Аудит маңыздылық пен тәуекелдік

Мазмұны

  1.Кіріспе :

1.1 Аудиттің пайда болуы мен қалыптасуы .

1.2 Аудиттің даму кезеңдері.

  2.Негізгі бөлім:

2.1 Аудиттегі маңыздылық пен тәуекелдік Маңыздылық.

2.2 Маңыздылық  тұжырымдамасы , Маңыздылықтың экономикалық мәні.

2.3 Маңыздылықтың деңгейін бағалау.

2.4 Маңыздылық  пен тәуекелділіктің байланасы,     Аудиторлық  тәуекел түсінігі.

2.5 Аудиторлық тәуекел мен маңыздылыққа бағалау.

  3. Қорытынды:                                                                                                   30

  4. Пайдаланылған әдебиеттер:                                                                        32

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1.Кіріспе

     1.1 Аудиттің пайда болуы мен қалыптасуы 

    Ел  Президентінің Қазақстан халқына  «Қазақстан -2030» барлық қазақстандықтардың өсіп-өркендеуі, қауіпсіздігі және әл-ауқатының артуы» Жолдауында ХХ ғасырдың 90-ыншы жылдары республика экономикасында орын алған дағдарыстың себептері ашылып, оны жеңудің жолдары айтылған. Радикалдық саяси және экономикалық реформаларды жүзеге асыру, КСРО-ның құлауы және қазақстандық экономиканың әлемдік шаруашылық қатынас жүйесіне енуі дағдарыстың болуына, өндіріс көлемі мен өнімдердің, жұмыс, қызметтің бәсекеге қабілеттілігін күрт төмендетуге объективті жағдайлар тудырады. Бұл дәстүрлі нарықтың ығысуына, төлемге қабілетсіздік тудыруға, шектен тыс инфляцияға және көптеген шаруашылық жүргізуші субъектілер қызметінің тоқтауына әкеп соқтырады. Қалыптасқан жағдайды ескеру арқылы ұзақ мерзімді жеті артықшылықтың бірі ретінде жоғары шетелдік инвестиция мен ішкі жинақ ақша деңгейіндегі ақша нарықтық экономикаға негізделген экономикалық өсу анықталады. Экономикалық өсу қаржы тұрақтылығына, өндірісті әртараптандыруды қамтамасыз етуге, аса маңызды салаларға инвесторларды тартуға, шешуші бизнес салаларының іскерлігін арттыруға, белсенді өндіріс саясатын енгізуге және акценттерді шаруашылық жүргізудің макро-дан микродеңгейіне жылжытуға септігін тигізеді.     

Қазақстан Республикасында радикалдық реформалардың  стратегиялық курсы нарықтың рөлі мен  барлық тауар-ақша қатынас жүйесін  күшейтуге бағытталған. Нарықтық экономиканың тиімділігін, оның ғылыми-техникалық жетістіктерді жылдам енгізетінін, адамның қажеттіліктерін жан-жақты қанағаттандыруға мақсаттылығын әлемдік тәжірибе көрсетіп берді. Нарықтық қатынасқа тауар өндірушілердің экономикалық тәуелсіздігі, субъектілердің шаруашылық қызметіне әкімшіліктің араласуын болдырмаушылық, өндіріс саласындағы еркін экономикалық байланыстар және қоғамдық өнім айналымы және оны тұтыну тән. Қазақстандық экономиканы сәтті функциялау үшін оны ұйымдастырудың озық құралдары мен нақты тетіктерін, оның ішінде мақсатты-бағдарламалық әдісті көптеген факторлар бойынша талдауды, жүйелі бақылауды және оңтайлы шешімдерді қабылдауды қолдану аса қажет. Барлық ресурс түрлерінің аса өткір сезілген тапшылық жағдайында ұлттық экономиканың қозғаушы күші кәсіпкерлікке айрықша назар аудару керек. Мемлекеттік меншіктерді жекешелендіруді тездету, өндіріс тиімділігін арттыру, бәсекелестік ортаны дамыту, қаржылық бақылауды жақсарту және осы заманғы нарықтық инфрақұрылымды қалыптастыру сияқты факторлардың маңызы зор. Бір жағынан, шегі жоқ тұтынушылық, екінші жағынан ресурстардың шектеулі болуы шаруашылық жүргізудің қажеттілігін тудырады. Шаруашылық ресурстардың жетіспеушілігін терең сезінбес үшін адамдар барлық іс-әрекетін жоспарға құратын болса, адамдар экономиканың көмегімен тұтынушылардың қажеттіліктерін қанағттандыру үшін өнім, қызмет түрлерін өндірудің барлық мекемелері мен әдістерін қамтиды. Шешім қабылдаушы, шарушылық жоспарын дербес жасайтын әрі осыларға сәйкес әрекет ететін барлық экономика бірліктері шаруашылық жүргізуші субъектілер деп аталады.          

