Бизнес жоспар

Екіншіден, бизнес-жоспар бірнеше нұсқаларда өңделеді: негізгі  және неғұрлым толық – іштей тұтыну үшін,  бекітілген бизнес-жоспарды ағымдық жоспарлау мен басқаруға қолдану мақсатымен фирманың жетекшілері мен оның жоспарлы бөлімі үшін; бірлескен бизнеске қатысатын сыртқы қолданушылар үшін (инвесторлар, акционерлер мен әріптестер).Әрине, сыртқы қолданушылардың әрбәреуін олардың жеке мүдделеріне сенімділік тудыратын көрсеткіштер ғана қызығушылық тудыратыны анық. Банктер, сақтандыру компаниялары мен инвесторлар үшін, бұл, ең алдымен, ұйымның қаржылық тұрақтылығы; өткізу фирмалары үшін – сапасы, жаңашылдығы, өнімнің арзандығы; жабдықтаушылар үшін – шикізат, материалдар, жартылай фабрикаттар, қызметтерге деген қажеттілік көлемі; кәсіподақтар үшін - әлеуметтік жағдайлар.

 Осыған байланысты  бизнес-жоспар екі нұсқада өңделе  алады деген қорытындыға келуге  болады. Бірінші нұсқасы құпия мәліметтерді қамтыса, ал екіншісі ашық ақпаратты қамтиды.

Бизнес-жоспар – бұл  кәсіпорынмен танысудың стандартты құжаты және нарық тарапынан қойылатын  міндетті талап. Бизнес-жоспар – бұл  кәсіпорын мәртебесінің элементі, бақылау  мен басқару құралы, кәсіпорынның жоспарлы және атқарушы іс-әрекетінің негізі, ол жайлы стратегиялық ақпараттың жалғыз ғана көзі. Таяу жылдары өзінің фирмасы қандай жағдайда болатынын білмейтінін адамға қарағанда ондай сұраққа жауабы бар адам неғұрлым сенімді көрінеді.

Бизнес-жоспар кәсіпорын жұмысының барлық нәтижелеріне тікелей ықпал етеді. Компания әрекет ететін жағдайлардың үнемі өзгеруі бизнес-жоспарды нақтылау мен қайта қарауды талап етеді. Бұл, өз кезегінде, басқарушылық персоналды бизнес-жоспардыүнемі қайта қарау мен жетілдіруге тарту механизмін өңдеуді талап етеді.

Кәсіпкер қақтығысатын мәселелер неғұрлым кәсіби тұрғыда  талданатын болса, соғұрлым осы мәселелерді  шешу бойынша мәселелер тиімдірек  болады. Әріптестер және инвесторлармен келісу кезеңіндегі жақсы бизнес-жоспар мынадай сұрақтарға жауап беруі тиіс: іс қаншалықты шынайы ойластырылған, материалды-техникалық база жетілген бе, кейінгі жылдары аталмыш өнім мен көрсетілген қызметке сұраныс бола ма, отандық және шетелдік нарықтардағы ұқсас тауарға сұраныс пен бағалар қарқыны қандай, жоспарланатын шығындар қажетті пайда әкеле ме.

Кәсіпкердің дербес қатысуымен жұмыс істейтін болса, бизнес-жоспар бар күшімен тәуекелді төмендетуге  ықпал ететін болады. Өзінің болашақ  іс-әрекетінің процесін модельдей отырып, барлық жағымды және жағымсыз жақтарды өлшей, бизнес-жоспарды өңдеу барысында өз идеясының дұрыстығын тексере отырып, кәсіпкер өзінің саналы тәуекелге бел буып, жоғары, бірақ қол жетерлік мақсаттарды алға қою қабілеттігін, шығындар мен соңғы нәтижелерге жедел есеп жүргізу ептілігін бағалайды.

Бизнес-жоспар кәсіпкерге тек негізделген шешім ғана қабылдамай, сондай-ақ жобаның тиімділігіне қатысты  күтілістер ақталуы үшін ненің қашан  және қаншалықты жүзеге асырылуын болжамдауға  мүмкіндік береді. Осындай мақсатта кредиторлар үшін басты құжат және кәсіпкер үшін негізгі құрал болып табылатын бизнес-жоспар құрылады. Осы құжаттың құрылу дұрыстығынан жобаның қолдауға ие болу немесе одан бас тарту тәуелді болады.

