Касипорын

    Ресей рублі нарығында да осындай ұқсас  жағдай. 2010 жыл бойы 167,7 млн. рубль  сатылды (2007 жылдан 18,8 % жоғары), 345,0 млн. рубль сатылды (2005 жылдан 13,3 % жоғары).

    Нәтижесінде шетел валюталарының бар болуымен іске асырылатын валюта операциялары тұрақты өсу беталыстарына ие, бұл оларды қаланың валюта нарығында  іске асыру үшін қолайлы жағдай туралы куәландырады.

    Депозит нарығы. 2010 жылы банктер барлығы 3 650,0 млрд. теңге сомасында депозиттерді тартты, бұл 2009 жылдан 5,7 есеге көп. оның 62,9 % теңге айналған салымдар құрайды,  37,1 % - ВЖК салымдары.

    Ұлттық  валютада 2009 жылғы 461,5 млрд. теңгеден 2010 жылғы 2 240,4 млрд. теңгеге дейін (немесе 4,9 есеге) салымға өсуі байқалатындығын айтуға болады,  шетелдік валютадағы тартылған салымдар 8,5 есеге артты және   2008 жылы 1 318,8 млрд. теңгеге өсті.

    Жалпы халық салымдары көлемінің өсімі байқалады, осыған байланысты, халықтың банктік құрылымға сенімі көтерілгендігін айтуға болады, сондай-ақ бұл көрсеткіш халықтың жағдайының жоғарылығына куә.

      Несие нарығы. Банктер ұсынған қарыз көлемі 402,7 млрд. теңгені құрады. Несиелендіру көлемі 2009 жылмен салыстырғанда 2 есеге – 52,2 % дейін ұлғайды.

    Жеке  тұлғаларды несиелендіру несиенің жалпы  көлемінің 63,3 %-ын, заңды тұлғалар – 36,6 %-ды құрайды.

    Құрылыс көлемінің өсуі, жылжымайтын мүлікке  сұраным жылжымайтын мүлік бағасының  өсуіне ықпалын тигізеді. Сондай-ақ, елорда мәртебесі жылжымайтын мүлік құнына және бейнесіне жанама ықпалын тигізеді. Осы барлық факторлар жеке тұлғаларды ипотекалық несиелендіруге әсерін тигізеді.

    Қысқа мерзімді несиелер құрамы 149,4 млрд. теңгені  немесе жалпы көлемнің 37,2 % құрайды (2009 жылы – 51 %), ұзақ мерзімді – 253,2 млрд. теңге немесе 62,8 % (2009 жылы 48,9 %).

    Экономиканың  салалық қимасындағы банктік  несиелендірудің құрылымы талдау кезеңінде  келесі түрде қалыптасты: сауда үлесі 10,9 %, ауыл шаруашылығы 10,9 %, өнеркәсіп – 3,9 % құрады, экономика салалары бойынша несиелендірудің жалпы көлеміндегі көп үлесті құрылыс – 18,5 % құрайды, бұл соңғы жылдары Астанада тұрғын үй, әкімшілік ғимараттар, әлеуметтік сала объектілерін салудың жоғары қарқындылығымен негізделеді.

    2010 жылы банктік емес заңды тұлғаларға берілген ұлттық валютадағы несиелер бойынша марапаттаудың орташа мөлшері – 14,1 % құрады (2005 жылы – 13,7 % ), ал жеке тұлғалардың несиелері бойынша – 19,6 % (2005 жылы – 17,4 %).  

    2.3 Инвестициялық сала 

          2009-2010 жылдар кезеңі өңірдің экономикасына отандық және шетелдік инвестициялардың құйылуымен сипатталады.

    2010 жылы қала экономикасының негізгі  капиталындағы инвестициялар көлемі  экономиканың өсуінің негізгі  көрсеткіштері және капиталдың  жинақталуы ретінде 354,6 млрд. теңгені құрады, ол 2007 жылдың деңгейінен  1,3 есеге көп.

