Нарық жағдайында еңбекті төлеудің теориялық негізінде

 

Деректер кәсіпорын  мәліметтерінен алынды.

Кесте деректерінен 2004 жылдың 1 және 4 тоқсандарына (27%, 32%), яғни суық мезгілінде өнім өндірудің үлкен бөлігі келеді. Ал көктем мен жаз мезгілдері 2 және 3 тоқсандарға (20%, 21%) өндіріс көлемінің төмендігін көреміз.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

7 кесте - Негізгі технологиялық құрал-жабдықтар.

№ П/п	Атаулары	Түрлері	Сандары	Өнімділігі	Өңдеуші - зауыт	Көлемі, см	Өлшем жылы
1	2	3	4	5	6	7	8
1	Сүрыптау жабдығы		3	1840л	Станд. емес	d-250см	1999
2	Қысым беру жабдығы		5	3556	Станд. емес	h-180см	1999
3	Суландыру құрылысы	ШЗВФА	12	8000 л/тәул	3-д, «прогресс»	d-70см h-100 см	1997
4	Бұрыштық бағана	ГСШ-10	12	8000л	3-д, «прогресс»	d-70 см h-430 см	1997
5	Ротаметр		4*6	30 – 60 уақ /ұз	Арзамас
6	Доведши чан		6	5120	Станд. емес	Станд. емес	1997
7	Фильтр-прес «Прогрес»	Прогресс ПР	1	600 л/сағ	3-д, «прогресс»
1	2	3	4	5	6	7	8
8	Құрылғы	ХВ-040-2	3	3-6 куб м/сағ	Бийск қ.
9	Құю автоматы	ВАР-ˆ	2	6000 л/сағ
10	Қораптағы өнімдерді тексеру машинасы	БАЗ	3	6000 л/сағ	Черкасы
11	Этикеттілік автоматы	ВЭМ-6	2	6000 л/сағ	Черкасы
12	Моноблок	раратуа 24/6	1	6000 л/сағ	Турция
13	Этикеттілік автомат	ехтрайх	1	6000 л/сағ	Италия
14	Видеоджет	37Е	1	США
15	Термоқондырғы автомат	FOPNKS 60/50	2	Турция
16	Термотуннель	TOSA та -1-2	1	Турция
17	Бу қазаны	ДКВР 2,5/13	2	2,5 т/сағ	Бийск қ.
18	Тазалау бөліміндегі ыдыстар		2	1500л

 

 

 

 

"Адал" Акционерлік  қоғамының технико-экономикалық  көрсеткіштері ? кестеде ұсынылған.

8 кесте - "Адал" Акционерлік қоғамының техника экономикалық көрсеткіштері.

№	Көрсеткіштер	Өлшем бірлігі	2004 ж	2005 ж	Ауытқуы
					+, -	%
1	2	3	4	5	6	7
1	Өткізілген өнім көлемі	мың тг.	251907	307690	55783	122
2	Өткізілген өнімнің өзіндік  құны	мың тг.	168818	193264	30446	118
3	Жалпы табыс	мың тг.	89089	114426	25337	128
4	Кезең шығындары	мың тг.	74003	93769	19766	126
5	Негізгі қызметтен түскен табыс	мың тг.	15086	20657	5571	136
6	Негізгі емес қызметтен түскен табыс	мың тг.	9706	13070	3364	134
7	Салық салынғанға  дейінгі табыс	мың тг.	24792	33727	8935	136
8	Таза табыс	мың тг.	17354	23609	6255	136
9	Жұмыскерлер саны	адам	109	122	13	111
10	Жұмысшылар саны	адам	89	106	17	119
11	Жылдық еңбекақы қоры	мың тг.	18712	22258	3546	118
12	Негізгі өндірістік қорлардың жылдық орташа құны	мың тг.	84767	91760	6993	108
13	Қор қайтарымдылығы	тг	2,97	3,35	0,38	112
14	Қор сиымдылығы	тг	0,33	0,29	-0,04	87
15	1 теңгеге өткізілген өнімге  шаққандағы шығын	тг	0,94	0,93	0,01	98
16	Өнім рентабельділігі	%	7,3	8,2	0,9	-
17	Өндіріс рентабельділігі	%	8,6	9,4	0,8	-
18	Сату рентабельділігі	%	6,8	7,6	0,8	-

8 кестедегі көрсеткіштерді талдау барысы:

 Жоғарыда көрсетлігендей  өткізілген өнім көлемі 2005 жылы 55783 мың теңге 1,2есе артып отыр. Бұл кәсіпорынның дайын өнімінің  өткізудегі алған жылжуын көрсетеді. 