Бизнес-жоспар фирма ішіндегі және одан тыс болашақтағы жағдайды бағалайды. Ол фирма басқармасына акционерлік меншік жағдайында бағдарлану үшін және серіктестікті құру барысында да қажет. Дәл осы бизнес-жоспардың көмегімен фирма басқармасы пайданың қаншалықты бөлігі істе жинақтау үшін қалады, ал қандай бөлігі акционерлер арасында бөлінеді деген шешім қабылдайды. Бизнес-жоспар фирманың ұйымдық-өндірістік құрылымын жетілдіру мен дамыту бойынша шараларды негіздеу барысында қолданылады, жекелей алғанда, орталықтандыру мен жауапкершілік деңгейін негіздеу үшін.

Экономикалық тепе теңдікті сактау және талдау жасай білу керек. Яғни, нарықтағы сұраныс пен ұсыныстың көрсеткіштерін толық зерттеу. Соған сай жоспар мен болжамды икемдеу керек.

Жоспарлаудың тағы да бір маңызды принципі бұл –  мемлекеттің, қоғамның, шаруашылық субьектілерінің, салааралық, аймақтық ұйымдардың көзқарастары мен мүдделерін де қарастыру.

Жоспар жасауда ең бірінші айналысатын саладағы тиімді және ұтымды шешімдерді қарастыру керек. Бұл болашақта әр кәсіпорынның, әр саланың, шаруашылықтың дұрыс дамуына  мүмкіндік жасайды.

Жоспар жасалу барысында, тексеріле отырып, түзетулер мен толықтырулар енгізілуі мүмкінАлайда құрылатын бизнес-жоспардың формаларынан тәуелсіз түрде онда болуға тиісті кілтті мәселелер болады: ұйымның өзі мен оның болашақ жобасын сипаттайтын тараулар мен көрсеткіштердің белгілі жиыны. Бизнес жоспар үнемі кәсіпорынның құрылу кезеңінде нарықты зерттеуден бастап инвестициялар тиімділігі мен тәуекелін бағалаумен аяқталады. Бизнес-жоспардың мазмұны мен рәсімделуі оның пайдаланылуын қамтамасыз етіп, оның тәжірибеде қолданыс табуы үшін шынайы ақпаратты ұсынуы тиіс.

1. Резюме. Бизнес-жоспардың  осы алғашқы да қысқа тарауы  кейінгі тараулардан жалпы қорытындыларды  қамтиды. Резюменің дұрыс құрылу  маңыздылығы потенциалды инвесторлардың  ұсынылатын жобаның қысқаша сипатталуының алғашқы сөздерінен бастап-ақ оның экономикалық тиімділігі мен ойластырылған жобаны жүзеге асыру маңыздығын түсіну қажеттілігінен тұрады. Резюмеде келесілер қысқаша сипатталады:

- жобаның мәні; оның  мақсаттары мен потенциалдың  тиімділігі;

- нақты нарықтық жағдайларда жобаны жүзеге асыру мүмкіндігі;

- жобаны кім және  қалай жүзеге асырады;

- жобаны қаржыландыру  көздері;

- жобаға инвестиция  салудың потенциалды тиімділігі: сату көлемі, өндіру мен өткізу  шығындары, пайда нормасы, ақталу  мерзімі, инвестицияланған қаражаттардың оралуы.

Резюмені бизнес-жоспардың  арнайы тарауларының атқарушы-қызметкерлерімен бизнес-жоспардың барлық тарауларын жанжақты талқылағаннан кейін оныымен  жұмыс жасаудың соңында жобаның  жетекшісі құрайды.

2. Кәсіпорынның атауы,  оның меншік формасы, ұйымдық-құқықтық формасы, тіркеу мерзімі, тіркеу туралы куәліктің нөмірі.

Кәсіпорын іс-әрекетінің профилі, оның нарықтағы жағдайының сипаттамасы.

Жарғылық капиталы, құрылтайшылар  мен жарғылық капиталдағы олардың  үлестері.

