Макроэкономика

   Жалпы, экономиканың жоғары өсу қарқыны  және инфляцияның салыстырмалы төмен деңгейі Қазақстан реформалау үдерісінде «жұмсақ қонуды» жасай алды деуге болады. ЖІӨ құрылымына назар аударайық, онда экономиканы реформалау үдерістері көрнекті білінеді. (Төменде 1 кесте). 

Кесте 1- Қазақстан Республикасының ІЖӨ құрылымы, 2002-2010 жж. (пайызбен) 

    Ескерту - жедел мәліметтер ҚР Статистика жөніндегі  агентігігінің мәліметтері бойынша.2011ж. 

   Қазақстанның   ЖІӨ   құрылымын талдау  рефорорман және балык. шаруашылығының үлесі 6 есе қысқартылғанын атап кетейік — 34,0%-дан 5,5%-га дейін, бұл жалпы әлемдік бағыттарға сәйкес. Салыстыру үшін: Ұлыбританияда, Германияда, АҚШ-та, Жапонияда ауыл шаруашылығының үлесі 1% құрайды.

   Жалпы, Қазақстан экономикасының құрылымы анық білінген қызметтер өндіру бас  орын алатын индустриалдық-сервистік  сипат алып тұр деп айтуға болады.

   Соңғы он жылдың ішінде жеке облыстардың  ЖАӨ құрылымындағы салмақтық  үлесі айтарлықтай өзгерді. 2000 жылы ең үлкен салмақтық үлес Қарағанды (16,3%), Шығыс Қазақстан (11,8%) және Павлодар (10,7%) облыстарына келген, бұл ЖАӨ-нің 40%-на жуық құрады. Мұндай жағдайдың себебі — бұл жылдары ел экономикасында басым орынды металлургия өнеркәсібінің салалары алған, ал мұнай-газ шығару аймақтарының үлесі бірталай төмен болған.

   Алайда  өткен онжылдықта жағдай өзгерді. Қазір  Алматы, Астана қалаларының, Атырау және Манғыстау облыстарының үлесіне  өндірілген ЖАӨ-нің 45% келеді.

   Алматы  қаласының ЖАӨ-дегі үлесінің екі  еседен көп үлкеюінің себебі — бұл кезең ішіңде телекоммуникациялар, несие-қаржылық, сақтандыру, инновациялық, т.б. салаларды қамтитын қызметтер аясы қарқынды түрде дамыды. Атырау облысының үлесі екі еседей көбейді, бұл мұнай-газ шығару саласының серпінді дамуымен байланысты, мәселен, елде шығарылатын көмірсутекті шикізаттың ең үлкен көлемі осы облыстың кәсіпорындарына келеді.

   Қазіргі таңда екі республикалық мағынадағы қаланың (Алматы мен Астана) және бес  облыстың (Атырау, Шығыс Қазақстан, Карағанды, Манғыстау, Павлодар) үлесіне елде өндірілген ЖАӨ-нің 65% келеді. Сонымен қатар, Қазақстанда үш облыстың (Ақмола, Жамбыл, Солтүстік Қазақстан) үлесі ЖАӨ-де 7% ғана құрады. Аймақтардың мұндай біркелкі дамымағаны елде ҚР 2015 жылға дейін аумақтық даму стратегиясын әзірлеу қажеттілігіне  себеп  болды,  оның негізгі  элементтері —   кластерлер,  индустриалдық  парктер,  әлеуметтік-кәсіпкерлік корпорациялар және арнайы экономикалық аймақтар қалыптасыру және дамыту.

   Қазақстанның  экономикалық өсуіне ең үлкен үлесті Алматы және Астана қалалары, сонымен қатар Атырау облысы қосты. Және де соңғы үш жылда олардың жиынтық үлесі 55% деңгейінде болып өзгермей тұр. Алайда аймақтардың ел ЖАӨ-не қосқан үлесі тұрақсыз серпін алып тұр. Бұл Маңғыстау облысының мысалында аса айқын білінеді: 2005 жылы оған республиканың экономикалық өсуіне қосылған үлестің 34%-ы келген, бір жыл бұрын бұл көрсеткіш 3,4% ғана құраған, ал бір жыл кейін — 6,2%.

   Жалпы, Қазақстанның экономикалық өсуіне екі  маңызды фактор әсер етіп тұр. Біріншіден, оған соңғы жылдары әлемдік тауарлық-шикізаттық рыноктардың жағымды конъюнктурасы себепші болып тұр. Мысалы, республиканың негізгі экспорттық тауарларына (көмірсутекті шикізат, қара және түсті металдар) жоғары әлемдік бағалар. Бұл экспорттық жеткізулердің көлеміне және көбінесе экспорттың құндық көріністегі шамасына әсер етті. Екіншіден, трансформация кезеңі ішкі инвестициялық қорлардың пайдалануы кенет қысқартылуымен сипатталатынына қарамастан, Қазақстан транзиті экономикалар арасында, тартылған тікелей шетел инвестициялар көлемі бойынша, көшбасшы деңгейіне шықты. 
 
