Муниципалды қаржы жүйесі

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ

ҒЫЛЫМ ЖӘНЕ БІЛІМ МИНИСТРЛІГІ

Т.РЫСҚҰЛОВ атындағы ҚАЗАҚ ЭКОНОМИКАЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ

 

 

«Экономика және басқару» факультеті

 

                                                              «ЭМР және маркетинг» кафедрасы

 

 

 

 

 

 

 

КУРСТЫҚ ЖҰМЫС

«МУНИЦИПАЛДЫ МЕНЕДЖМЕНТ» пәні бойынша

 

Тақырыбы: «Муниципалды қаржы жүйесі»

 

 

 

 

 

                                                             Орындаған: «МжЖБ» мамандығының

                                      4 курс студенті (401 топ)Иманова С.С.

   Ғылыми  жетекші: Камали К.М.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Алматы 2011 жы

 

 

Мазмұны

беттер

 

Кіріспe……………………………………………………………………………...3

І ҚР-ның  муниципалды құрылымындардағы бюджет………………………….4

1 Жергілікті қаржының мәні мен маңызы, құрылымы………………………....4

2Шет елдердегі жергілікті қаржының ерекшеліктері………………………....12

 

ІІ ҚР муниципалды құрылымдырдағы бюджеттің  қазіргі жағдайы………….17

1 Қазақстан  Республикасының жергілікті бюджеттері кірістерінің көлемімен құрылымы………………………………………………………………………...17

2 Қазақстан  Республикасының жергілікті бюджеттері  шығыстарының көлемі мен құрылымы…………………………………………………………………...19

3Астана қаласының жергілікті бюджеті……………………………………….22

 

ІІІ ҚР-ның  жергілікті бюджетінің аймақтарды дамытудағы рөлі……………25

1 Арнаулы экономикалық аймақтардың қаржысы …………………………....25

2 ҚР жергілікті қаржы мәселелері және оны шешу жолдары…............……...27

 

Қорытынды………………………………………………………………………31

 

Пайдаланылған әдебиеттер ……………………………………………………..32

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

КІРІСПЕ

 

Қаржы қоғамда нақты өмір сүретін, объективті сипаты мен айрықша қоғамдық арналымы бар өндірістік  қатынастарды білдіретін ақшалай қаржы ресурстары мен қорларды жасау және пайдалану процесіндегі экономикалық қатынастарды қамтып көрсететін тарихи қалыптасқан аса маңызды экономикалық категориялардың бірі болып табылады.Ол натуралдық шаруашылықтан жүйелі тауар-ақша айырбасына көшу жағдайында пайда болып дамыды және мемлекеттің және оның ресурстарға қажеттіліктерін дамуымен тығыз байлынысты болды.

Нарықтық  қатынастардың құрылымында да, мемлекет тарапынан оларды реттеу механизмінде де қаржы зор рөл атқарады. Қаржы- нарықтық қатынастардың құрамды  бөлігі және мемлекеттік саясатты жүзеге асырудың құралы. Бұл орайда қаржының әлеуметтік- экономикалық мәнін түсіне білудің, оның іс-әрекет  етуінің ерекшеліктерін терең ұғынудың, Қазақстан экономикасын ойдағыдай дамыту мақсатымен қаржы ресурстарын неғұрлым толық және ұтымды пайдаланудың әдістері мен амалдарын көре білудің маңызы зор.

Еліміздің өз егемендігін алғаннан бері нарықтық қатынастар күннен-күнге дамып келеді. Бірақ экономикада қанша нарықтық қатынастар орнағанымен, оның өзін-өзі  басқаруы мүмкін емес. Оған белгілі  бір дәрежеде мемлекет өзінің саясаттары арқылы  әсер етіп отыруы керек. Мұндай саясаттарға мемлекеттің ақша - несие  саясаты және қаржы (бюджеттік) саясат жатады.

Жергілікті  қаржы- мемлекеттің қаржы жүйесінің  маңызды құрамы болып табылады. Жергілікті қаржының әлеуметтік рөлі, оның құрамы мен құрылымы бүтіндей жергілікті органдарға жүктелінген функциялардың сипатымен, сондай-ақ мемлекеттің әкімшілік – аумақтық құрылысымен және оның саяси экономикалық бағыттылығымен анықталады.

