Кәсіпорында негізгі құралдарды пайдалануды ұйымдастыру

Дерек көзі: Қазақстан Республикасының  шағын кәсіпкерлікті қолдау және дамыту жөніндегі Агенттігі есепті мәліметтері 2012 ж

Бұдан соң, қызметiн жаңадан бастаған бiраз кәсiпкерлер, шаруашылық қызметтi қалыптастыруға байланысты, алғашқы  қиыншылықтарды жеке алмай, азғантай өмiр  сүрiп жабылды.

Кесте мәлiметтерi көрсеткендей, ел халқы  үшiн заңды тұлғаларды құрмай, жеке кәсiпкерлер және шаруа қожалықтары  түрiндегi кәсiпкерлiк қызмет тартымды болып қалды. Бұл орынды, өйткендi, бiрiншiден, заңды тұлғалармен салыстырғанда  жеңiлдiктер көп; екiншiден, есепке алумен есептiлiк жүйесi қарапайым; үшiншiден, қызметтiң берiлген түрлерiн тiркеу рәсiмi едәуiр ықшамдалған.

Ұсынылған жiктемеге сәйкес ШКС  алғашында заңды және жеке тұлғаларға топтастырылады.[16,78б.]

Заңды тұлға деп бiз адамдар  саны 50-ге дейiн және жылдағы активтерiнiң жалпы саны алпыс мың еселiк есептi көрсеткiштен аспайтын меншiктiң әр түрлi формасындағы шағын кәсiпорындарды түсiнемiз. Олар өндiрiстi ұйымдастырудың ұйымдастыру-құқықты формасын тәуелдi толық серiктестiк, коммандиттi серiктестiк, жауакершiлiгi шектелген немесе қосымша жауапкерлiктi серiктестiк, жұмыскерлер санына байланысты кәсiпорындарды микрокәсiпорындарға (10 адамға дейiн), ұсақ (11-ден 25 адамға дейiн) және шағын кәсiпорындарға (26-дан 50 адамға дейiн) жiктеуге болады.[17,65б.]

Жеке тұлғалар немесе жеке адамдар  өз қызметiне сәйкес органдарға тiркесе  де немесе тiркемесе де болады. Жеке адамдар бiр жолғы талонды, не тiркеу туралы куәлiктi немесе патенттi алғаннан кейiн қызметiн жүзеге асыруға  мүкiндiк алады. өз қызметiн тiркеген, жеке адамдар оны әр түрлi формаларды iске асырады, жеке қызмет немесе бiрлескен  қызмет түрiнде.

Сонымен қатар, меншiк иелерiнiң  санына байланысты ШКС жеке меншiк  иелерi және серiктеске бөлiнедi; салық  салу объектiсi бойынша бiр жолғы  талондар, патенттер, ықшамдалған декларация және ортақ белгiленген тәртiп бойынша  қызмет ететiн шаруашылық жүргiзушi субъектiлерге бөлiнедi. Олар қызметтiң  әр түрлерiн жүзеге асырады: өндiрiстiк, коммерциялық, қаржылық, кеңестiк және аралас; меншiктiң әр түрлi формасына  ие болады: жеке, мемлекеттiк, шет елдiк, мемлекет немесе шет ел капиталының  қатысуымен бiрлескен.

Берiлген жiктеменi пайдалану мемлекеттiк  органдарға шағын кәсiпкерлiктiң  шаруашылық жүргiзушi субъектiлерiнiң  әр тобының  қызмет етуiнiң өзгешелiктерiн  ескере отырып заңды- құқықтық актiлердi мақсатты дайындауды жүргiзуге мүмкiндiк  бередi.

Республиканың елдi мекендерi бойынша  шағын кәсiпкерлiк бағытында жұмыспен қамтылған жұмыскерлер санының  таралуында бiрқалыпсыздық орын алған. Сонымен, 2012 жылы жалпы сандағы шағын кәсiпкерлiкте жұмыспен қамтылған жұмыскерлердiң бiразы Алматы қаласында шоғырланған. Бұл жерде кәсiпкерлiктiң осы бағытында 14,8% жұмыспен қамтылған. Жұмыскерлердiң ең аз үлесi Маңғыстау облысында - 4,1%. Шағын кәсiпкерлiктегi жұмыс iстейтiндер санына тәуелдi Қазақстан аймақтарын  келесi түрде топтастыруға болады:

1. шағын кәсiпкерлiк бағытындағы жұмыскерлердiң үлес салмағы 5 пайызға дейiнгi аймақтар:

• Қызылорда - 4,7%
• Маңғыстау - 4,1%

2. шағын кәсiпкерлiк бағытындағы жұмыскерлердiң үлес салмағы 7-ден жоғары пайызға дейiнгi аймақтар:

