Инфрақұрылым экономикалық өсімнің мүмкіндіктерін кеңейтуге тиіс

 

Жаһандану дәуірі - көпұлтты мемлекеттер  дәуірі.

 

Бұл - әлемдік үрдіс.

 

Еліміздің дамуына барша ұлт  пен ұлыс өкілдері бірге үлес қосты.

 

Ендеше, тәуелсіз қазақ елінің азаматтарын  алалауға, бауырластығын бұзуға ешкімнің хақысы жоқ.

 

Барлық ұлт өкілдерімен тіл  табысып, тату-тәтті, бейбітшілік пен  келісімде өмір сүру - барша қазақтың басты қағидасы болуы шарт.

 

Өз халқын сүйетін адам, өз жұртына  жақсылық тілеген жан өзге халықтарды ашындырмайды, өз ұлтын ешкімге қарсы  қоймайды.

 

Біз ел иесі ретінде биік бола білсек, өзгелерге сыйлы боламыз.

 

Тіл туралы жауапкершілігі жоғары саясат біздің қоғамымызды одан әрі ұйыстыра түсетін басты фактор болуға тиіс.

 

Біз алдағы уақытта да мемлекеттік  тілді дамыту жөніндегі кешенді  шараларды жүзеге асыруды табандылықпен  жалғастыра береміз.

 

Кез келген тіл өзге тілмен қарым-қатынасқа  түскенде ғана өсіп, өркен жаятынын әрдайым есте сақтаған жөн.

 

Осы заманғы ғылыми терминологияның  негізін латын тілінен енген  сөздер құраса, ақпараттық технология дамыған қазіргі дәуірде күн  сайын дерлік ағылшын тілі дүние  жүзі халықтарының тілдеріне жаңа сөздер мен ұғымдар арқылы батыл ену үстінде. Бұл үдерістен біз де тыс қалмауымыз керек.

 

Қазақ тілінің осы заманның биік талабына сай, бай терминологиялық  қорын жасаған соң оны рет-ретімен, кезең-кезеңімен қоғамдық өмірдің  бар саласына батыл енгізуіміз керек.

 

Мемлекеттік тілмен қатар Қазақстанда тұратын барлық ұлттар мен ұлыстардың тілін, мәдениетін және салт-дәстүрін дамытуға барынша жағдай жасауды алдағы уақытта да жалғастыра беретін боламыз.

 

Үшінші. Қазақ тілі және тілдердің  үштұғырлылығы.

 

Жауапкершілікті тіл саясаты қазақ ұлтын біріктіруші басты факторлардың бірі болып табылады.

 

(1) Қазақ тілі - біздің рухани  негізіміз.

 

Біздің міндетіміз - оны барлық салада белсенді пайдалана отырып дамыту. Біз ұрпақтарымызға бабаларымыздың сандаған буынының тәжірибесінен өтіп, біздің де үйлесімді үлесімізбен толыға түсетін қазіргі тілді мұраға қалдыруға тиіспіз.  Бұл - өзін қадірлейтін әрбір адам дербес шешуге тиіс міндет.

 

Мемлекет өз тарапынан мемлекеттік  тілдің позициясын нығайту үшін көп  жұмыс атқарып келеді. Қазақ тілін кеңінен қолдану жөніндегі кешенді шараларды жүзеге асыруды жалғастыру керек.

Біз 2025 жылдан бастап әліпбиімізді латын  қарпіне, латын әліпбиіне көшіруге кірісуіміз керек. Бұл - ұлт болып  шешуге тиіс принципті мәселе. Бір  кезде тарих бедерінде біз  мұндай қадамды жасағанбыз.

 

Балаларымыздың болашағы үшін осындай  шешім қабылдауға тиіспіз және бұл  әлеммен бірлесе түсуімізге, балаларымыздың ағылшын тілі мен интернет тілін  жетік игеруіне, ең бастысы - қазақ  тілін жаңғыртуға жағдай туғызады.

Біз қазақ тілін жаңғыртуды жүргізуге тиіспіз.  Тілді заманға сай үйлестіріп, терминология мәселесінен консенсус іздеу керек. Сонымен қатар, әбден орныққан халықаралық және шет тілінен енген сөздерді қазақ тіліне аудару мәселесін біржола шешу қажет.  Бұл мәселе оқшауланған қайраткерлердің ортасында шешілмеуге тиіс. Үкімет мұны реттегені жөн.

 

Бүкіл әлемде бірдей қабылданған терминдер  бар. Олар кез келген тілді байытады. Біз өмірді өзіміз күрделендіре түсеміз, түсінбестікке бой алдырып, ақыл-ойды сапырылыстырамыз, көнерген сөздердің шырмауынан шықпаймыз. Мұндай мысалдар аз емес.

