
5. Назарбаев Н.А. Стратегия становления и развития казахстана как суверенного государства//каз.правда. -1992. -16 мая.
6. «куда инвестировать»//континент -2004. -11 мая.
7. Елемесов Р.Е. Халықаралық экономикалық қатынастар. –Алматы. Қазақ университеті, 2002 -256 бет.
8. Мамырова М.К. эффективность инвестиций в промышленном производстве –Алматы: Экономика. 2001.
9. Шакбутова А.Ж., Абдрахманова Г.Т. Оценка финансовых решений в условиях инвестирования  -Алматы. 2004.
10. Жапарбеков С.А. Обзор состояния иностранных инвестиции в США//Вестник КАЗГУ №3-4 –Алматы, 2000.
11. Садвакасова А.Б., Рахматуллаева Д.Ж. Исследование влияние факторов внешней среды на состояние «Портфельных инвестиции».//Вестник КАЗГУ №1 –Алматы, 1999.
12. Виленский П.А., Лившиц и др. Оценка эффективности инвестиционных проектов –М.«Дело» -1998.
13. Рахматулаева Г.А. «Шетел инвестицияларын экономикаға тарту нысандары »//Қаржы –қаражат №2 –Алматы, 2001.
14. Косжанов.Т, Атамкулов.Б «Промышленная и инвестиционная политика в долгосрочной стратегии развития экономики страны»//Транзитная экономика №1 –Алматы, 2000.
15. Каженбаев.С, д.э.н. «Актуальные проблемы государственной инвестиционной политики»//АльПари №1 –Алматы, 2003.
16. Шөптібаева Г.Б.  «Шетел инвистицияларын тартудың әлеуметтік алғы шарттары»//Вестник КАЗГУ №2 –Алматы, 2005.
17. А.Әбілхасым «Экономикалық аймаққа шетел капиталын тартуды ынталандырудың әлеуметтік экономикалық жағдайы мен алғышарттары»//Қаржы –қаражат №4 –Алматы,2004.
18. Б.Рахимова «Инвестиционные ресурсы как фактор развития импортозамещающих отрслей промышленности»//Транзитная экономика №1 –Алматы, 2003.
19. У.Баймуратов «Иностранные инвестиции в  Республике Казахстан: особенности и проблемы» //Транзитная экономика №2 –Алматы, 2002.
20. Асанова М.К. «Воздействие прямых иностранных инвестиции на воспроизводство рабочей силы (по материалам ОАО «Испат кармет»)//ҚазҰУ хабаршысы №2 (48). 2005.
21. «Инвистиционная деятельность» Краткий статистический ежегодник Казахстана  2005г.
22. «Иностранные прямые инвестиции в 1993–2003» Данные Национального банка республики Казахстан.
23. «Негізгі капиталға инвистициялар»Қазақстан Республикасының әлеуметтік–экономикалық статистикалық мәліметтері 2004.
24. «Негізгі капиталға инвистициялар»Қазақстан Республикасының әлеуметтік–экономикалық статистикалық мәліметтері 2005.
25. Шарп У.Ф., Александр Г.Дж., Бэйли Дж.В. «Инвестиции» -Университетский учебник. –М.:«Инфра –М».1998.
26. Садвакасова А.Б., Рахматуллаева Д.Ж. иностранные инвестиции в Казахстане:привлечениеи необходимость использования.//Вестник КАЗГУ №9 –Алматы, 1998