ҚР  «Бухгалтерлік есеп және қаржылық есеп берушілер туралы» заңда «жеке  кәсіпкер» және «ұйым» терминдерінің  мәні мен айырмашылығы ашып көрсетіледі. Ал, бұл терминдердің мағынасы республика резиденттері болып табылатын кәсіпкерлік қызметпен айналысатын барлық заңи тұлғаларды, сондай-ақ ел аумағында (территориясында) тіркелген бейрезидент өкілдіктер мен филиалдарды білдіреді.                                                                                                                

Ұлттық  экономиканы реформалау бойынша  түбегейлі процестер шаруашылық қызметті басқаруда жаңа ұйымдық  және бақылаушы –талдамалы құрылымның пайда болуының объективті қажеттілігімен шарттастырылған. Халық шаруашылығын басқару жүйесін қайта құрудың алғашқы жылдарында-ақ жоспарлы экономиканың дәстүрлі бақылау органдары өсу үстіндегі, яғни арта түскен қажеттіліктерді қанағаттандыру мен барлық мүдделі тұтынушыларды объективті ақпаратпен қамтамасыз ету бойынша пайда болған проблемаларды кешенді шешуде өзінің қабілетсіздігін көрсетті.       

Әміршіл-әкімшілік  жүйеде төменгі басқару буынының жоғарыға қатаң бағынуы тек жоспарланған тапсырмалардың орындалуын, шаруашылық операциялардың заңдылығын сақтау, яғни оның заңға сәйкес болуын және мемлекет қарауындағы жалпы ресурстардың сақталуын тексеру бойынша тиісті ревизиялық қызметтерді талап етті. Ал, нарықтық экономика жағдайында шаруашылық жүргізуші субъектілердің серіктестермен, инвесторлармен, кредит берушілермен, меншік иелерімен, акционерлермен және басқа да пайдаланушылармен деңгейлес байланыстары бойынша шындыққа жанасымды ақпараттарға қажеттілік бірден артады. Бұл арада тек белгіленген параметрлердің сәйкесетіндігін тексеру ғана емес, сонымен қатар шаруашылық жүргізуші субъектілердің қызметтерін жақсарту бойынша ғылыми негізделген ұсынысын әзірлеуді, оларға кеңес беруді және басқадай да жоғары кәсіби деңгейде тиісті аудиторлық қызмет көрсетуді талап етеді.      

Кәсіби аудиттің пайда болуы мен қалыптасуы –  бұл бүгінгі таңда да жалғасын тапқан айтарлықтай ұзақ процесс. Аудиттің қоғамдық рөлін түсінуі үшін оны ұйымдастырудың әдістемесін, теориялық негізін және мәнін ашу керек.      

 

                           

                                  1.2 Аудиттің даму кезеңдері       

Аудит өздігіне заңдылықпен орнатылған  талаптарға сай қаржылық есептерді құрастырудың обьективтілігі мен шындығы туралы тәуелсіз көзқарасты көрсету мақсатымен заңды тұлғалармен қаржылық есебін тексеруді көрсетеді.     

Аудит нарықтық экономика жағдайында  барлық шаруашылық процесіне  қатысушылардың қызметінде маңызды  роль ойнайды. Ол анық ақпаратпен қамтамасыз етеді,серіктестер арасындағы сенімділкті қалыптастыруға септігін тигзеді,оңтайлы басқарушылық шешімдерді іріктеу мен кемшіліктерді жою бойынша ұсыныстарды әзірлейді,сондай-ақ қаржылық жағдайды тұрақтандыруға шаруашылық жүргізуші субьектілер қызметінің тиімділігін арттыруға және тұтастай қоғамның әлеуметтік экономикалық жағдайын жақсартуға ықпал етеді.      

Аудит қаржылық,экономикалық,техникалық  заңдық және басқада қызмет  салаларында жүргізуге болады. Аудмттің  ең негізгі мақсаттарының бірі – шаруашылық жүргізуші субьектінің қаржылық есеп берулерінің нақты екендігін анықтау болып табылады.         

Бұл арада клиенттің нормативті  құқықтық актілері талаптарды  сақтауын бақылауда үлкен мән  беріледі. Компаниялардың қызмет  нәтижелері және олардың заңды сақтауы туралы ақпарыттық тәуелсіз расталуы мемлекеттке,меншік иелеріне,акционерлерге инвесторларға,кредиторларға және олардың бизнес бойынша серіктестіктеріне қажет. Негізгі есеп тұжырымдамасы бойынша Америкалық бухгалтерлер ассоциациясы аудиттің мазмұнын барынша қамтып жинақтаған анықтамасында былай делінген « Аудит – бұл экономикалық әрекеттер мен оқиғалар,олардың белгіленген деңгейінің нақты өлшемдерге қаншалықты сәйкестігі туралы ақпаратты алу мен бағанаудың және нәтижелерді мүдделілік танытқан пайдаланушыларға беретін жүйелі процесс».       

