Кәсіпорында негізгі құралдарды пайдалануды ұйымдастыру

Қазақстан Республикасының  білім және ғылым министрлігі

А. Байтұрсынов атындағы Қостанай мемлекеттік университеті

Экономика және басқару кафедрасы

 

 

 

 

 

 

Курстық жұмыс

Тақырыбы: «Кәсіпорында негізгі құралдарды пайдалануды ұйымдастыру»

 

                                         Пән    Кәсіпкерлік

Мамандық 050506 - Экономика

 

 

 

Орындаған:         Ерманова М.М күндізгі оқу

   бөлімінің 4 курс студенті

                                                                                                                                                                 Жетекші:          Тажибаева Ж.О., аға оқытушы

                                                                  _____________________

 

                                                                   Курстық жұмыстың қорғалуы

                                                                    ___ _______200_ж

                                                                   бағасы______________

 

 

 

 

 

                                                   Қостанай, 2012

МАЗМҰНЫ

 

Кіріспе..........................................................................................................................3

 

1 Негізгі құралдардың есебі...............................................………………........4

1.1 Негізгі  құралдар, оларды  жіктеу және бағалау...........................................4

1.2  Келіп түскен құралдардың есебін және оның аналитикалық есебін ұйымдастыру..........................................................................................................6

 

2 Қазақстан Республикасындағы шағын кәсіпкерліктің қазіргі 

                жағдайы мен даму тенденциясы

 

2.1 Негізгі құралдардың кейбір жекелеген түрлерін есептеудің ерекшеліктері.......................................................................................................17

2. Негізгі құралдардың тозуын және амортизациясын есептеу....................20

 

3 Шағын және орта бизнестің дамытуға қолданылған нақты шаралар

 

3.1 Негізгі құралдарды есептеп шығару...........................................................26

 

Қорытынды............................................................................................................31

 

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі.......................................................................32

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Кіріспе

 

Қазақстан Республикасы Ата заңының 24-бабының негіздемесінде “Әркім өз еркімен маман таңдауы және өз еркімен еңбек етуге құқылы”

 Қазақстан Республикасы Президентінің  Н.Ә. Назарбаев “Қазақстан өз  дамуындағы жаңа серпіліс жасау  қарсаңында” Қазақстан халқына  жолдауы 

 Ел экономикасындағы өрлеудің  тұрлаулы әрі серпінді сипатын  ұстап тұру үшін мемлекет қазынагерлік, несие ақша саясатының, өндірістің  негізгі факторларын тиімді қайта  бөлуді мемлекеттік реттеу тетіктерін  пайдаланып, жоғарғы сапалы өнім  мен қызметке деген сұранысты  көтермелеп отыруға міндетті.

  Қазақстан экономикасын алдағы  уақытта одан әрі жаңарту мен  әртараптандыру мақсатында нақтылы  тұрғыда мынадай бағыттарға басқа  көңіл бөлу керек деп санаймын.

 Кәсіпкерлікке кең ауқымды  мемлекеттік қолдауды іске асыру,  шағын және орта бизнестің  тұғырын кеңейту мен нығайту.

  Шағын кәсіпкерлікті дамыту  қоры халықтың кәсіпкерлік әлеуметі  мен бастамашылығын іске асыруға  тырысқан түрлі топтары үшін  қаржы ресурстары мен сараптама  жасаудың нақты қайнарына айналуға  тиіс. Қордың өкілдік жеңісін  кеңейту, өңірлердегі кәсіпкерлікті  қолдауға бағытталған жұмысты  күшейту қажет.

  Сонымен қатар, металлургияда,  банк саласында, сақтандыруда, химия  өнеркәсібінде және басқа салаларда  сақталып қалған “жасырын” монополияларды  құрту қажет. Мұны монополияға  қарсы заңнаманы реформалау арқылы, сондай-ақ отандық және шетелдік  жаңа компаниялардың экономиканың  осы секторларына кіру үшін  тартымды әрі ашық жағдайлар  туғызу арқылы, яғни сектолрлардағы  бәсекелестікті арттыру арқылы  жасау керек. Бюрократияның өндірістік  активтерге бақылау жасауға ұмтылған  әрекеттеріне жол бермеу керек.

   Мемлекеттің “Қазақстан 2030 ұзақ мерзімді стратегиясына  және Қазақстан Республикасы  Президентінің 2006-2008 жылдарға арналған  ішкі және сыртқы саясаттың  негізгі бағыттары.