Курстық жұмыстың мақсаты муниципалды құрылымдардағы қаржы түсінігін ашып, олардың атқаратын рөлі мен бөлінген салаларда толыққанды жүзеге асуыжөнінде мағлұмат беру. Курстық жұмыста жергілікті қаржының басты буындарының бірі –жергілікті бюджеттер нақты қаралады, ал басқа буындары –жергілікті шаруашылық жүргізуші субектілердің қаржылары, сондай-ақ бюджеттен тыс қорлар жалпы ұлттық шаруашылықтың шаруашылық жүргізуші субъектілері мен мемлекеттің бюджеттен тыс қорларына тән біркелкі белгілері мен қасиеттері бар функциялық жағынан бір тектес ұғымдар ретінде тиісті тарауларда қаралған.

Бірінші тарауда жалпы қаржы түсінігі, соның ішінде жергілікті қаржының мәні, маңызы, құрылымы және шет елдердегі жергілікті қаржы туралы қарастырылған. Екінші тарауда жалпы жергілікті бюджетті талдау, жергілікті бюджеттің кірістері мен шығыстарының көлемі мен құрылымытуралы. Ал үшінші тарауда жергілікті қаржының мәселелері және оны шешу жолдары көрсетілген.

І ҚР-НЫҢ  МУНИЦИПАЛДЫ ҚҰРЫЛЫМЫНДАРДАҒЫ БЮДЖЕТ

 

1 1Жергілікті қаржының мәні мен маңызы,құрылымы

 

Бюджет  – мемлекеттің міндеттері мен  функцияларын іске асыруды қаржылық қамтамасыз ету үшін арналған оның орталықтандырылған ақшалай қоры.Бюджеттің  экономикалық тұрғыдан арналуы, оның қоғамдық ұдайы өндірудегі орны мен рөлі, сондай-ақ Конституцияда белгіленетін Қазақстан Республикасының мемлекеттік  құрылымы Қазақстанның бюджеттік құрылысы үшін негіз құрайды.

Бюджеттік құрылыс деп экономикалық та, сондай-ақ ұйымдастырушылық-құқықтық та тұрғыдан алғанда, мемлекеттік бюджетті ұйымдастыру  ұғынылады. Бұған мемлекеттік бюджеттің  ішкі бөлімшелерінің құрамы мен құрылымы, оларды пайдалану саласының функционалдық  ара жігінің ажыратылуы, тең бағыныстылық, өзара іс-қимыл, сондай-ақ бюджетті ұйымдастырудың құқықтық және рәсімдік жағы енгізіледі. Басқа сөзбен айтқанда, бюджеттік құрылыс – бұл бюджет жүйесін ұйымдастыру, оны құру қағидаттары.

Қазақстан Республикасының бюджет жүйесі Қазақстан  Республикасы Бюджет кодексінің 4-бабында  айқындалған қағидаттарға негізделеді. Оларға бірлік, толықтық, шынайылық, транспаренттілік, сабақтастық, нәтижелілік, дәйектілік, негізділік, уақтылылық, кассалардың  бірлігі, бюджеттердің дербестігі, тиімділік, жауапкершілік, бюджет қаражатының  атаулылық және нысаналы сипаты сияқты қағидаттар жатады.[1]

Мемлекеттің әкімшілік-аумақтық бөлінісіне мемлекеттік  билік пен басқару деңгейлері сәйкес келеді, бұл өзара байланысқан  және бірыңғай бюджет жүйесіне біріктірілген  әр түрлі деңгейдегі бюджеттерді  де алдын ала айқындайды.

Қазақстан Республикасының бюджет жүйесі республикалық  және жергілікті бюджеттер мен Ұлттық қордың, сондай-ақ бюджет үдерісінің жиынтығын  білдіреді.

Қазақстан Республикасы бюджет жүйесінің құрылымы 1-суретте ұсынылған.Қазақстан Республикасының Ұлттық қоры елдің тұрақты әлеуметтік-экономикалық дамуын қамтамасыз ету, болашақ ұрпақтар үшін қаржы қаражатын жинақтау, экономиканың қолайсыз сыртқы факторлардың әсеріне тәуелділігін азайту үшін құрылды.