    Инвестицияның салалық құрылымы 2010 жылы 2009 жылмен салыс-тырғанда өзгерістерге енген  жоқ, негізгі капиталдағы инвестициялардың бөлігі жылжымайтын мүліктерге, жалға  алуға және қызметтерді ұсынуға (44,1 %), коммуналдық, әлеуметтік және персоналдық қызметтерге (6,7 %), мемлекеттік басқаруға (7,8 %), көлік және байланыс (9,0 % ), денсаулық сақтау (6,5 % ), сауда, автомобильдер мен үй шаруашылығы бұйымдарын жөндеу (4,2 %), электр энергияларын, газ бен суды шығару және тарату                 (7,1 %), құрылыс (5,5 %), қонақ үйлер мен  мейрамханалар (1,7 %), білім беру (1,4 %), өңдеуші өнеркәсіп (2,3 %), ауыл шаруашылығы (3,1 %), қаржылық қызмет (0,5 %), кең өндіру өнеркәсібі (0,3 %) ие болды.   

    

Диаграмма 1. Негізгі капиталға  инвестициялар (млрд. теңге) 

    Негізгі капиталға инвестицияны құрау негізі құрылыстағы инвестиция болып табылды, жалпы көлемдегі үлесі 2009 жылы 82,9 % құрады, немесе 294,1 млрд. теңге немесе 2008 жылдың деңгейінен  34 % жоғары.

    2010 жылы республикалық бюджеттен  негізгі капиталға 129,3 млрд. теңге  игерілді немесе 2007 жылдың деңгейінен 1,5 есеге артық, оның ішінде  білім беру объектілерін дамытуға (5 мектеп) 2,2 млрд. теңге бағытталды.

    6 денсаулық сақтау объектілерінің құрылысына 2008 жылы республикалық бюджеттен 2,4 млрд. теңге мақсатты трансферттер бағытталды және игерілді. Бұл қаражатқа Оренбург көшесінде және сол жақ жағалауда екі амбулаторлық-емханалық кешендердің (АЕК), сондай-ақ құрылысы ағымдағы жылда жалғастырылатын онкологиялық диспансер және көп бейінді стационардың құрылысы жүргізіліп жатыр.

    Әлеуметтік  қамтамасыз ету объектілерінен 2010 жылы қарт ардагерлер мен мүгедектер үшін интернат үйінің құрылысында 1,0 млрд. теңге игерілді.

    Тұрғын  үй құрылысы аса маңызға ие, бұл мақсаттарға 2008 жылы республикалық бюджеттен 0,4 млрд. теңге арнайы трансферттер, осы көзден несиелік тұрғын үйді іске асыруға 5,1 млрд. теңге бағытталды.

    2010 жылы 1 023,7 мың шаршы метр тұрғын үй пайдалануға берілді, бұл 2009 жылдың деңгейінен 1,7 % көп -  1 006,7 мың шаршы метр тұрғын үй.

    Қалалық инфрақұрылымның құрылысының дамуының жалпы сипатында аса маңызды  рольге абаттандыру объектілері  ие. Өткен жылы оларды іске асыруға 4,9 млрд. теңге жұмсалды. Сол жақ  жағалауда Бас алаң салу, Есіл өзенінің арнасын қайта жаңғырту және жобаланған және салынып жатқан тұрғын үй кешендеріне инженерлік желілер және жолдар салу сияқты ірі объектілер іске асырылды.

    2008 жылдан бастап «сумен қамту  және су жүргізу» жобасын іске  асыру жалғастырылуда, 2007 жылы сыртқы заемдер (Жапон Үкіметі) есебінен 5,9 млрд. теңге және республикалық бюджеттен 4,4 млрд. теңге қарастырылды.

    Дамып жақтан елорда жылу энергетикасы жүйесінің дамуына көп салымды қажет етеді, осыған байланысты 2008 жылы 13,5 млрд. теңге республикалық қаражат салынды.

    Сонымен бірге көлік инфрақұрылымын дамытуға маңызды салымдар салынуда, егер 2005 жылы осы бағдарламаны іске асыруға республикалық бюджеттен – 7,1 млрд. теңге бөлінсе, ал 2010 жылы 15,9 млрд. теңге бөлінді.

    Мәдениет  пен спорт объектілеріне де аса маңыз берілуде. Елорданың 10 жылдығына орай 3500 орынға арналған киноконцерт залының және Конгресс-Холлдың, «Шабыт» шағармашылық сарайының және теннис кортының құрылысын аяқтау жоспарлануда, осы бағдарламаның жобаларын іске асыру үшін 2010 жылы 3 607,1 млн. теңге, 2009 жылы – 13 035,4 млн. теңге қарастырылды.