 

Мен қазіргі тілде жазылған кемінде  жүздеген қазіргі кітаптардың тізімін  жасап, қазақ тіліне қазіргіше аударуды ұсынамын. Бәлкім, жастар арасында конкурс  жариялау керек шығар: өздеріне не нәрсе  қызықты әрі пайдалы екенін олар да айтсын.

 

***

 

Қазақ тілін дамыту саясаты одан жерінуге, тіпті қазақтардың өздерінің  бойды аулағырақ ұстауына ықпал  етпеуі керек. Керісінше, тіл Қазақстан  халқын біріктіруші болуға тиіс. Бұл  үшін тіл саясатын сауатты және дәйекті, қазақстандықтар сөйлесетін бірде-бір тілге қысым жасамай жүргізу керек.

 

Сіздер біздің саясатымыз туралы - 2025 жылға қарай қазақстандықтардың 95 пайызы қазақ тілін білуге тиіс екендігін білесіздер.

 

Бұл үшін қазір барлық жағдай жасалған.

 

Қазірдің өзінде еліміздегі оқушылардың 60 пайыздан астамы мемлекеттік тілде оқиды. Мемлекеттік тіл барлық мектептерде оқытылады. Бұл - егер бала биыл мектепке барса, енді он-он екі жылдан соң жаппай қазақша білетін қазақстандықтардың жаңа ұрпағы қалыптасады деген сөз.

 

Қазақстанның болашағы - қазақ тілінде.

 

Қазақ тілі 2025 жылға қарай өмірдің  барлық саласында үстемдік етіп, кез  келген ортада күнделікті қатынас тіліне айналады.

 

Осылай тәуелсіздігіміз бүкіл  ұлтты ұйыстыратын ең басты құндылығымыз - туған тіліміздің мерейін үстем ете түседі.

 

Тәуелсіздігін алған тұста еліміздегі қазақтың саны 6,8 миллион немесе 41% болса, қазір 11 миллионға жетіп, 65 %-дан асты.

 

Қазақтың саны 4 миллионға артты.

 

Егер әрбір қазақ ана тілінде  сөйлеуге ұмтылса, тіліміз әлдеқашан  Ата Заңымыздағы мәртебесіне лайық орнын иеленер еді.

 

Қазақ тілі туралы айтқанда, істі алдымен  өзімізден бастауымыз керектігі  ұмыт қалады.

 

Ұлттық мүддеге қызмет ету үшін әркім өзгені емес, алдымен өзін қамшылауы тиіс.

 

Тағы да қайталап айтайын: қазақ  қазақпен қазақша сөйлессін.

 

Сонда ғана қазақ тілі барша қазақстандықтардың жаппай қолданыс тіліне айналады.

 

Тілге деген көзқарас, шындап келгенде, елге деген көзқарас екені даусыз.

 

Сондықтан оған бей-жай қарамайық.

 

Қазақ тілі жаппай қолданыс тіліне айналып, шын мәніндегі мемлекеттік тіл мәртебесіне көтерілгенде, біз елімізді ҚАЗАҚ МЕМЛЕКЕТІ деп атайтын боламыз.

 

(2) Қазір біз балаларымыз қазақ  тілімен қатар орыс және ағылшын  тілдерін де белсенді меңгеру  үшін жағдай жасауға шаралар  қабылдап жатырмыз.

 

Үштілділік мемлекеттік деңгейде ынталандырылуы керек.

 

Орыс тіліне және кириллицаға біз  қазақ тіліне қандай қамқорлықпен қарасақ, сондай қамқорлықпен қарауымыз керек. Орыс тілін білу - біздің ұлтымыздың тарихи артықшылығы екені баршаға  белгілі.

 

Дәл осы орыс тілі арқылы қазақстандықтар бірнеше ғасыр бойы қосымша білім алып, ел ішінде де, шет жерлерде де өз дүниетанымдары мен араласатын ортасын кеңейтіп келе жатқанын жоққа шығармауға тиіспіз.

 

Біз ағылшын тілін игеруде серпіліс жасауымыз керек. Қазіргі әлемнің  осы «лингва франкасын» меңгеру біздің еліміздің әрбір азаматына өмірдегі шексіз жаңа мүмкіндіктерді ашады.

 

Төртінші. Мәдениет, дәстүр және даралық

 

Дәстүр мен мәдениет - ұлттың генетикалық  коды.

 

Патшалықтың, төңкеріс дүмпуі мен  тоталитаризмнің барлық ауыртпалығы  мен қиыншылықтарына қарамастан, біздің еліміздің аумағында тұратын қазақтар және басқа да халықтардың өкілдері өздерінің мәдени ерекшеліктерін сақтай алды.