Мемлекеттік бюджет олардың арасындағы өзара өтеу операцияларын ескермегенде, республикалық және жергілікті бюджеттердің жиынтығын білдіреді.

Республикалық бюджет – бұл Бюджет кодексінде белгіленген салық және басқа  да түсімдер есебінен қалыптастырылатын  орталықтандырылған ақшалай қор. Республикалық  бюджет орталық мемлекеттік органдардың,олардың бағынысындағы мемлекеттік мекемелердің міндеттері мен функцияларын қаржылық қамтамасыз ету және мемлекеттік саясаттың жалпы республикалық бағыттарын іске асыру үшін арналған. Тиісті қаржы жылына арналған республикалық бюджет Қазақстан Республикасының заңымен бекітіледі. Қазақстандағы қаржы жылы күнтізбелік жылға сәйкес келеді, яғни 1 қаңтарда басталады және 31 желтоқсанда аяқталады.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1-сурет. Қазақстан Республикасының бюджет жүйесі

 

Облыстық  бюджет, республикалық маңызы бар  қаланың, астананың бюджеті де Бюджет кодексінде белгіленген салық және басқа да түсімдер есебінен қалыптастырылатын  орталықтандырылған ақшалай қорды  білдіреді. Ол облыстық деңгейдегі жергілікті атқарушы органдардың, республикалық  маңызы бар қаланың, астананың, олардың  бағынысындағы мемлекеттік мекемелердің міндеттері мен функцияларын қаржылық қамтамасыз ету және тиісті әкімшілік-аумақтық бірліктегі мемлекеттік саясатты іске асыру үшін арналады. Тиісті қаржы  жылына арналған облыстық бюджет, республикалық  маңызы бар қаланың, астананың бюджеті  облыстың, республикалық маңызы бар  қаланың, астананың мәслихатының шешімімен  бекітіледі.

Ерекше  жағдайларда төтенше мемелекеттік бюджет әрекет етеді – Қазақстан Республикасында төтенше немесе әскери жағдай болған кезде республикалық және жергілікті бюджеттердің негізінде құрылатын төтенше мемлекеттік бюджет енгізіледі. Төтенше мемлекеттік бюджетті енгізу және оны тоқтату үшін негіздеме Қазақстан Республикасы Президентінің республиканың бүкіл аумағында төтенше немесе әскери жағдай енгізу немесе оның күшін жою туралы Жарлығы болып табылады.

Төтенше мемлекеттік бюджеттің әрекет етуі кезінде республикалық бюджет туралы заңның және мәслихаттардың жергілікті бюджеттің барлық деңгейлеріндегі  бюджеттер туралы шешімінің қолданысы  тоқтатыла тұрады. Төтенше мемлекеттік  бюджеттің қабылдануы туралы Республика Парламенті жедел хабардар етіледі.

Шоғырландырылған  бюджет – республикалық бюджетті, облыстардың,  республикалық маңызы бар қаланың, астананың бюджеттерін  және олардың арасындағы өзара өтелетін операцияларды ескерместен, Қазақстан  Республикасының Ұлттық қорына  жіберілетін түсімдерді біріктіретін мемлекеттің орталықтандырылған ақшалай  қоры. Шоғырландырылған бюджетті заңнамалық билік органдары бекітпейді және талдамалық мақсаттарда пайдаланылады.

Шоғырландырылған  бюджеттің құрылымы мынадай бөлімдерден  тұрады:

–республикалық бюджет;

–облыстың, республикалық маңызы бар қаланың, астананың бюджеттері;

–Қазақстан Республикасының Ұлттық қорына  жіберілетінбюджетке түсімдер мен олардың Қазақстан Республикасының Ұлттық қорына  аударымдары.

Жергілікті  қаржы - ақша нысанындағы қоғамдық өнімнің бір бөлігін жергілікті басқару органдары өздеріне артылған функцияларға сәйкес жасау, бөлу, пайдалану процесіндегі қажы қатынастарының жүйесі. Жергілікті қаржы мемлекетің қаржы жүйесіндегі маңызды құрамды бөлігі болып табылады. Ол жергілікті бюджеттерді, арнаулы бюджеттен тыс қорларды және басқарудың жергілікті органдарының қарамағындағы шаруашылық жүргізуші субъектілердің қаржысын кіріктіреді.