Өткізілген өнімнің  өзіндік құны 2005 жылы 30446 мың теңгеге өскенін көреміз. Бұл негізінен өндірілген өнім көлемі және жалпы шикізат бағалары сондай-ақ еліміздегі инфляцияның деңгейінен болуы мүмкін.

Жалпы табыс сәйкесінше есепті жылы 28%-ға яғни 25337 мың теңгеге  өскен.

Кезең шығындары көптеген  кәсіпорындарда кезең шығындарының төмен болуын қадағалап, бақылап отыру қазіргі кезең талабы. Осыған сәйкес қарастырып отырған кәсіпорынымызда бұл шығын түрі 26%-ға өскенін аңғарамыз. Алдағы кезеңдерде кәсіпорын басшылығы кезең шығындарын төмендетуге көңіл бөлуі мүмкін.

Есепті жылы 5571 мың  теңгеге өсіп, 136%-ді құрады. Яғни негізгі  қызметінің табысы 1,3 есеге өскен.

Сүт өнімдерін өндіріп, оны өткізуден басқа да қызметтен  түскен табыс 3364 мың теңгені көрсетті. Уақытша бос ғимараттар мен транспорттық құралдарын жалға беру есебінен де біршама кірістер алып отыр. Олар есепті жылы 34%-ға өсіп, 13007,0 мың теңге болған.

Кәсіпорынның таза табысы, салыққа дейінгі табыстан коорпоративті  табыс салығын алғаннан кейін  шығады. Бұл көрсеткіш 2004 жылы 23609 мың теңге, яғни 2003 жылмен салыстырғанда 6255 мың теңгеге артқан. Бұл кәсіпорын тиімді жұмыс жасау барысын көрсеттеді.

Таза табыс базалық  жылы 17354 мың теңгені құраса, есепті жылы 23609 мың теңгені құраған. Яғни есепті жылы 36%-ға өскен.

2003 жылы жұмыскерлер саны 109, ал жұмысшылар саны 89 болса, есепті жылы жұмыскерлер саны 122, ал жұмысшылар саны 106-ға өскен. Осымен қатар жылдық еңбекақы қоры базалық жылға қарағанда есепті жылы 18%-ға өскен.

Компания негізгі өндірістік қорларына көңіл аударудың негізінде, оларды тиімді пайдалануды жолға қойған. Соның нәтижесінде реконструкция жасалынған. 2004 жылы  негізгі өндірістік қорлардың жылдық орташа құны 91760 мың теңгені құрап, 2003 жылмен салыстырғанда 6993 мың теңгеге артқан.

Негізгі өндірістік қордың 1 теңгесіне өнімнің 2003 жылы 2,97 теңгеден, ал 2004 жылы 3,35 теңгеге жоғарылаған. Яғни 12%-ға өскенін көреміз.

Қор қайтарымдылығына кері көрсеткіш -0,04  теңгеге төмендеген (87%),  бұл кәсіпорынның көрсеткішінің  оң бағытта екенін көрсетеді.

2003 жылы 1 теңгеге 94 тиын болса, 2004 жылы 93 тиынды құрап, 1 тиынға төмендеген (98%). Шығындарды басқару бойынша бұл көрсеткіштің төмендегені нәтижеге оң әсер береді.

Кәсіпорын өндірген өнімдерінің  қаншалықты табысты екенін анықтау  үшін - өнім рентабельділігін табамыз. Аталған кәсіпорын бойынша өнім рентабельділігі 0,9 өскен. Негізгі өндірістің табыстылығын таза табысты негізгі және айналым қорларының қатынасы арқылы табамыз. "Адал" АҚ-ның негізгі өндірісінің табыстылығы 0,8-ге өскен.

Барынша сатылған өнімдерінің  табыстылығында 0,8-ге ауытқу байқалған. Яғни өскенін байқап отырмыз.

 

2.3. "Адал" АҚ-да еңбекақы төлеуді ұйымдастыру  жолдары

 

Кәсіпорынның деректері  бойынша 2003 жылы барлық жұмыскерлер  саны 109 адамнан  2004 жылы 122 адамға, яғни 13 адамға артқан. Кәсіпорынның еңбек ресурстары жоспарға сәйкес қажеттілік көлемімен анықталады. ? кестеде кәсіпорынның 2003-2004 жылдардағы еңбек ресурстарымен қамтылғанын көреміз.

9 кесте - "Адал" АҚ-да еңбек ресурстарымен қамтылуын талдау.