 

Тәуелсіздік жылдарында, жаһандану  мен вестернденуге қарамастан, біздің мәдени іргетасымыз беки түсті.

 

Қазақстан - бірегей ел. Біздің қоғамда  әртүрлі мәдени элементтер бір-бірімен  біріккен және бірін-бірі толықтырып тұрады, біріне-бірі нәр беріп тұрады.

 

Біз өзіміздің ұлттық мәдениетіміз бен дәстүрлерімізді осы әралуандығымен және ұлылығымен қосып қорғауымыз керек, мәдени игілігімізді бөлшектеп болса да жинастыруымыз керек.

 

Бірлігі бар ел озады, бірлігі жоқ  ел тозады.

 

Бұл - тарих заңы.

 

Сондықтан қазақтың бірлігі - елдігіміздің кілті, ең басты мәселесі.

 

Ел бірлігі - ең асыл қасиет.

 

Бірлік, ынтымақ, сабырлылық пен парасаттылық ең алдымен өзімізге - қазақтарға керек.

 

Қазақты ешуақытта сырттан жау  алған емес.

 

Қазақ әлсіресе, алауыздықтан әлсіреген, күшейсе, бірліктен күшейген.

 

Үйдің берекесі қабырғасының қиюымен  емес, теңінің жиюымен, отбасындағы  сыйластықпен, татулықпен кіреді.

 

Мемлекет те солай.

 

Қазақстанның елдігі асқан, ерлігі тасқан, кемел де келісті елге айналуына  бізден - қазақтардан артық мүдделі  кім бар?!

 

Қазақтың ішкі тұтастығын бұзғысы  келетін рушылдық, жершілдік әңгімемен  ел бірлігін бүлдіргісі келетін күштердің пайда болуы Елбасы ретінде мені алаңдатпай қоймайды.

 

Ондай жымысқы ниеттілердің айқайына құлақ асып, айтағына ілескен жан  әр атаның шежіресін әспеттеп, әр жаққа  тартқанын аңдамай қалуы мүмкін.

 

Ру мен тайпаға бөліну - ұлттық тұтастықтан айырылудың өте қауіпті түрі.

 

Қазақ шежіресінің түпкі мәнін  ұмытпау керек, алып дарақтың бұтақтары  сияқты күллі рулардың түбін қуа  келгенде, барлығы бір ғана ұлы  тамырға - қазақ деген ұлтқа барып  тіреледі.

 

Қай шежірені алып қарасаңыз да, ол қазақтың бірлігін, тұтастығын әйгілейді.

 

Шежіре - қазақты бөлшектейтін емес, керісінше, біріктіретін ұғым.

 

Барша адамзаттың Адам атадан басталатыны  сияқты, бүкіл қазақтың шежіре атаулысы Атам қазақтан бастау алатынын әрбір  қазақ жүрегінің төрінде ұстауға  тиіс.

 

Тек бірлесіп қана, бүкіл халықтың күш-жігерін біріктіріп қана біз алға баса аламыз.

 

Бірлігі берекелі, тірлігі мерекелі, ынтымағы жарасқан елдің ғана ырысы  мен табысы мол болмақ.

 

Бесінші. Ұлттық интеллигенцияның рөлі

 

Біз мемлекеттілігіміздің рухани мәселелер экономикалық, материалдық мәселелерден ешбір кем бағаланбайтын даму кезеңіне келіп отырмыз.

 

Рухани дамуда негізгі рөлге  әрқашан интеллигенция ие.

 

2050 жылғы Қазақстан прогрессивті  идеалдар қоғамы болуға тиіс.

 

Біздің қоғамымыздың қазіргі көзқарастарының негізін дәл осы интеллигенция беруі керек.

 

(1) Интеллигенция қалыптасқан мемлекет  кезеңінде жаңа жалпыұлттық құндылықтар  жасауда алдыңғы қатарлы күш  болуы керек. Олар заманға сай  және болашаққа құлшынысты болуға  тиіс.

 

Біз жастарымыз бағыт алып, бой  түзеуге тиіс өз заманымыздың жаңа қаһармандарын көрсету және жасауымыз керек.

 

(2) Интеллигенция менің пайымдауымдағы  Қазақстан-2050 Жаңа саяси бағыты  негізінде ел болашағының ментальді,  дүниетанымдық үлгісін жобалауда  негізгі рөлді қолға ала алады  және алуға тиіс.

 

(3) Біз ұлттың тарихи санасын  қалыптастыру жұмысын жалғастыруымыз  керек.