Жергілікті  қаржы отандық экономика үшін біршама жаңа ұғым. Бүкіл жергілікті бюджеттер елдің мемлекеттік бюджетінің бірыңғай жүйесіне егізілген 1938 жылдан бастап, жергілікті қаржы дербес категория ретінде өзінің өмір сүруін тоқтатқан болатын.

Бүгінде, жұртқа мәлім, қоғамда экономикалық қатынастарды орталықсыздандыру мемлекеттің  жалпы экономиалық саясатын жүзеге асыруда аймақтардың дербестігі мен рөлін артырып отыр.

Нарықтық  қатынастардың қалыптауы жағдайында жергілікті органдар қызметінің аясы кеңейе түсуде, олар әлеуметтік, экономиалық, экологиялық, демографиялық сипаттағы проблемаларды шешуде едәір дербестікке ие бола бастады.

Басқарудың  жергілікті органдарына мемлекеттің  әлеуметтік бағдарламаларын жүзеге асыру жөнінде маңызды міндеттер  жүктелінген. Халыққа қызмет көрсету жөніндегі шараларды қаржыландыру негізінен жергілікті қаржы ресустары есебінен жүзеге асырылады. Әлеуметтік –тұрмыстық инфрақұрылымның салалары халыққа қызметтер көрсетуді бюджет қаражаттарынан қалыптасатын қорлар есебінен көрсетеді. Бұл, тиесінше жергілікті қаржының рөлі мен маңызын арттырып отыр. Оның қызметінің тиімділігі бірқатар жағдайларға –жергілкті қаржының бүкіл теориялық аспектілерін анық етіп шешіп алуға, елдің бюджет құрылысының жалпымемлекеттік құрылысқа нақты сәйкестігіне байланысты болып келеді.

Елдің мемлекеттік құрылысында аумақтық құрылымдардың болуы оларда тіршілік ету қызметін қамтамасыз ету үшін оларға белгілі бір өкілеттіктер мен қаржы ресурстарының көлемін  беру қажеттілігін негіздейді. Осыған байланысты қаржылық жүйенің құрылымында  жергілікті бюджеттер ерекше буын ретінде  бөлінеді.

Жергілікті  бюджет тиісті мәслихаттың шешімімен  бекітілетін,  түсімдердің және жергілікті атқарушы орган өзіне жүктелген  функцияларды жүзеге асыру үшін айқындайтын  жергілікті бюджеттік бағдарламаларды  қаржыландыруға арналған бюджеттің  тапшылығын (профицитті пайдалану) қаржыландырудың  есебінен қалыптастырылатын әкімшілік  аумақтық бірліктің ақшалай қорын  білдіреді.

Жергілікті  бюджеттердің рөлі, олардың құрамы мен құрылымы жергілікті мемлекеттік  органдарға жүктелген функциялар мен  міндеттердің мазмұнымен және сипатымен, сондай-ақ мемлекеттің әкімшілік-аумақтық құрылысымен және саяси-экономикалық бағыттылығымен толықтай айқындалады.

Жергілікті  бюджеттердің жай-күйі әр түрлі факторларға  тәуелді болады. Оларға мыналар жатады:

- елдің жалпы экономикалық жағдайы;

- тиісті аумақтың экономикалық  әлеуеті;

- жергілікті билік және басқару органдарының құқықтары мен міндеттерін реттейтін мемлекеттік заңнаманың деңгейі;

- жергілікті билік және басқару  органдарының өздеріне берілген  құқықтарды іске асырудағы құзыреттілік  дәрежесі.

Жергілікті  бюджеттер тұрақтылығының басты  шарты нақты қаржы кезеңі мен  нақты аумақтың шеңберінде жергілікті мемлекеттік органдардың келіп  түсетін кірістер мен жүзеге асырылатын қажетті шығыстардың арасындағы тиісті тепе-теңдікті қамтамасыз ете  білу шеберлігі болып табылады.

Қазақстан Республикасында жергілікті бюджеттер (әкімшілік-аумақтық бірліктердің бюджеттері) облыстық бюджеттермен, республикалық  маңызы бар қаланың және астананың  бюджеттерімен және аудандық бюджеттермен ұсынылған.