• Астана қаласы - 15,2%              
• Жамбыл - 7,6%
• Қостанай - 7,9%        
• Солтүстiк Қазақстан - 8,0%
• Алматы -  14,8%                 
• Батыс Қазақстан - 8,4%
• Павлодар -  7,7%        
• Ақтөбе - 8,6 %

Кесте мәліметтерінен көріп отырғандай, қарастырылғын аралықта шағын кәсіпкерлік  бағытындағы жұмыс істейтіндер  саны 930,7 мың адамнан 1607,6 мың адамға дейін немесе 68,2 көбейді. Жеке кәсіпкерліктегі  жұмыскерлер санының өсу қарқыны  шағын кәсіпорындарға қарағанда жоғары. Егер базалық жылда қарастырылып отырған субъектілердің жұмыскерлер саны өзара тең болса, онда 2012 жылы жеке кәсіпкерліктегі жұмыскерлер саны 715,4 мың адамға тең, ал шағын кәсіпорындарда 692,2 мың адам, ол жеке кәсіпкерліктегі жұмыскерлер санынан 23,2 мың адамға жоғары.

Жалпы алғанда ШКС жұмыскерлердің жалпы саны 2008-2012 жылдар аралығында 62,2 % өсті, соның ішінде  шағын кәсіпорындарда 48,8%, жеке кәсіпкерлер 53,7 % -ке.

Мониторингтiң негiзгi мақсаты, тәжiрбиеде шағын кәсiпкерлiктiң дамуына тосқауыл болатын, факторларды анықтауға  мүмкiндiк беретiн, ақпаратты алу  болып табылады. Көрсетiлген мақсатқа жету анкеталарды дайындауды, зерттелтiн  кәсiпорындардың тiзiмiн анықтауды, мониторинг нәтижелерiн өндеу мен  талдауды қарастырады.

Кәсiпкерлер мониторингi алдын ала  дайындалған анкеталар бойынша  жүргiзiлдi, оларда сұрақтар тiзiмi және жорамалды жауаптар берiлдi. Сонымен  қатар, кәсiпкерлердiң анкетаны сұрақтармен  және оларға берiлетiн жауаптармен  толықтыруға мүмкiндiгi болды.[18,21б.]

“Шағын кәсiпорынды құру мен  дамытуға ақша қаржыларының қандай көздерi себепшi болды?” деген сұраққа  берiлген кәсiпкерлер жауаптары келесi түрде бөлiндi: бiрiншi орында шағын  кәсiпорындардың 43% дейiн өзiндiк қаржылар есебiнен ашылды, 19%- жеке адамдардан ақшаны қарызға алды, тек 19% банк несиесi есебiнен, 11% - басқада құрылтайшылармен үлестiк қатысу, 5% – микронесие негiзiнде, 4% - жеңiлдетiлген несие. Сонымен, шағын кәсiпорындардың 72%-зы жеке жинақтар немесе басқа жеке тұлғалардын алынған қаржылар есебiнен, ал 28% - банк несиелерi есебiнен ашылды.

Сұралған кәсiпкерлер шағын кәсiпорын  жетекшiлерi, сондай-ақ аймақтағы шағын  кәсiпкерлiктiң дамуына кедергi болатын, негiзгi проблемаларды көрсеттi. Олар зерттеу объектiсiне тигiзетiн әсерi бойынша рангтерге бөлiндi. Рангтерге  бөлу нәтижелерi келесi түрде жiктеледi.

Аймақтағы шағын кәсiпкерлiктiң  дамуына кедергi болатын, проблемаларды  рангтерге бөлу нәтижелерi

                 2.2 Шағын және орта бизнестiң даму стратегиясы

Шағын орта бизнестiң экономикалық дамуының маңызды факторы, ұлттық экономиканы  одан әрi дамытуға да аса басты ықпал  етедi. Шағын бизнестiң ел экономикасындағы ролi аса үлкен. Бiздiң республикада шағын кәсiпкерлiктiң  үлесi қазiргi кезде 90 пайызға  жетедi.[19,31б.]

Қазақстан Республикасында “Шағын кәсiпкерлiктi дамыту мен қолдауды» 2008-2012 жылдарға арналған мемлекеттiк бағдарламасы”. Оның басты мақсаты шағын кәсiпкерлiктiң өндiрiстiк саласының серпiндi дамуын қамтамасыз ететiн мемлекеттiк қолдау саясатын жетiлдiру болып табылады.

• Халықтың  жұмыспен қамтылуын қамтамасыз ету;
• Қоғамдық  бiрлестiктердiң шағын кәсiпкерлiктi қолдау мен қорғау мәселерiндегi рөлiн күшейту;
• шағын кәсiпкерлiктiң өндiрiстiк сомасын басымдылықты дамыту;
• Шағын кәсiпкерлiктi ақпараттың қамтамасыз ету жүйесiн жетiлдiру және дамыту арқылы шағын кәсiпкерлiк субъектiлерiнiң тұрақты қызметi үшiн қолайлы жағдайлар болып тұжырымдалды.