  Бұл мақсатты іске асыру  көбіне шағын кәспкерліктің даму  деңгейіне байланысты. Артықшылықтар  кешені, атап айтқанда нарық коньюктурасының  өзгеруін тез сезіну, айналым  қаржыларының жоғары айналымдылығы,  халықтың қаржы ресурстарын шоғырландыру, прогрессивті жаңа идеяларды  жүзеге асыру, мөлшері жағынан  алғашқы капиталды пайдалану,  бәсекелестік ортаны құру, тұтынушыларға  жақын  орналасу, инновациялардың жартысынан көбін құру, көптеген өнеркәсібі дамыған елдер шағын кәсіпкерлікке жалпы ішкі өнімнің негізгі бөлігін өндіруге жұмыспен қамту проблемаларын шешуге, әлеуметтік шиеленісуді жоюға, ғылыми –техникалық прогрестің дамуына ықпал етуге, өнімді өндіруге және де бюджетке түсетін төлемдерді ұлғайтуға мүмкіндік береді.

 

           1 Шағын және орта бизнестің қалыптасуы және дамуы

                      1.1 Шағын және орта бизнес түсінігі.

 

 

Шағын және орта бизнес түсінігінің мәнін ашпас  бұрын, алдымен оның қалыптасу көздерін анықтап алу керек. Экономикалық теорияда кәсіпкерліктің алғашқы анықтамасына қатысты қайшылықтар бар. Көптеген теоретиктер кәсіпкерліктің шығуын франсуз экономисі Р.Контильион (18ғ) есімімен байланыстырады, ол кәсіпкерлікті  сипаттайтын функйионалдық негізі ретінде тәуекелділікті ұсынады, яғни кәсіпкерлік-тәуекелділікпен байланысты болып келетін адамдардың қызметі. Бірақ соңғы уақытта кейбір теоретиктер  әйгілі араб ойшылы Ибн-Кальдунның кәсіпкерлік  теориясын ұстанады, «касб» түсінігі негізгі құраушы категория деңгейіне  дейін көтерілген.

Кейбіреулері  болса, шағын бизнес барлық ежелгі мәдениетте дамыған деп тұжырымдайды. Бұл  істе арабтар, вавилондықтар, египеттіктер, иудилер, гректер, финикшілер және римдіктер  ерекшеленген. Мұнын дәлелі тұтынушылар  мен кәсіпкерлерді қорғауға бағытталған  Хамураппи заңдары болып табылады. Қазіргі уақыттағы алдынғы қатарлы  ғылыми-техника дамудың теоретигі  Кристофер Фример және менеджмент теоретигі  Питер Друпердің айтулары бойынша  кәсіпкерліктің кезектілік теориясынан  ұсынған, оны алғаш зерттеген  Иозеор Шулепеттер болып табылады. Теорияның мәні келесіде, кәсіпкерлік-экономикалық дамуда қозғалтатын өзіндік элемент.

Сонымен, қазіргі ұрпақ теоретиктеріне кәсіпкерліктің алғашқы пайда болу төңірегіндегі  сұрақтарын бірнеше рет қарастыруларына  тура келеді, бұл бір қатар экономистер  мен студенттерді дұрыс емес бағытта  талқылауды қорғайды.

Кәсіпкерліктің  анықтамасынан тоқталмас бұрын  кәсіпкерлікті қандай категорияға  жатқызу керек екендігін нақтылап алайық.

Одақтық Республикалардың тәжірибесінде экономиканы  құрамдас элементтерге шартты бөлудің  дәстүрлі жүйесі кеңінен қолданылған, ол халық шаруашылығының даму бағытын  және заңдылығын  жан-жақты танып  білуге мүмкіндік береді, сондай-ақ жаңадан қаклыптасқан мәселелерді  өз кезеңінде байқауға және олардың  жедел шешілуі бойынша шаралар  қолдануға мүмкіндік береді.

Қазіргі уақытта нарықтық қатынастар жүйесінде  кәсіпорындар келесідей айрықша  ерекшеліктерімен сипатталады, мөлшері, жұмыс істеушілер саны, қай салаға жататындығы, негізгі және айналым  қорларының құны, шығарылатын өнім көлемі.