    Жергілікті  бюджет қаражатынан 2008 жылы негізгі капиталға                    11,7 млрд. теңге инвестиция салынды, оның ішінде инвестициялық жобаларды іске асыруға бағытталған Астана қаласының даму бюджеттік бағдарламаларын іске асыруға 10,8 млрд. теңге. 

    Білім беру объектілерін дамытуға 2010 жылы 1,1 млрд. теңге бөлінді. Бұл қаражаттар 28 объекті - мектеп, бала бақшаның құрылысына және                 ЖІЖ-на, қолданыстағы 5 бала бақша мен 2 кәсіби - техникалық мектепке қосымша құрылысқа бөлінді.

    Денсаулық сақтау саласына 2010 жылы 0,9 млрд. теңге  бөлінді. Бұл қаражаттар республикалық  бюджет қаражаты есебінен іске асырылатын жобалардың ЖІЖ-н әзірлеуге және Промышленный кентінде 500 кереуетке арналған көп бейінді стационар және «Өндіріс» және «Қараөткел» кенттерінде медициналық жедел жәрдем бекеттерінің 2 орталығын, паталогоанатомиялық бюро және крамоторий, хоспис және 500 кереуетке арналған туберкулезге қарсы диспансер құрылысына жіберілетін болады.  Гүлзарлар мен абаттандыру, инженерлік коммуникациялар және елорданы сумен қамту құрылысына 2008 жылы 3,4 млрд. теңге берілді.

    Сондай-ақ, жылу энергетика желілерінің маңызды  объектілерін дамытуға 2006 жылы 0,7 млрд. теңге, тұрғын үй құрылысына – 241,5 млн. теңге бағытталды.

    Инвестиция  түсімінің негізгі көзі – кәсіпорындардың, ұйымдардың және халықтың жеке қаражаты, олардың үлесіне 207,5 млрд. теңге, немесе 2010 жылға инвестицияның жалпы көлемінің 58,5 %, бұл 2007 жылдың көрсеткішінен 39,7 млрд. теңгеге жоғары.

    2010 жылы шетелдік инвесторлар салған  инвестиция үлесі 2005 жылмен салыстырғанда  5,5 млрд. теңгеге төмендеді, және 0,3 % құрады немесе 0,9 млрд. теңге. Қаражат 12 қабатты әкімшілік ғимаратының құрылысына («Консолидейтед Контракторс Компани» ЖШС-нің әкімшілік ғимаратының және қонақ үй кешеніне) - С.С.С. Грекия, Қазақстан Республикасы Парламенті Сенатының - Сауд Арабиясы Әмірлігі Үкіметінің Грантына және «Сумен жабдықтау және су жүргізу» жобасын салуға жолданды.

    Басқа қарыздар есебінен 2010 жылы 4,8 млрд. теңге  инвестиция игерілді, бұл 2009 жылдың есебінен 2 есеге көп. Болжам бойынша инвестиция құрылымында аса үлеске кәсіпорындар мен ұйымдардың және халықтың жеке қаражаттары ие, бюджеттік қаражат үлесі 40 %-ға жетеді, шетел инвестицияларының көлемі 0,3 %-ды құрайды, қарыз қаражаты                    1,2 % жетті.  

    2.2 Аралас экономика кезіндегі шағын кәсіпкерліктің қаржы жағдайлары 

      Шағын кәсіпкерлік саласын сипаттайтын  экономикалық көрсеткіштер экономиканың  осы саласында орнығатын оң  тенденциялар туралы куәландырады. 2010 жылдың қорытындысы бойынша  шағын кәсіпкерлік субъектілері  санының 9100 бірлікке немесе 23,1 % - ға маңызды өсуі байқалады, олардың жалпы саны 48542 адамды құрады, оның ішінде заңды тұлғалар - 17047 адам немесе 35,1 %, жеке кәсіпкерлер - 31495 адам немесе 64,9 %.

          2011 жылдың 1 қаңтарында  қарастырылған салада жұмыспен  қамтылғандар саны 88,7 мың адамға  жетті және экономикалық белсенді халық санының  29,3 % құрады.

