Бәсеке және нарықтық механизмнің қызмет етуіндегі ерекшеліктері

                                  Қорытынды

  Қорыта айтқанда, Нарықтық экономикада шаруашылықтың барлық субъектілері пайданың ең жоғарғы деңгейіне жету үшін бәсекелестік қатынаста болады.яғни нарықтық экономика бәсекені міндетті түрде қажет етеді. Бәсеке деп шаруашылық Субъектілірі арасындағы тауарларды сату немесе сатып алу, үстеме пайда және өндірістің жақсы жағдайы үшін күрес болып табылады. Мұндай күрес төмендегі объективті жағдайлардан туындайды: әр өндірушінің толық шаруашылық оқшаулануынан, оның нарық конъюктурасынан тәуелділігі , тұтынушылардың сұранысы үшін күресте басқа тауар өндірушілерге қарсы тұруы.

   Бәсеке  жағдайында тұтынушының қажеттілігін  толық қанағаттандыру негізінде  өндірілген тауардың сатылуына  мүмкіндік туады.

   Тұтынушы  үшін күрес - нарықтағы үлес  үшін күрес, ал ол – тауардың арзандығы мен сапасына байланысты болады. Бұл жағдайда тұтынушы шаруашылық іс - әрекетіне ықпал ете алатын нарық субъектісіне айналады. Бәсеке нарық механизмдегі ерекшелігі қажетті және маңызды элементі ретінде өнімдерді өндіру және өткізу барысында өндірушілермен тұтынушылар арасындағы өзара байланысты қамтиды.

   Қазіргі  экономистер бәсекені – жетілген және жетілмеген болып бөлінеді. Өз кезегінде жетілмеген бәсекенің үш түрі бар: бірінші; Монополистік бәсеке; екінші; Олигополия; үшінші; Таза монополия.

   Олар бәсекелесу нарығында алатын орнына байланысты ажыратылады.

Және айта кеткен жөн, Нарықтық қатынастардың мән-мағынасын  байқататын ұғымдардың бірі бәсеке, (латын  сөзі конкурро – түйістіру) болып  табылады. Жалпы алып қарағанда бәсекені - өндірушілердің бір-бірімен нарықтағы тауар ұсынысы мен бағаны білгілеу жайлы өзара қатынасы ретінде анықтауға болады. Бұл өндірушілер арасындағы бәсеке. Ал, тұтынушылар арсындағы бәсекені – нарықтағы бағаны, сұраным көлемін қалыптастыру жайлы өзара қатынастар ретінде анықтаймыз. Нарық жағдайындағы бәсеке шаруашылық пропорциясының негізгі механизмін қалыптастыру ретінде белгілі.

   Бәсеке  нарық субъектісінің тепе-теңдік  құқықтағы тауарды пайдалы өткізу  үшін өзара экономикалық жарысын  көрсетеді немесе қаржыны өте  пайдалы жұмсау.

   Бәсекенің  болмауы монополизмге алып барады. Сондықтан жеке кәсіпорын, банк, мемлекет өз құқықтарын нарықта  өктем жүргізеді.

   Нарық  субъектілері көп болса, бәсеке  тиімді жүреді. Себебі бәсеке  мен монополия бір-біріне кері  ұғымды береді.

 

Демократиялық қоғам тарихынан жағынан нарықтық қатынастардың енуімен жалпылама сипатқа ие бола бастады. Бәсекенің нарықтағы ерекшеліктерін қарастырып өтсек.

   Бәсеке  мен нарықтың арақатынасы туралы  әр түрлі, кейде бір – біріне  қарама – қарсы көзқарастар  бар. Алайда бір нәрсені анық айта аламыз:

Адамзат әлі  күнге дейін адамдық әрекетті ынталандыру мен қоғамдық байлықты бөлудің бәсеке мен нарықтың жетілген тәсілін ойлап тапқан жоқ.

   Нарықтық  және бәсекелік шаруашылыққа  негізделген үлгілердің бір артықшылдығын   қоғамдағы экономикалық әрекеттерді, бір жағынан, тұтынушылардың сұраныстарына сәйкес бағыттап, екінші жағынан, тауар дефицитін барған сайын барған сайын өрістеттетін бәсекелестік пен еңбек өнімділігін арттыру арқылы жүзеге тиімді және рационалды шаруашылық процестері  нәтижесінде қысқарту деп пайымдауға болады.

 Қорытындылай  келе, яғни тұжырымдылай келсек  бәсекенің құқығын дамытып оны  шектемеу керек.

  Бәсекнің  көмегімен еш нәрсе жүзеге  аспайды деп есептеймін.

              

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

                  Пайдаланылған әдебиеттер тізімі

1. «Жалпы экономикалық теория» Ө.Қ. Шеденов, Е.Н. Сағындықов,       Б.А. Жүнісов, Ү.С. Байжомартов, Б.И. Комягин.

               2004 – 455 бет.

  2. «Экономикалық теория негіздері»   Я.Әубәкіров, К.Нәрібаев, М.Есқалиев, Е.Жатқанбаев, Е.Байжұмаев, С.Досқалиев, Ж.Жәйшібеков.

          2004 – 480 бет.

   3. «Экономика теорияның негіздері» В. Крымова.

   4.  Экономикалық теория» Акимбеков С.А, Жанайдаров.

5.  «Экономическая теория». Под ред. В.Д. Камаева. М.:1999.

 «Общая теория денег и кредита» Учебник / Под ред. Е.Ф. Жукова. – М.: Банки и биржи, ЮНИТИ, 1995