Шағын кәсiпорындардың ең басты  маңыздылығы – бұл әлеуметтiк  аспектiлiгiнде. өзінің  құрылуымен шағын  кәсiпорындар жұмыс орындарын көбейтуге  жағдай жасайды, сөйтiп, жұмыссыздықты  азайтады. Бұдан басқа халықтың  жалпы бiлiмдiлiгiнiң артуы барысында  азаматтар арасында жаппай өздерiнiң  жеке iсiн ашу, өзiнiң  бизнеспен  айналысуын жалғастыру болып табылады. Мұның өзi сондай-ақ, шағын кәсiпорындардың  дамуына қажеттiлiгiн тудырады.[20,19б.]

Сонымен, жоғарыда баяндағандай экономиканың жаңа жағдайындағы рыноққа өтуiнде  шағын кәсiпорындар “жанама” өнiм  ретiнде болмайды. Олар елiмiздiң ажырамайтын  саяси - экономикалық жүйенiң бөлiгi болып табылады. Нарықтық қатынастағы  тұрақтылығы, солай болғандықтан, халықты» көптеген бөлiгi осы қатынастар жүйесiнде  тартылады; Нарықтық жағдайда олар қажеттi икемдiлiктi қамтамасыз етедi. Тармақтанған кооперацияға айналдырады. Онсыз оның экономикалық тиiмдiлiгiнiң болуы  мүмкiн емес. Нәтижесiнде бұл шаруашылық дамуының және ұлттық экономиканың серпiндi өсуiне үлкен ықпал етедi. Шағын  кәсiпорындар ролiнiң өзгеруi орта және iрi кәсiпорындардың қызмет етуiне тиек болады.

Мемлекет жағынан қабылданған  шараларға қарамастан, кәсiпкерлер  чиновниктердiң басынушылығынан, қылмыстық  құрылымдардан толық қорғалмаған. Кәсiпкердi сансыз тексерулер мен күштеп алушылықтан қорғау тексерулер бойынша  дәптер жүргiзу, сенiм телефондарының болуы, прокуратура органдарының қатысуымен жүргiзiлген шаралар елеулi нәтижелер  бермедi. Кәсiпкер құқықтарын қорғау жөнiнен  ассоциациялар мен орталықтар құру керек.

Облыс кәсiпкерлерiн анкеталық тарау  қазiргi кезде аймақтық инфрақұрылымның  шағын кәсiпкерлiктiң құрылуы мен  дамуына айтарлықтай әсер етпейтiнiдiгiн  көрсеттi. Сонымен бiрге кәсiпкерлердiң  айтуынша, шағын кәсiпкерлiкке әр түрлi қызметтер көрсететiн ұйымдардың тармақталған жүйесi бар әрекет етушi инфрақұрылымның болуы заман  талабы. Сөйтiп, кәсiпкерлердiң 38% шағын кәсiпкерлiктi қолдау орталықтары жұмысының қанағатсыздылғынын пайымдады, 34% инфрақұрылым субъектiлерi қызмет құнының жоғары екендiгiн ескертедi, 23% бизнес орталықтарының жоқтығын мәлiмдедi. Әрбiр облыс орталығында бизнес инкубаторларын ашу қажеттiлiгi туындады. Атап айтқанда, олар қызметiн алғаш бастаушы кәсiпкерлер немесе өз iсiн ашуды тек ойлап жүрген адамдарға iс жүзiнде едәуiр көмек көрсетедi. Бизнес-инкубаторларда кәсiпкерлер алғашқы кезде бөлмелердi жалға алу төлемiнсiз, ақысыз заң кеңестерiн, көбейту және компьютерлiк техниканы пайдалану құқығын ала алады. Бизнес-инкубаторда кәсiпкер аяғынан нық тұрғанша қалады.[21,28б.]

Сұралған кәсiпкерлердiң жиырма бiр пайызы, өнiмдi бiрлесiп өндiруде шағын және iрi кәсiпкерлiктiң арасында әлсiз өзара байланыс болады деп  айтады. Әсер ету механизмi алуан  түрлi болуы мүмкiн: тiкелей бiрлескен  өндiрiс, бiрлесу немесе шағын кәсiпорындарға қызметтер көрсету. Байланыстың  мұндай түрлерiн ауыл шаруашылығында пайдалану тиiмдi. Ауыл шаруашылығы  өнiмiн қайта өңдейтiн, iрi кәсiпорындар шаруа және фермерлiк қожалықтарының өмiр сүруiне кепiлдемешi бола алады  және қажеттi несие қаржыларын алуда  қызмет көрсетедi. Шағын және iрi кәсiпорындардың  өзара әрекеттесуi механизiмi лизинг, франчайзинг, жалға алу және тағы басқаларына сүйене алады.