          Шағын кәсіпкерлік  субъектілерінің шығарған өнімдерінің  көлемі               2010 жылы 169,5 млрд. теңгені құрайды  және 2007 жылмен салыстырғанда            4 % ұлғайды, бюджетке түсетін салықтар мен басқа түсімдер көлемі                   17,8 млрд. теңгеге жетті, бұл салықтық түсімдердің жалпы көлемінің                   7 % құрайды. 2007 жылдың қорытындысы бойынша жалпы өңірлік өнімдегі шағын бизнес үлесі 25 пайызды құрайды.   

    Кәсіпкерлікті дамыту талдамасы құрылыс және сауда саласындағы жұмыс істейтін кәсіпорындар үлесі серпінді жағдайға ие екендігін көрсетеді (тиісті 12,6 % және 42,2 %).

          Шағын кәсіпкерлікті  қаржылық-несиелік қолдау көлемі талдау кезеңінде өсудің тұрақты басымдықтарына қол жеткізуге мүмкіндік береді. Шағын және орта кәсіпкерлікті несиелендіруде белсенді позицияларға «Тұран Әлем Банкі» АҚ филиалдары, «АТФ Банкі» АҚ филиалы, «БанкЦентрКредит» АҚ филиалы, «ТемірБанк» АҚ филиалы, «Цеснабанк» АҚ және т.б. ие.  

                           

    Диаграмма 2. Шағын кәсіпкерліктің тіркелген  субъектілері санының өсу серпіні   

    2010 жылы қаржылық кәсіпорындар мониторингке  енгізілген несие портфельдері 31,8 млн. теңгені құрады, оның ішінде  екінші деңгейдегі банктер шағын  кәсіпорындарға 2768 жоба бойынша 30,3 млн. теңге сомасында несие берді.

    Несие ресурстарының жалпы көлемінде  берілген несиелердің аса көп  бөлігін (41 %) сауда саласы, 22,2 % - құрылыс, 16,4 %- қызмет көрсету саласы және 7,7 % - өндіріс өнеркәсібі құрайды.

    2010 жылы 2009 жылмен салыстырғанда шағын  кәсіпкерлік субъектілерінен бюджетке  түскен салықтық түсімдер 10,1 %-ға  ұлғаюы байқалады, ол 17,9 млн. теңгені  құрайды. 

    2009 жылдың 1 қаңтары жағдайы бойынша  қалада – 2008 жылы                1606 учаске жалға берілді және сатылды; 2008 жылы бірінші қабаттардаға орын-жайларды қайта жабдықтау және қайта жоспарлауға 597 рұқсатнама берілді. /7/

    Бюджеттік бағдарлама әкімшілері ұсынған мәліметтер бойынша                 2010 жылы өткізілген тауарларды, жұмыстар мен қызмет көрсетулерді мемлекеттік сатып алудың 1820 конкурсынан шағын кәсіпкерліктің                    1090 субъектісі жеңді.

      «Жеке кәсіпкерлік туралы» Қазақстан  Республикасының Заңына, Қазақстан  Республикасы Үкіметінің 2008 жылғы  2 маусымдағы № 496 қаулысымен бекітілген Кәсіпкерлік мәселелері жөніндегі сараптамалық кеңестер туралы үлгілік ережеге сәйкес әкімдікте Кәсіпкерлік мәселелері жөнінде сараптама кеңесі құрылды, оның құрамына жеке кәсіпкерлік субъектілерінің, коммерциялық емес ұйымдардың, қалалық органдардың  тіркелген ұйымдарының қаладағы қолданыстағы өкілдері кірді.

    2010 жылы Астанада өңірлермен интеграция  үрдісін кеңейту, бірігіп іске  асырылатын жобалардың әлеуметтік  бағыттарын қамтамасыз ету мүмкіндігі  бар «Сарыарқа» әлеуметтік - кәсіпкерлік  корпорациясы құрылды. Кадрларды дайындау, елорда халқын сенімді азық – түлікпен қамтамасыз ету үшін барлық инфрақұрылымды дамыту және негізгі тамақ өнімдерінің бағаларын тұрақтандыру проблемаларын шешуде бизнес - құрылым бастамалары қолдауға ие болатын болады.