 

Бүкілқазақстандық бірегейлік біздің халқымыздың тарихи санасының өзегіне  айналуға тиіс.

 

Бүгінде кез келген этносқа жататын  немесе дінді ұстанатын қазақстандық - өз елінің тең құқықты азаматы.

 

Қазақ халқы және мемлекеттік тіл  даму үстіндегі қазақстандық азаматтық  тұтастықтың біріктіруші ұйытқысы болып келеді. 

 

Біз: «Мен - қазақстандықпын, өз елімде мен үшін барлық есік ашық!» - деп  айта алатын әділетті қоғам құрып  жатырмыз.

 

Бүгінде біздің азаматтар үшін барлық есік, барлық мүмкіндік, барлық жол  ашық.

 

Біз көппіз және бәріміз - бір Елміз, бір халықпыз.

 

Өз еліне пайдасын тигізу, өз Отанының тағдырына жауапты болу - әрбір  жауапты саясаткер үшін, әрбір  қазақстандық үшін парыз және абырой.

 

Біз бірлік пен татулық құндылықтарын  қоғамның іргетасына, қазақстандық ерекше толеранттылықтың негізіне айналдырдық.

 

Біз осы құндылықтарды қазақстандықтардың әрбір болашақ буынына аялай  ұсынуымыз керек.

 

Алтыншы. ХХІ ғасырдағы Қазақстандағы дін

 

Бүгінде біздің халқымыз үшін дәстүрлі емес діни және жалған діни ағымдар  мәселесі өткір тұр.

 

Жастарымыздың бір бөлігі өмірге осы  жат жалған діни көзқарасты көзсіз қабылдайды, өйткені, біздің қоғамның бір бөлігінде шеттен келген жалған діни әсерлерге иммунитеті әлсіз.

 

Біздің Конституция сенім бостандығына кепілдік береді, бұл - факт. Бірақ, өздеріңіз  білетіндей, шексіз еркіндік деген  болмайды. Ол дегеніміз - хаос. Барлығы  да Конституция мен заңдар аясында  болуға тиіс.

 

Әркімнің таңдау құқығы бар. Діни таңдауға өте үлкен жауапкершілікпен қарау керек, өйткені, адамның өмірлік салты, тұрмысы, көп жағдайда бүкіл өмірі соған байланысты.

 

Бүгінде, интернет пен жоғары технологиялар  ғасырында, ақпараттар тасқындаған  заманда, «сүзгі» адамның ішінде болу керек.

 

Ішкі «сүзгі» сұрақтар қойып  отыруға тиіс: аналарымыз, әпке-қарындастарымыз, қыздарымыз орамалға оранып алып, басқа  халықтардың киімін кигені бізге  керек пе? Бізбен бір дастарқанда  отырып тамақ ішпеуге тиіс пе? Көлік  жүргізбеуі керек пе? Мұның бәрі - басқа елдердің орныққан дәстүрлері, біздің даламызда ондай дәстүрлер ешқашан болған емес. Классиканы оқыңыздар, фильмдерді көріңіздер.

 

Біздің әйелдерде ұлттық тәкаппарлық, қалыптасқан киіну стилі бар, оны олар ибалылықпен ұстана біледі және біз, ерлер, әйелдердің осы қасиетін жиі теріс пайдаланамыз.

 

Біз мұсылманбыз, оның ішінде Әбу Ханифа мазһабын ұстанатын сүнниттерміз.

 

Бабаларымыз ұстанған бұл жол ұлттық салт-дәстүрді, ата-ананы сыйлауға негізделген.

 

Ендеше, бүгінгі ұрпақ та әлемдегі ең ізгі дін - ислам дінін қадірлей отырып, ата дәстүрін ардақтағаны абзал.

 

Қазір кейбір сыртқы күштер жастарымызды ислам дінінің хақ жолынан  адастырып, теріс бағытқа тартуға  тырысуда.

 

Мұндай ұлттық табиғатымызға жат  келеңсіздіктерден бойымызды аулақ  салуымыз керек.

 

Біз мұсылман үмбетінің бір бөлігі екенімізді мақтан тұтамыз. Ол - біздің дәстүріміз. Бірақ бізде зайырлы қоғамның дәстүрлері де бар екенін, Қазақстан зайырлы мемлекет екенін ұмытпауымыз керек.

 

Біз елдің дәстүрлері мен мәдени нормаларына сәйкес келетін діни сана қалыптастыруымыз керек. Біз өзін өзі ұстаудың ерекше үлгілерін алуға тиіспіз. Мен жария етіп отырған стратегия біздің халқымызды орта ғасырларда емес, ХХІ ғасырда өмір сүруге дайындайды.