Аудит маңыздылық пен тәуекелдік

 

     Жоспарлау процесі өте еңбек сыйымдылығы  жоғары. Аудиттің жалпы жоспарын өңдеу  мен аудиторлық бағдарламаны тьүзу  аудит жүргізудің барлық уақытының 1/3 бөлігін алады. Аудитті жоспарлау кезінде оның негізгі принциптері сақталуы қажет:

• кешендігі;
• үздіксіздігі;
• ұтымдылығы.

 

     Кешенділік  принципі жоспарлаудың барлық кезеңінде  алдын-ала жоспарлаудан бастап аудиттің жалпы жоспары мен бағдарламасын  өңдегенге дейін өзара байланыс пен келісімді қамтамасыз етеді деп болжамдады.     

Үздіксіздік принципі аудиторлар тобына тапсырмалар  беру мен жоспарлау кезеңдерін мерзімімен байланыстырудан көрінеді.      

Ұтымдылық принципі жоспарлау кезінде аудиторлық фирманың анықтаған критериий негізінде  аудитордың бағдарламасы мен жалпы жоспарының ұтымды вариантын таңдауды қамтамасыз етудегі әрекеті.     

Аудиторлық  топ үшін аудит бағдарламасын  жүзеге асыруда жалпы жоспар негіз  болып табылады. Аудит барысында  жалпы жоспардың жекелеген жағдайларын  қайта қарауға тура келеді. Оны жазбаша құжатта тексеру қажет. Жалпы жоспарда келесілер қарастырылады:

• аудиторлық топтағы аудитор саны мен біліктілігі;
• аудиторды қызмет дәрежесі мен кәсіби сапасына қарай арнайы бөлімдерге бөлу;
• аудиторлар тобының барлық мүшесін олардың нақты міндеттерімен танысу, клиент бизнесімен және аудитордың жалпы жоспарымен танысу;
• ауцдиторлық топ жетекшісінің жұмыс тобының жоспарды орындауын, жұмыс сапасын, жұмыс құжаттарын жүргізуді бақылау;
• топ жетекшілеріне аудиторлық процедураларды жүзеге асыруды түсіндіру;
• аудиторлық топ мүшелерінің кейбір ерекше пікірлерін құжатпен рәсімдеу.

 

     Жоспарлау барысында аудитор келесідей  құжаттарды дайындайды:

1. тексерілетін ұйымның бизнесін сипаттау;
2. бухгалтерлік есеп жүйесін сипаттау;
3. ішкі бақылау жүйесін сипаттау;
4. тексерілетін ұйымның есеп беруін экспресс талдау материалдары.

 

     Аудит жұмысының бағдарламасын жасау  дегеніміз – оның мағынасын және мақсатын тапсырушы талабына сәйкес оның шұаруашылық процесін түгелдей қарастырып тексеру жасауды тиянаты  жүргізу. Аудит бағдарламасында аудит обьектілері түгел анықталуы қажет. Бағдарламаның түрі мен мазмұны шаруашылық субъектілерінің техникалық ерекшелігіне сәйкес аудит жұмысының оьектісіне байланысты аудит методологиясын аудитте қолданатын техникалық әдістердің түріне қарай әртүрлі болады:      

Аудит бағдарламасында шаруашылық субьектілерінің  есеп саясаты ерекше орын алады.  
 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

3.Қорытынды     

Бизнесті басқарудағы  қалыптасқан жүйенің жұмыс істеу  ұтымдылығын және толықтығын бағалау  әр түрлі деңгейдегі детальдармен орындалуы  мүмкін, бұл операциондық аудит пен  талдаудың әдістерін әзірлеуде  көп қырлы тәсілдемелерді талап  етеді. Соңғы кезде басқарушылық циклінен дербес кезеңге бөлініп  шыққан кешенді талдау қаржылық-экономикалық шешімдерді қабылдауды негіздеу үшін ғана керек емес, ол сондай-ак шаруашылық қызметтерді басқарудың негізгі  функциясына катысты қосалқы  жүйені қамтамасыз етуші ретінде  оның жаксы орындалуына бағытталган. Мұнда кешенді талдау жаңа кезендегі  жоспардың бастауы болуы керек, шешім кабылдау ісін «артқа тастап», техникалық-ұйымдастырушылық және экономикалық шешімдердің нақты іс-жүзіндегі  әр кезендегі тиімділігін бағалап, аяқтай отыру керек. Бұл схема - өндіріс, жабдықтау, өткізу, ресурстардын айналымдылыгы  бизнестің тиімділігі сиякты процестердің операциондық аудит пен қаржылық-экономикалық талдау үшін әмбебеп. Бизнестің операциондық аудиті мен кешенді талдауының мақсаттары біртұтас әрі көп қырлы, оларды сәтті  үйлестіре білген жағдайда ұйымдастыруын  оңтайландыру бойынша орнықты шешімдерді қабылдау мен ғылыми танымның мүмкіндіктері  кеңейеді. Кешенді талдау - шаруашылық қызметтің аудиті мен қаржылық-экономикалық талдауының ең қарапайым әрі тиімді әдістерінің бірі.  