ҚР « Аудиторлық қызмет туралы  » заңында мынандай анықтама  берілген« Аудит ҚР заңында  белгіленген талаптарға сәйкес  қаржылық есептіліктің дұрыс  және обьективті жасалған туралы  тәуелсіз пікір білдіру мақсатында заңды тұлғалардың қаржылық есептілігін тексеру болып табылады ».      

Аудиторлық  мамандықты өздігінен реттеуді дамыту қазіргі таңда кәсіби қоғамдастықта  белсенді талқылануда. Олар арқылы аудиторлық қызмет сапасына бақылау жүргізілетін өзін өзі реттейтін ұйымдарды нығайту және күшейту туралы мәселе қойылуда. Бірнеше кәсіби ұйымдар құру қажеттілігі туындайды, бұл, мәні жағынан, аудиторлық нарықты одан әрі дамыту үшін иінтірек болады.      

Әлемдік экономикалық жағдайдағы соңғы он жылдықта болған шапшаң өзгерістер бухгалтерлік есепке алуға және қаржылық есептілікке арналған ережелерді жасау кезінде елдердің қолданатын тәсілдерін айтарлықтай дәрежеде өзгертті. Капитал нарықтары ұлттық шекарадан тыс жерлерде кеңейіп, ұлттық экономикалардың дамуына байланысты кірігу процесі нығаюда. Капитал нарықтарының кемелдене дамуы олардың даму үрдісін инвесторлардың жоғары дәрежеде түсінуін, олардың нығайтылуына, тұрақтылығына және өтімділігіне сенімділігін талап етеді. Қаржылық есептіліктің халықаралық стандарттарының бірыңғай топтамасын қабылдау кредиттердің құнын және инвесторлар үшін маңызды емес стандарттар бойынша есептілікті дайындау жөніндегі әкімшілік шығыстарды қысқарту арқасында ұйымдардың инвестицияларды тарту бойынша шығыстарын қысқартуға себепші болады.     

Бухгалтерлік  есепке алу және аудит саласын  дамыту тұжырымдамасының міндеті Қазақстан  Республикасының экономикасында бухгалтерлік есепке алу, қаржылық есеп беру және аудит  жүйелерінің өздеріне тән функцияларды одан әрі дәйекті түрде және ойдағыдай орындау үшін қолайлы жағдайлар мен алғышарттарды қамтамасыз ету болып табылады.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

2. Негізгі бөлім 

      2.1 Аудиттегі маңыздылық пен тәуекелдік, Маңыздылық

     Маңыздылық - қаржылық есептілік аудиттің мақсаты аудиторға Қаржылық есеп берудің орнатылған тұжырымдамалық негізіне сай барлық елеулі аспектілер бойынша қаржылық есептілік дайын болғаны туралы пікір айтуға мүмкіншілік беру.      

Не елеулі екенін бағалау  кәсіби ойлау нысаны болып табылады. Аудиторлық жоспар жасағанда, аудитор  сандық қатынаста маңызды ауытқуларды  анықтау мақсатында маңыздылықтың  ең дұрыс деңгейін орнатады. Бірақ  оқытудың шамасын да, әрі санатын  да ескерген жөн. Сапалық ауытқуға мысал - есеп саясатын сәйкессіз немесе қате көрсету, сондай-ақ заң талаптарының бұзылуын әшкерлемеу, атқаруға қабылетін  маңыздылығын кемітеді.     

Аудиторға салыстырмалы түрде  кішігірім сомадағы ауытқулар мүмкіншілігін  қарастыру керек, олардың жиынтығы қаржылық есеп беруге елеулі ықпал  етуі мүмкін. Мысалы, айдың аяғында  шара жүргізуінде жіберілген қате әлеуетті маңызы ауытқуды көрсетеді, ол ай сайын  қате қайталанса, пайда болуы мүмкін.      

Аудитор маңыздылықты жалпы  қаржылық есеп беру деңгейінде де, есеп шоттардың кейбір айырымына, операциялар  және ашылатын ақпараттар кластарына қатысты да қарастырады. Елеулілікке  құқық және нормативтік талаптар да, қаржылық есеп беру шоттарының кейбір сальдоларына және олардың арасындағы өзара байланысқа қатысы бар мәселелер  де ықпал етеді. Нәтижесінде маңыздылық деңгейлері қаржылық есеп берудің қарастырылатын аспектілеріне қатысты ерекшеленуі  мүмкін.     

Аудитор маңыздылықты мына жағдайларда қарастырады.     

