Новая бюджетная политика Казахстана

субвенциялар 

     Бюджеттік субвенциялар бюджеттік алулар секілді  жалпы сипаттағы ресми трансферттер болып табылады және жергілікті бюджеттердің бюджеттік қамтамасыз ету деңгейін түзетуге және Бюджет кодексінде әрбір бюджет деңгейіне бекітілген шығыстар бағытына сәйкес мемлекеттік қызметтің стандартты деңгейін ұсыну үшін тең фискалды мүмкіндікті қамтамасыз етуге бағытталған.

     Жалпы сипаттағы трансферттер көлемі үш жылдық кезеңге жылдарға бөлініп абсолюттік бірлікпен белгіленеді: республикалық және облыстық бюджет, республикалық маңызы бар қала, астана бюджеттері арасында – Қазақстан Республикасының заңымен; облыстық бюджет пен аудан (облыстық маңызы бар қала) бюджеті арасында – облыстық мәслихат шешімімен.

     Жалпы сипаттағы трансферттер көлемі әр үш жыл сайын өзгеріске ұшырайды. Төмен тұрған бюджеттен жоғары тұрған бюджетке бюджеттік алуларды және жоғары тұрған бюджеттен төмен тұрған бюджетке бюджеттік субвенцияларды аудару тәртібі  мен кезеңділігін Қазақстан Республикасының Үкіметі анықтайды.

     Жалпы сипаттағы трансферттер көлемі тиісті жергілікті бюджеттің табысы мен  шығыны көлемі арасындағы айырмашылық  ретінде анықталады. Табыстың болжамды көлемі шығынның болжамды көлемінен  артқан жағдайда, жергілікті бюджеттен жоғары тұрған бюджетке бюджеттік алулар белгіленеді. Шығынның болжамды көлемі жергілікті бюджет табысының болжамды көлемінен артқан жағдайда, жоғары тұрған бюджеттен жергілікті бюджетке бюджеттік субвенциялар белгіленеді. Табыстың болжамды көлемі өңірдің салықтық потенциалын ескере отырып және бюджет деңгейі арасындағы түсімдерді бөлу негізінде есептелінеді. Жергілікті бюджеттер шығының болжамды көлемі оларды ағымдағы бюджеттік бағдарламаға және бюджеттік даму бағдарламасына бөлуді, бюджеттік қамтамасыз етілуін, бекітілетін заттай нормаларды ескере отырып және бюджет деңгейі арасында шығысты бөлу негізінде есептелінеді.

     Үш  жылдық кезеңге арналған жалпы сипаттағы  трансферттер көлемін анықтау, олардың  әрбір үш жыл сайын өзгеруі  Қазақстан Республикасының Үкіметі анықтайтын жалпы сипаттағы ресми трансферттерді есептеу әдістемесінің негізінде жүргізіледі. Жалпы сипаттағы трансферттер көлемін есептеу кезінде нысаналы трансферттер мен бюджеттік несие ескерілмейді. Егер, бекітілген (нақтыланған, түзетілген) жергілікті бюджетте бюджеттік алулар мен субвенцияларды есептеу кезінде ескерілген шығыстар көзделмесе, онда Үкімет немесе облыстың жергілікті атарушы органы қаржы жылы ішінде тиісті өлшемге бюджеттік субвенцияны қысқарту немесе бюджеттік алуды арттыру туралы шешім қабылдайды.

     Жергілікті  атқарушы органдар нысаналы трансферттер мен несиені олардың мақсатты пайдаланылуына сәйкес пайдаланады. Нысаналы трансферттер дамуға арналған нысаналы трансферттер және ағымдағы нысаналы трансферттер болып бөлінеді. Дамуға арналған нысаналы трансферттер республикалық немесе жергілікті бюджеттерде бекітілген сома шеңберінде мыналар үшін жоғары тұрған бюджеттен төмен тұрған бюджетке берілетін трансферттер болып табылады:  

     - мемлекеттік немесе салалық бағдарлама  немесе өңірлік бағдарлама негізінде жергілікті атқарушы органдар ұсынатын жергілікті бюджеттік инвестициялық жобаларды (бағдарламалард) іске асыруға;

     - төмен тұрған мемлекеттік басқару  органдарының стратегиялық, орта  мерзімді бағдарламалардың іс-шараларын  және жоғары тұрған мемлекеттік басқару органының құзыретіне жататын, экономикалық пайда көруге немесе әлеуметтік-экономикалық әсерге қол жеткізуге бағытталған республиканың даму жоспарларын орындауға.  
 