№	Жұмыскерлер категориясы	2003 ж	2004 ж	Пайыз қатынасында өзгеруі
1	Жұмыскерлер саны	109	122	111
1.1	Жұмысшылар саны	89	106	119
	-негізгі жұмысшылар	36	42	116
	-көмекші жұмысшылар	53	64	120
1.2	Қызметкерлер	14	11	78
1.3	Әкімшілік персонал	6	5	83

 

9 кестеден жұмысшылар саны 2004 жылы 119%-ға өскен. Соның ішінде негізгі жұмысшылар 116%-ға өссе, көмекші жұмысшылар 120%-ға өскен. Бұл кәсіпорынның өндірістік қажеттіліктерінің жұмысшылардың қажет болғанын соның нәтижесінде өндірілген өнім көлемі өскенін көреміз. Еңбекақы төлеуді талдаудың негізгі мақсаты: еңбекақы жүйесі мен формаларын қолданудың негіздемесі; жұмыскерлердің категориясы мен кәсібіне қарай орташа жалақының динамикасы мен көлемін анықтау; еңбекақы қорындағы және жұмыскерлердің санындағы орташа жалақының ауытқуын анықтау;  сыйақы жүйесінің тиімді жолдарын; жалақының өсуінің еңбек өнімділігінің өсуіндегі арақатынасы болып табылады.

10 кесте-"Адал" АҚ-да жұмыскерлердің категориясы бойынша еңбекақы қаражаттарын талдау.

№	Жұмыскерлер категориялары	Еңбекақы қоры, мың  теңге		Тізімдік саны, адам		Орташа айлық жалақы, тг.
		2003ж	2004ж	2003ж	2004ж	2003ж	2004ж
1	Жұмысшылар	11377	16004	89	106	10652	12581
2	Қызметкерлер	4566	3852	14	11	27184	29187
3	Әкімшілік персонал	2769	2402	6	5	38461	40037
4	Барлығы	18712	22258	109	122	14305	15203

 

10 кестеден еңбекақы қоры 2004 жылы 118%-ға өскен, ал орташа айлық жалақы 15203 теңге, яғни 106%-ді құрады. Бұл жұмыскерлердің тізімдік санының 13 адамға өсуімен көрінеді. Орташа айлық жалақы жұмыскерлер категориясы бойынша 2004 жылы:

• жұмысшыларда1929 теңгеге немесе 118%;
• қызметкерлерде 2003 теңгеге немесе 107%;
• әкімшілік персоналдарда 1576 теңгеге немесе 104% өсіп отыр.

Жұмыскерлердің еңбекақы қоры келесі төлем түрлерін қамтиды:

1. ақшалай түрдегі жалақы:

• орындаған жұмысы үшін есептелген жалақы (тарифтік ставка, кесімді бағалау немесе кесімді жалақы, сондай-ақ оклад есебінде);

• тарифтік ставка мен окладқа қосымшалар мен үстемелер, мысалы кәсіптік шеберлігі, мамандану дәрежесі;
• еңбек өтімі, еңбек ету ұзақтығына сыйақылар;
• түнгі уақытта жұмыс істегіні үшін қосымшалар;
• демалыс және мейрам күндеріне төлемдер;
• демалысқа жіберіге байланысты күндерді пайдаланбағаны үшін өтемақылар;
• уақытша жұмыс орнында болмаған адамның міндетін және кәсібін қосып атқарғаны үшін қосымша ақылар;
• уақытша еңбекке жарамсыздығына байланысты үстемақы және т.б.

2. заттай түрдегі жалақы:

-   жұмысшыларға теміржол транспорттарында жүруге жеңілдіктер құны;

-   арнайы жұмыс  киімдерін төмен бағада алудағы  жеңілдіктер құны;

- медициналық тексеру,  денсаулық сақтау ұйымдарымен  келісілген медициналық қызметтерді төлеу шығындары;

-   жоғары және  арнайы орта оқу мекемелерінде  оқуға төленетін демалыс ақылары;

-   басқа да Қазақстан  Республикасының заңнамаларында  қарастырылған төлемдер жатады;

Заттай түрдегі еңбекақы мен әлеуметтік төлемдер – еңбек  бойынша есеп беруде, есептеу кезінде сол аймақтағы нарықтық бағаларынан қарастырылады. Төмендетілген бағадағы тауарды ұсынғанда оның толық құны мен жұмыскердің төлеген сомасының айырмасы көрсетіледі.

Еңбекақы қаражаттарын пайдалану бойынша кәсіпорынның есеп шоты арқылы оның дұрыс берілгендігін банк мекемелері де іске асырады. Жұмыскерлерге есептелінген және төленген сомалар сондай-ақ салық органдары жіге қадағалап отырады. Олар бюджетке аударылуға  тиісті жеке табыс салығының уақытында және дұрыс аударылуын бақылайды. Әлеуметтік  қорлар әлеуметтік сақтандыру мен әлеуметтік аударымдары қадағалайды.