а)  аудиторлық шаралардың сипатын, мерзімі мен көлемін анықтауда;     

б)  ауытқулар ықпалын бағалағанда.      

Ауытқулар ықпалын бағалау  Қаржылық есептілікті дұрыс ұсынуды  бағалау кезінде, аудитор аудит  барысында анықталған түзетілмеген ауытқулар жиынтығы маңызды болатынын  бағалауы керек.     

Түзетілмеген ауытқулар  жиынтығына мыналар кіреді:      

 а) аудитор анықтаған нақты ауытқулар, оның ішінде өткен кезеңдердегі аудит барысында анықталған түзетілмеген ауытқулардың ықпалы әсері;     

б) аудитор  нақты  анықтай  алмайтын басқа ауытқулардың дәл бағасы.     

Аудитор түзетілмеген ауытқулар  жиынтығының маңызды болуы   қарастыруы тиіс.     

Егер аудитор ауытқулар  маңызды деп тапса, онда ол аудиторлық шараларды кеңейту арқылы аудиторлық тәуекелділікті кеміту туралы мәселені қарастыру керек немесе субъект  басшылығынан қаржылық есептілікке  түзетулер енгізуді талап етуі керек. Кез келген жағдайда субъект басшылығы  анықталған ауытқуларды ескере отырып, қаржылық есеп беруге түзетулер енгізуге келісе алады.     

Егер субъект басшылығы  қаржылық есептілікке түзетулер  енгізуден бас тартса, ал кеңейтілген  аудиторлық шаралар нәтижелері аудиторға  түзетілмеген қателер жиынтығы маңызды  емес екеніне қорытынды жасауға  мүмкіндік берілсе, аудитор 700 „Қаржылық  есептілік" АХС-қа сәйкес аудиторлық есеп берудің тиісті түрлендірулері туралы мәселені қарастыруы тиіс.     

Егер аудитор анықталған түзетілмеген қателер жиынтығы маңыздылық деңгейіне жақындаса, онда аудитор  түзетілмеген қателер жиынтығымен  бірге қарастырылатын көзге түспеген ауытқулар маңыздылық деңгейінен асып кету мүмкіндігін қарастыруы тиіс. Демек, түзетілмеген қателер жиынтығы елеулілік деңгейіне жақындаған кезде, ауытқулар қосымша аудиторлық шараларды орындау арқылы немесе субъект басшылығынан анықталған қателерді  ескеріп, қаржылық есептілікке түзетулер  енгізуді талап ету арқылы тәуекелділікт  іазайту туралы мәселені қарастырады.      

Егер аудитор қателер  себебінен туындаған маңызды  бұрмалауларды анықтаса, ол туралы басшылыққа хабарлауы қажет және қаржылық есепті 260 "Аудит мәселелері туралы ақпараттау" АХС-қа сәйкестікте  қарастыруы керек.  
  

 

 

 

 

 

 

2.2 Маңыздылық  тұжырымдамасы Маңыздылықтың экономикалық мәні

«Ақпарат оны жіберіп  алу немесе бұрмалау қаржылық  есеп беру негізінде қабылданған  пайдаланушылардың экономикалық  шешіміне әсер ететін жағдайда елеулі деп есептеледі. Маңыздылық белгілі бір жағдайларда оларды жіберіп алу немесе бұрмалаушылыққа қатысты қорытынды  қабылданылатын қателер немесе баптар шамасына байланысты болады. Сондықтан маңыздылық есептеудің табалдырығы немесе есептеу нүктесін көрсетеді және пайда әкелу үшін ақпаратқа ие болу керек және сапалы бастапқы сипаттама болып табылмайды» деп атап өтілген.     

Аудиторға қаржылық есеп беру бұрмалануын тудыратын  фактілерден ауытқудан басқа  міндеттемелердің екі типі болуы мүмкін екенін естен шығармау керек:

• бухгалтерлік есеп стандартының дұрыс қолданылмауы;
• қажетті ақпаратты өткізіп алу.

 

     Қаржылық  есеп беруді тексеру кезінде оған аудиттағы маңыздылықтың сапалық  және сандық сияқты екі жағын ескеру қажет.Маңыздылықтың сапалық жағы – жасалатын операциялардың ҚР әрекет ететін нормативті актілердің талаптарынан ауытқуы. Сандық жағы маңыздылық деңгейімен сипатталады.     

Маңыздылық  деңгейі – бұл қаржының есеп беру нақтылығына елеулі әсер етпейтін онда максималды рұқсат берілген бұрмалаулар сомасы.      

Концептуалды  негіздің қаржылық есеп беруді дайындау және ұсыну «БЕУ сәйкес негізгі сапалық  сипаттамаларды қолдану әдетте, нақты  және объективті ақпаратты сақтайтын  қаржылық есеп беруді құруды және әділ ұсынуды қамтамасызетеді» деп көрсетілген.