Негізгі технико-кономикалық көрсеткіштер (өндіріс көлемі, жұмыскерлер саны, активтер құны мен құрылымы).

Аудиторлар атауы мен  соңғы аудиторлық тексеріс күні.

Өнімнің (немесе қызмет) сипатталуы, оның тағайындалуы, тұтыну қасиеттерінің сипаттамасы, өнімнің  ұқсас тауарлардан айырмашылығы.

Саладағы іс жағдайына  шолу (өткізу көлемінің қарқыны, жаңа өнімдерді меңгеру, жаңа кәсіпорындардың  пайда болуы).

Кәсіпорынның орналасқан жері.

Қажетті жұмыскерлер  мен мамандар (мамандығы, біліктілік деңгейі).

3. Тауар (өнім немесе  қызмет түрлері). Тарау сатып алушыларға ұсынылатын жоспарланатын өнімнің толық сипатталуына арналған. Ол келесілерді қамтиды:

- тауардың (бұйымның) техникалық  сипаттамасы және оны ең жақсы  әлемдік үлгілермен салыстыру,  оны ішінде сапа көрсеткіштері  бойынша;

- өндіріске ұсынылатын өнім ( немесе қызмет) қандай қажеттіліктерді қанағаттандырады;

- нарықта әрекет ететін  осындай өнімне оны не айрықшалайды;

- ұсынылатын өнім немесе  қызмет қандай авторлық құқықтармен  қорғалған;

- олардың бағасы қандай  болады және ол қаншалықты  бәсекеқабілетті;

- тауарда экологиялық  талаптар қалайша жүзеге асырылған;

- өзге елдерге экспорттау  көзделетін болса, жаңа өнімде  қандай ұлттық және діни ерекшеліктерді  ескерген жөн.

Жалпылама түрде осы  тараудың оқырманы тауардың пайдалылығы  мен жаңашылдығына көз жеткізеді.

3. Өткізу нарығы. Мұнда  тауардың «сатылушылығы» сияқты  басты қасиеті қарастырылып, қандай  нарықтық жағдайларда оның тиімді  болатыны қарастырылғандықтан, бұл  аса маңызды тараулардың бірі. Онда келесі мәселелер қамтылады:

- өнімнің немесе қызметтің негізгі тұтынушылар кім;

- қазіргі уақытта және  болашақта өткізу көлемі қандай  болуы мүмкін;

- негізгі бәсекелестер  кім, олардың сату көлемі, маркетинг  стратегиясы, өткізуден түсетін  табыстары (соңғы ақпаратты жинау  аса күрделі, себебі оны бәсекелестер  құпияда ұстайды);

- бәсекелестердің өнімдері  қандай: негізгі сипаттамалары, сапа  деңгейі;

- бәсекелестер өнімін  немесе қызметтерін қандай бағаға  өткізеді (немесе сатады), олардың  бағалық саясаты; 

- алмастырушы және  толықтырушы тауарларды өндіру  мен сату қарқыны қандай.

4. Маркетинг стратегиясы.  Жоспардың тарауы нарықты дамыту  болашағын талдау негізінде құрылады. Онда келесідей негізгі сұрақтарға  жауаптар болуы тиіс:

- ішкі және сыртқы  нарықтардағы өнімді немесе қызметті  бөлу мен өткізудің болжамды  жүйесі;

- өткізу мен баға белгілеу құрылымы;

- жарнама бойынша қажетті  шаралар, ұсынылатын жарнама құралдары  мен жарнама бойынша шығындар  құрылымы;

- өткізуге жәрдемдесу  бойынша шаралар – сатып алушыға  қосымша жеңілдіктер, сатудан  кейінгі қызмет көрсету (ұзақ  мерзім пайдаланылатын күрделі тауарлар үшін маңызды фактор) және т.б.