          Қазiргi кезде ел үкiметi жоғарыда  аталған проблемаларды толық  көлемде немесе жартылай жою  үшiн жағдайлар жасауда. Сонымен,  жүргiзiлген реформалардың нәтижесiнде  инфляция деңгейiнiң төмендеуi, экономиканың  шамамен барлық саласындағы өндiрiстiң  жандануы, халық табысының жоғарлауы,  шағын кәсiпкерлiктi дамытуға бағытталған  несие қаржысының көлемiнiң ұлғайуы,  ШКС есептiлiгiнiң ықшамдалған  схемасын қабылдау және тiркеу, салық салудың жаңа жағдайлары, елiмiздiң әр түрлi аймақтарда инфрақұрылым  объектiлерiн құру және тағы  басқалары бақыланады, бұл кезегiнде  елдегi жалпы экономикалық жағдайды  жақсартады, шағын кәсiпкерлiктi тұрақтандырады.

Сонымен қоса, Алматы қаласы кәсiпкерлерi мониторингiнiң нәтижелерi бойынша  анықталған, “ШКС қызметiн және оларды дамыту бойынша қабылданған бағдарламаларды  объективтi бағалаудың болмауы” проблемасы шешiлудi талап етедi, яғни республика, облыс және аудандар деңгейлерiнде  шағын кәсiпкерлiктiң даму дәрежесiн  бағалау, шағын кәсiпкерлiктiң қолдаудың  қабылданған бағдарламаларын бағалау  механизiмiн қалыптастыру. Бiздің алдағы зерттеулерiмiзде шағын кәсiпкерлiктiң  даму деңгейiн бағалау мен қабылданған  бағдарламалар тиiмдiлiгiн бағалау  өзiмен шағын кәсiпкерлiктiң дамуының мемлекеттiк, облыстық және аудандық бағдарламаларын  жүзеге асыру үшiн бөлiнген барлық ақша қаржыларының Ұтымды қолданылуы жөнiнде айтуға; ШКС қызметiнiң  нәтижелерiн салыстыруға; республиканың  шағын кәсiпкерлiгiне жекелей алынған  өңiрдiң қосқан үлесiн және экономиканың берiлген секторының қалыптасуындағы  жергiлiктi үкiметтiң атқарушы органдарының жұмысын бақылауға мүмкiндiк бермейдi.[22,44б.]

2.3  Шағын кәсiпкердiң  даму деңгейiн кешендi бағалау

Мемлекеттiк бағдарламалар ШКС  мемлекеттiк қолдау мен дамытудың  негiзгi құралдары болып табылады. Оны, ойластырылған жүйелi мемлекеттiк  саясатқа негiзделген, шағын кәсiпкерлiктi дамытудағы ғасырлық шетелдiк тәжiрбие дәлелдейдi, онсыз оның қалыптасуына қолайлы жағдайлар жасау мүмкiн  емес. Мемлекет дамуының он бес жылы iшiнде Республикада шағын кәсiпкерлiктi дамыту мен қолдаудың бес мемлекеттiк.  Бағдарламасы қабылданды. Бұл:  

1. ҚР кәсiпкерлiктi қолдаудың және дамытудың 1995-1996 жылдарға арналған мемлекеттiк Бағдарламасы;
2. 2004-2005 жылдарға арналған Қазақстан Республикасындағы шағын кәсiпкерлiктi дамыту мен қолдаудың мемлекеттiк бағдарламасы;
3. ҚР шағын кәсiпкерлiктi дамытудың және қолдаудың 2006-2007 жылдарға арналған мемлекеттiк Бағдарламасы;
4. ҚР шағын кәсiпкерлiктi дамытудың және қолдауды» 2009-2006 жылдарға арналған мемлекеттiк Бағдарламасы.
5. ҚР шағын кәсiпкерлiктi дамытудың және қолдауды»2008-2012 жылдарға арналған мемлекеттік Бағдарлама.
6. Әрбiр Бағдарламаның мазмұны алдыңғы бағдарламалардағы шағын кәсiпкерлiктi қолдаудың басым бағыттары аймағындағы жалғастырушылық элементтердi сақтайды. Осы уақытта олар қолдағы бар проблемаларды шешуде түбегейлi жаңа баптарға сүйенедi.

Әрбiр бағдарламада оның мақсаты  мен мiндеттерi, жүзеге асырудың негiзгi бағыттары мен механизмдерi анықталған, олардың негiзгi мазұны шағын кәсiпкерлiк  сферасындағы нормативтi құқықты актiлердi, қаржылы-несиелiк, инвестициялық саясатты жетiлдiру; өңiрлiк бағдарламаларды  жүзеге асырудың бағыттарын анықтау  қарастырылған.