Aудиторға қатысты релеванттік болып келетін алаяқтықтың екі түріне, атап айтқанда, активтерді заңсыз түрде пайдаланудан туындайтын бұрмалануларға және бұрмаланған қаржылық есептіліктен туындайтын бұрмалануларға сипаттама береді, субъектінің басқару өкілеттігіне ие тұлғалары мен басшылығының алаяқтықтың алдын-алу мен оны анықтауға қатысты тиісті жауапкершілігін сипаттайды, аудитке тән болып келетін ішкі шектеулерді алаяқтық шеңберінде сипаттайды және аудитордың алаяқтықпен туындалған маңызды бұрмалануларды анықтау жөніндегі жауапкершілігі белгіленген.      

Аудиторлық шараларды  жоспарлау мен орындау кезінде, сондай-ақ сол шаралардың нәтижелеріне баға беру мен оларды ұсыну кезінде  аудитор алаяқтықтан немесе қателіктен пайда болатын қаржылық есептіліктегі  маңызды бұрмаланулардың тәуекелін қарастырып шығуы тиіс.  
  
 Маңыздылық - қаржылық есептілік аудиттің мақсаты аудиторға Қаржылық есеп берудің орнатылған тұжырымдамалық негізіне сай барлық елеулі аспектілер бойынша қаржылық есептілік дайын болғаны туралы пікір айтуға мүмкіншілік беру.

 

Маңыздылық  туралы алдын ала пікір білдіруге  әсер етуші негізгі факторлар:

• кәсіпорын көлемі;
• базалық көрсеткіштері;
• аудиторлық фирма клиентурасы құрылымының өзгеруі;
• бухгалтерлік есеп, аудит пен салық салу саласындағы заң талаптарынынң өзгеруі.

Аудиторлық  тәуекел – аудитор байқамаған қателер мен олқылықтар болу мүмкіндігіне қарамастан, сыртқы есептілік деректерінің толық растығын туралы қорытынды  есеп беру арқылы өзіне алатын қауіп. Аудиторлық қауіп аудитті жоспарлау мен жүргізуді, сонымен қатар орындалған процедуралар нәтижесіне бағалау кезінде пайдаланады.

Аудиторлық  тәуекел сапалық шкала бойынша  немесе сандық шкала бойынша 0 ден 100 %-ке дейін баға ықтималдығы жолымен өлшенуі мүмкін   

Аудит термині осыдан екі мың жыл  бұрын «аudio» деген латын сөзінен  шыққан, аудармадағы мағынасы «ол естиді» немесе «естуші» дегенді білдіреді.      

Классикалық ұғымда аудит – кәсіпорында жұмыс  істемейтін маманданған тәуелсіз аудитор  жүзеге асыратын ешкімге тәуелсіз сырттай  қаржылық бақылау.

Американдық бухгалтерлер  ассоциациясы комитеті бухгалтерлік есептің негізгі тұжырымдамасы бойынша аудитке мынадай анықтама берді: «Аудит – бұл экономикалық іс-әрекеттер мен оқиғалар туралы объективті деректердің бағалауын, оның деңгейінің белгілі бір өлшемге (критерийге) сәйкестігін алудың және мүдделі пайдаланушылардың нәтижелерін ұсынатын процесі».

 

 

 

 

 

 

 

  4.Пайдаланылған әдебиеттер 

1. Ажибаева З.И. Аудит. Оқулық. Алматы : Экономика, 2005 ж.
2. Кеулимжаев К.К., Ажибаева З.И., Құдайбергенов Н.А. Қаржылық есеп. Алматы : Экономика, 2001 ж.
3. Ержанов М.С. Аудит-І. Алматы : 2003 ж.
4. Балапанова Ә . « Аудиторлық  қауіп »  //  Хабаршы экономика сериясы 2003 ж
5. Ержанов М.С. Аудит 1 Алматы,2005 ж.
6. Абленов Д.О. «Аудит негіздері» Алматы, Экономика, 2005, 294 б
7. Абленов Д.О. Аудит негіздері: Оқулық. – Алматы: Экономика, 2005 ж, 400 б
8. Байдаулетов М.Б.,  Байдаулетов С.М., «Аудит». Алматы. «Қазақ университеті», 2004 ж
9. Балапанова А.Ж. «Аудиттің теориялық негіздері»: Оқу құралдары. – Алматы. – 2003
10. Ержанов М., Даулетбеков Г.Б. и др. Аудит – 1: Учебник. – Алматы: Бастау, 2005. 282 с.
11. З.Н. Әжібаева, Н.Ә. Байболтаева, Ж.Ғ. Жұмағалиева Аудит: Оқулық, - Алматы 2006ж, 603 б
12. Насыров М.Р. Токсанбай С.Р.,  Кулпыбаев С.К., Гуляев С.П., «Современный экономический русско –казахскиий толковый словарь-справочник», Алматы, 2003, 880 с.