Сонымен кәсіпорындардың үш түрін бөліп  көрсетуге болады: ірі, орта және шағын. Олардың кешені бірін-бірі толықтыра  отырып, экономиканың тұтас ағзасын  құрайды.[1,14б.]

Ірі кәсіпорындар – нарыққа негізгі өнім шығарушылар  болып табылады. Ірі кәсіпорындар – эконамика «қаңқасы», экономикалық тұрақтылықтың базисі.

Шағын және орта кәсіпорындар, үнемі жаңарып  тұратын номенклатурасымен және ассартиментімен, аз ғана партияда өнім дайындау, шектеулі тұтынушылар жағдайында елеусіз материалдар мен шикі затты қолдану қажет болған жағдайда пайда болады. Сонымен, шағын кәсіпорындар нарықтың салыстырмалы толған кезінде  жекелеген тапсырыстарды есепке алып өнімді аяқтайды, яғни ұсақ – түйек  өнімдер өндіріледі. Сонымен қатар, шағын кәсіпорындар қызметтің барлық саласында нолдік нәтиже алумен байланысты жоғары тәуекелге ие болып табылады. Бұл әрі инновациялық қызмет, әрі  жаңа технологияны игеру. Өнімнің  жаңа түрін игеру. Шағын кәсіпорындардың  капиталымен тәуекел, іріге қарағанда  қоғамға аз шығындар алып келеді, сондықтан  мемлекет шағын кәсіпорындарды құру және дамыту үшін арнайы жеңілдіктер  тәртібін тағайындау керек.

Сондай-ақ шағын бизнес сферасына өздерінің  тәуелсіз меншігі бар, шаруашылық еркіндікке ие және өз қызметі сферасында үстемдік етпейтін фирмалар жатады. Көптеген шетелдік зерттеулер шағын кәсіпорындарға 500 адамнан аспайтын жұмысшылар бар  және сату көлемі 20 млн доллардан  аспайтын фирмаларды жатқызады. Бірақ  бұл көрсеткіштер шартты болып табылады.

Қазақстанда шағын және орта бизнеске бірнеше  инвесторлармен құрылатын, географиялық шектелген зоналарда қызмет ететін және нарықтың шектеулі үлесіне ие, басқаруды құрушылар жүзеге асыратын, барлық негізгі стратегиялық шешімдерді өздері қабылдайтын кәсіпорындар жатады. Басқару сипаты икемділігімен, форьмалділіктің  жоқтығымен шешімін қабылдау барысында, өндіріс саласындада, басқару саласындада  жұмысшылардың өз-ара алмасуының жоғарылығымен ерекшеленеді.

Нарықтық  экономиканың шаруашылық жүргізуші  субъектілерде «кәсіпкерлік» және «бизнес» ұғымдары өзара тығыз байланысты.  Кәсіпкерлік пен бизнесті экономикалық қызметтің бір түрі ретінде қарастыра  отырып, отандық және шетелдік зерттеушілердің  айтулары бойынша, бұл терминдер - өндіру немесе алу және тауарларды сату, басқа  тауарларға айырбастау үшін қызмет көрсету  немесе жай қызмет көрсету, серіктестіктер арасында екі жақты пайда табу негізіндегі ақшалар арқылы пайда  табуға  бағытталған, жеке тұлғалармен, кәсінорындармен немесе ұйымдармен жүзеге асырылатын (тек заңмен тыйым салынбаған ) еркін шаруашылықты білдіреді.[2,46б.]

Бірақ «кәсіпкерлік»  және «бизнес»  түсініктері экономикалық тұрғыдан қарастырғанда синонимдер болып табылады. «Бизнес» түсінігі экономикалық тұрғыдан қарағанда кеңірек. Шетелдік әдебиеттерде нарықтық экономика бойынша бизнес қағамның қажеттілігін қамтамасыз ететуге қажетті өндіріс жүйесі ретінде анықталады.Бизнес нарықтық экономиканы барлық қатысушыларының арасындағы қатынастарды қамтиды және тек қана  жалдамалы жұмысшылардың да, мемлекеттік құрылым қызметкерлерінің де қызметтерін қамтиды. Жалпы түрде бизнес – бұл нарықтық қатыныстар жүйесіндегі адамдардың іскерлік белсенділіктері. Ал, кәсіпкерлік қызмет бизнестің бір формасы ретінде қарастырылады және оның әр түрлі сфераларында жүзеге асырылады.