 
 
 
 
 

    ҚОРЫТЫНДЫ

    Қорыта  айтқанда, жалпы экономика ғылымы екi басты бөлiмнен тұрады: макроэкономика және микроэкономика. Микроэкономика – фирмалар, үй шаруашылықтары, үкiметтiк агенттiктер сияқты шағын бiрлiктер жасайтын таңдауларды зерттейтiн экономиканың білiм. Макроэкономика – экономиканың инфляция, жұмыссыздық, экономикалық өсу секiлдi iрi масштабты экономикалық құбылыстарын зерттейтiн бөлiгi.

    Макроэкономика  экономиканы бiр үлкен бүтiн  құбылыс ретiнде қарастыратын ғылым. Ол экономикадағы iс-әрекеттердi бiрiктiрiп жалпылай қарастырады.Макроэкономикалық талдауды үш кезеңге бөлемiз:

    1-кезеңде  фирмалар мен үй шаруашылықтарының  шешiм қабылдауын зерттеушiлер  теория деңгейiнде қарастырады.  Содан соң микроэкономикалық  құралдарды пайдаланып, фирмаларды әртүрлi экономикалық жағдайларға байланысты қарастырады;

    2-кезеңде  фирмалар мен үй шаруашылықтарының  жиынтық шешiмдерiн қарастыра  отырып, жалпы экономикалық беталыстар  талдауға түседi. Бұл кезеңде агрегатталған, iрiленген шамалар қолданылады. Мысалы, бiр ғана фирманың өнiмi емес, ЖҰӨ; жеке банктiң пайыз мөлшерлемесi емес, нарықтық пайыз мөлшерлемесi;

    3-кезеңде  макроэкономикалық ақпаратты талдау  және жинау арқылы теорияның  нақты мағынасы қарастырылады.  Макроэкономика – макроэкономикалық теория мен агрегатталған ақпараттардың ортасындағы байланысты нысандық тәсiлмен зерттеудi қарастыратын ерекше ғылым.

    Экономикалық  көрсеткiштер экономикалық саясатта, экономикалық талдау және бағалау үшiн жиi қолданылады. Жалпы ұлттыє өнiм (ЖҰӨ) азаматтар табыстарының жиынтығын және өндiрiс тауарлары мен қызметтерi үшiн жұмсалған жалпы шығын көлемiн сипаттайды.

    Экзогенді айнымалылар – алғашқы ақпараттар, «сырттан» ендіріледі, ал ендогенді айнымалылар –кейінгі ақпараттар, олар үлгінің өзінде қалыптасады. Басқа сөзбен айтқанда, эгзогенді айнымалылардың мәні үлгі құрылмай тұрып беріледі, ал эндогенді айнымалылар үлгінің ішіндегі есептеулердің нәтижесінде қалыптасады.

    Экономикалық  принциптер арқылы түсіндірілетін айнымалылар  эндогенді, ал түсіндірілмей, берілген түрде қабылданатын айнымалылар экзогенді деп аталады.

    Кіріспеде зерттеудің өзектілігі негізделіп, зерттеудің мақсаты, мен міндеттері, зерттелу дәрежесі мен әдіснамалық негізі, зерттеу объектісі көрсетіліп қорғауға ұсынылатын қағидалары баяндалды.

    Бірінші тарауда макроэкономиканың теориялық негіздері, яғни зерттеу әдісі, мақсаттары және талдау құралдары оның мәні мен мазмұны, макроэкономикалық реттеудің шетел және отандық тәжірибелері зерттелді.

    Екінші  тарауда макроэкономиканы экономиканың негізгі бөлігі ретінде қарастырып оның модельдері мен көрсеткiштеріне, тепе-теңдiк байланысына тоқталдық. Қорытындыда курстық жұмыстың нәтижесі негізінде әзірленген тұжырымдар мен ұсыныстар беріледі.

    ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 

1. Мамыров Н. Макроэкономика. Алматы. 2008ж.
2. Крымова В. Экономикалық теория. Алматы. 2007ж.
3. Жүнiсов Б. Нарықтық экономика негiздерi. Алматы. 2010
4. Қазақстан экономикасын реттеу стратегиясы: ХХI ғасырға көзқарас. Алматы. 2010ж.
5. Дорнбуш Р. Макроэкономика. Алматы. 2008ж.
6. Мәдешев Б. Нарық экономикаға кiрiспе.- Алматы, 2010ж.
7. Нүрпейiсов Ж. Экономикалық теория негiздерi, Ақмола.2007ж.
8. Ермақов В. Қазақстан қазiргi дүние әлемiнде, Алматы. 2011ж.
9. Экономикалық саясат. Алматы. 2007ж.
10. Алшанов Р. Қазақстан және даму үрiсi. Алматы.2007ж.
11. Сәбден О. ХХI ғасырға қандай экономикамен кiремiз. Алматы. 2008ж.
12. Жалпы экономикалық теория. Жауапты ред. Шеденов І. Алматы,2008.
13. Н.Қ.Мамыров., К.С.Есенғалиева., М.Ә. Тілеужанова. Микроэкономика. «Экономика», 2006.
14. С.Р.Тоқсанбай., - Толық экономикалық орысша қазақша сөздік. «сөздік – словар», 2008.
15. Ө.Қ. Шеденов, Е.Н. Сағындықов., «Жалпы экономикалық теория», Ақтөбе 2009