Дамуға  арналған нысаналы трансферттер облыстар бойынша 

     Егер  нысаналы трансферттер құрылымын олардың  мақсатты пайдаланылуына сәйкес қарастыратын болсақ, онда көлік инфрақұрылымын дамытуға, инженерлік-коммуникациялық  инфрақұрылымын дамытуға, жылу энергетикалық жүйесін дамытуға арналған трансферттер көп салмаққа ие.  

Дамуға  арналған нысаналы трансферттердің мақсатты пайдаланылуы бойынша, %-бен 

     Бұл ретте, 2006 жылы көлік инфрақұрылымын дамытуға арналған трансферттің барлық сомасының ішінде Астананың үлесі 42,2%-ды Алматының - 51%-ды, 2007 жылы Астананың – 43,8%-ды, Алматының – 43,4%-ды құрайды. Жылу энергетикалық жүйесін дамытуға арналған трансферттеде ұқсас жағдай: Астананың үлесі 2006 жылы - 83%-ды, 2007 жылы – 45,7%-ды құрады. Трансферттердің мынадай түрлері бойынша да Астананың үлесі басым: қала мен елді мекендер тұрмыс жағдайын дамытуға – 2006 жылы – 98,2%, 2007 жылы - 97%, мәдениет объектілерін салуға – 2006 жылы - 93%, 2007 жылы - 92%, спорт объектілерін салуға 2006 жылы - 100%, 2007 жылы - 89%. Білім беру объектілерін салуға және қайта жаңартуға арналған трансферттер тең бөлінді: 2007 жылы – 3,8%-дан (Қарағанды обл.) 12%-ға дейін (Қызылорда обл.), Астана - 8%. 2006 жылы денсаулық сақтау объектілерін салуға және қайта жаңартуға арналған трансферттің негізгі үлесі Астанаға жатады (21,9%), бұл медицина кластерін дамытумен байланысты болды. 2007 жылы Оңтүстік Қазақстан облысында жаңа туған нәрестелердің ЖҚДҰ-ны жұқтыруына байланысты денсаулық сақтау объектілерін салуға және қайта жаңартуға арналған трансферттің шамамен үштен бірі (30,4%) осы өңірге бағытталды.

     Ағымдағы  нысаналы трансферттер болып жекелеген бюджеттік бағдарламаларды іске асыруға бекітілген соманың шеңберінде жоғары тұрған бюджеттен төмен тұрған бюджетке берілетін ресми трансферттер табылады.

     Ағымдағы  нысаналы трансферттер тек мемлекеттік, салалық немесе өңірлік бағдарламалардың іс-шараларын орындауға ғана, сондай-ақ қаржы жылы ішінде әкімдердің қолдауы бойынша тек Үкіметтің немесе облыстың жергілікті атқарушы органының резервінен қаржыландырылатын өңірлік бағдарламаларды орындауға ғана беріледі. 

     Жоғары  тұрған бюджеттен ағымдағы нысаналы трансферттерді бөлу арқылы жалпы сипаттағы трансферттердің үш жылдық көлемінің жұмыс істеу кезеңінде шығыстың артуына және (немесе) табыстың азаюына алып келетін нормативтік құқықтық актіні жоғары тұрған органның қабылдауынан туындайтын төмен тұрған бюджеттің зиянын міндетті өтеу көзделеді.

     Бюджеттік несиелер төмен тұрған бюджетке бюджеттік  инвестициялық жобаларды (бағдарламаларды) іске асыруға қайтарымдылық және төлемдік негізінде және Бюджет кодексіне  сәйкес қаржы жылы ішінде қолма-қол  ақшаның болжамды тапшылығы болған жағдайда беріледі: республикалық бюджеттен – облыстық бюджеттерге, республикалық маңызы бар қалалар, астана бюджеттеріне, облыстық бюджеттерден – аудан (облыстық маңызы бар қала) бюджеттеріне. 

2001-2007 жж. бюджеттік несиелендіру  серпіні

     Осы кестелер бюджеттік несиелендірудің  қысқару тенденциясы туралы көрсетеді. Бюджеттік несиелендіруді өтеу қарқыны  бюджеттік несие жергілікті борышты  көбейтпейді деген шешім шығаруға мүмкіндік береді.