Маркетингтік қызметтер  алдындағы мәселелерге жауап  беру үшін маркетинг жоспары құрылады (нарықты толық зерттеу). Ол келесі элементтерді қамтиды:

• өнімді потенциалды тұтынушылар мен бәсекелестердің сипаттамасы, тұтынушылық сұраныс қарқынын талдау және болжамдау;
• өнімді кәсіпорындар мен бәсекелестердің өткізуінің географиялық шекаралары (аймақтық, ресейлік, сыртқы нарық);
• кәсіпорынның ұқсас тауарларын бәсекелестер өткізуінің жалпы көлемі (өткен жылдар үшін қарқынын талдау);
• нарықтардың ағымдық сыйымдылығын бағалау мен болжамдау (сұраныс деңгейі, ұқсас тауарларға қанағаттанбау деңгейі, өнімді сату көлемін болжамдау);
• ұқсас-тауарларға бағаларды талдау, өнімге деген өзіндік бағаларды негіздеу;
• өнімді өткізу арналарының сипаттамасы;
• бәсекелестердегі әрекет етуші жарнамалық кампанияларды талдау, жарнаманың қажеттілігі, оның түрі, жарнамалық акциялардың бағыттары мен ауқымдары.

Біз мұнда жоспарланатын  бағдарлама шеңберінде маркетингтік қызметердің  әрекет ету жоспаоы өңделгенін байқап отырмыз.

5. Өндірістік бағдарлама. Жоспардың осы бөлімінде фирманың  өндірістік мүмкіндіктері ашылады,  яғни берілген сападағы жоспарлы  көлемде ұсынылатын өнімді шығаруға  бола ма. Кәсіпорынның техникалық  мамандары келесі сұрақтарға жауаптар дайындайды:

- қандай өндірістік  процесс қолданылады деп жоспарланады;

- өндірістік процестің  технологиялық негізі қандай  болады;

- қандай технологиялар  мен құрал-жабдықтар қолданылатын  болады;

- кәсіпорындағы болжамды  өнімді өндірудің оптималды көлемі қандай (қандай шығындармен максималды өндіруге болады);

- жаңа өндірістік қуаттылықтарды  құру қажет пе, әлде әрекет  етуші кәсіпорынды пайдалануға  бола ма;

- оптималды қуаттылыққа  қол жеткізу үшін қандай инвестициялар  қажет.

6. Өндірістік жоспар

- өндірістік процестің сипатталуы (технология, қажетті құрал-жабдық, өндірістік ғимарат);

- негізгі қорларға  деген қажеттілікті есептеу және  оны жоспарлау;

- кәсіпорынның өндірістік  қуаттылығын есептеу;

- материалды-техникалық  жабдықтау жүйесі;

- материалдар, жанармай-энергетикалық ресурстар, жұмыскерлер санына деген қажеттілікті есептеу;

- өнімнің өзіндік құнын  есептеу (шығындар сметасы мен  бұйымдар бойынша калькуляция).

7. Өндірісті ұйымдастыру.  Кәсіпорынның жалпы мақсаттары  мен жаңа тауарды өндірудің  нақты мәселелерін ескере отырып, келесілер нақтыланады:

- жаңа өнімді өндіру  барысында кәсіпорынның ұйымдық  сызбасы қандай болады;

- өнім қай жерде  өндірілетін болады және өндіріс  орны жабдықтау нарығы мен  өткізу нарығынан қаншалықты  алыс;

- кәсіпорын өзге кәсіпорындармен бірлесіп әрекет ететін бола ма;

- кәсіпорын шикізатпен, толықтырушы бұйымдармен, өзге  өндіріс факторларымен қалай  қамтамасыз етілетін болады.

8. Ұйымдық жоспар (жобаны  жүзеге асыру жоспары):

- эмиссиялық және дивидендтік  саясат: құнды қағаздарды шығару тәртібі (қандай, қанша, тарату тәртібі, шығару шығындары);

- меншік инвесторлардың  жобаны жүзеге асыруға қатысу  формалары мени шарттарының негізделуі  – құқықтары мен міндеттері, жеңілдіктер,  бөлінетін пайдаға қатысу үлесі  мен тәртібі, шығындар үшін жауапкершілік, компенсациялар және т.б.);

- кәсіпорынды басқару  құрылымы (орталықтанған немесе  орталықсыздандырылған), кәсіпорынның  жетекшілік ету құрамы, лауазымдық  нұсқамалар, жұмыскерлердің жалақылары  мен ынталандыру шарттары.