Қазақстан Республикасының Азаматтық Кодексіне сәйкес (жалпы бөлім): « кәсіпкерлік – азаматтар мен заңды тұлғалардың меншік нысанына қарамастан, тауарларға (жұмысқа, қызметке) сұранысты қанағаттандыру арқылы пайда табуға бағытталған, жеке меншік немесе мемлекеттік кәсіпорындарды  шаруашылық басқару құқығына негізделген ынталы қызметі. Кәсіпкерлік қызмет кәсіпкердің өз атынан, өз тәуекелімен және өзінің мүліктік жауапкершілігімен жүзеге асырылады ». [3,12б.]

Соған қарамастан, тәжірбиеде « кәсіпкерлік » пен  « бизнес » терминдері бірін –  бірі алмастыруды. Нақтылап кететін  жағдай, « кәсіпкерлік » және «  шағын бизнес » бірі – біріне синоним бола алады. Өйткені, шағын  бизнес кәсіпкерлік пен айналысатын  шағын кәсіпорындардың қызметін қарастырады. Әрі қарай, мен, осы  дәстүрлі қалыптасқан көзқарасты ұстанатын  боламын. Бәрімізге белгілі, шағын  және орта бизнесте жеке секторлар  басшылық етеді. Өзінің кәсіпорынын ашу барысында адамдарды не қозғайды? Келесідей себептерді бөліп көрсетеді пайда табу, қоғамның әлеуметтік, экономикалықжәне материалдық жағдайын жақсарту. Басқалардың ішінде кәсіпкерлік қызметпен айналысудың  мативі ретінде келесілерді көрсету керек: тұлғалардың өзін - өзі қалыптастыру мүмкіндігі, шаруашылық процеске халық қаржысының бір бөлігін қосу, қосымша және басқада ресурстарды қосу, азаматтардың өз табыстарын заңды жолмен арттыруға ұмытылу. [4,36б.]

 

 

2. Шағын және орта бизнестің әлем нарығындағы қолдану тәжірбиесі мен дамуы

 

 

   Шағын және орта кәсіпті  дамыту – бүгінгі күннің өзекті  мәселелерінің маңыздысы. Кәсіпкерлік - қазіргідей күрделі кезеңде ел экономикасын іргелетуге, әлеуметтік бірқатар мәселелерді шешуге, еңбекпен қамтамасыз ету ісіне септігін тигізуге мейлінше жағдай туындайтын бірден-бір жол.

   Соңғы кездері ресми талдаулар  көрсеткендей, шағын және орта  кәсіпте өндіріс көлемінің өсуіне  қол жеткізілуде. Кәсіпкерлікті  дамыту туралы мемлекеттік бағдарламаны  жүзеге асырудың аса маңызды  шарттарының бірі –отандық тауар  өндірушілерді қолдау. Дегенмен, уақытша  қиындықпен, кейбір кедергі проблемалармен  санаспай әрекеттенуші кәсіпкерлермен  тұтынушыларына лайықты өнімдер  ұсынушы отандық өндірушілер  аз емес.

  Бүгінгі таңда жұртшылыққа  тәуір тауар талдағанға сәйкес  өнім түрлерін ұсыну айтарлықтай  оңай шаруа емес.

   Кәсіпкерліктегі бәсекенің  қазіргі механизімінің негізгі  артықшылығы-тиімділікке ерекше  көңіл бөлу. Осыған байланысты  бәсеке қағидалары кәсіпкерліктің   барлық формаларының бастамасы ретінде нарықтық инфроқұрылымнан жан-жаққа таралады. Тағы бір ерекшелігі -өзінің бәсекелік артықшылықтарын күшейту жолында шағын, орта және ірі бизнестің біріктірілуі, бәсеке жағдайында шағын және орта бизнес түрлері үшін біріктіруді “тең” ұстауда ірі бизнес белгілері күшейеді. Шағын бизнес жүйесі үшін микроэкономикалық иемдену басты шарт болып қалады, бірақ соған қарамастан лизинг, франчайзинг сияқты формаларында сыртқы сипаттамалардың өскендігін байқаймыз. Олар: инвестициялаудың қосымша көздерін іздеуге ұмтылыс, дамудың инновациялық бағыттылығы. Бұған өзара байланысты элементтердің аралық мүдделері де қосылады.