Ақша қаражаты, құнды қағаздар, ақшалы құжаттар мен қатаң түрдегі есеп беру бланкілерді түгендеу

Кт 1452 «Сатуға  жарамды бағалы қағаздар»;

ә) жинақталган  қайта бағалау сомасына

Дт   3561   «Сатуға   жарамды   бағалы   қағаздардың   құнын   қайта 
бағалау резервтері»

Кт 4709 «Саудаға арналған және сатуға жарамды бағалы қағаздардың құнын өзгертуден кіріс»;

б) сыйақы алумен байланысты табыс сомасына

Дт 4452 «Сатуға  жарамды бағалы қағаздар бойынша  сыйақы алуға байланысты кірістер»

Кт 4201 «Саудаға арналған багалы қағаздар бойынша сыйақы алуға байланысты кірістер»;

2) «өтеуге  дейін ұсталатын бағалы қағаздар»  санатына:

а) қайта бағалаудың күшін жоятын сомасына:

Дт   3561   «Сатуға   жарамды   бағалы   қағаздардың   құнын   қайта бағалау резервтері»

Кт 1452 «Сатуға  жарамды бағалы қағаздар»;

немесе

Дт 1452 «Сатуға  жарамды бағалы қағаздар»

Кт 5709 «Саудаға арналған және сатуға жарамды бағалы қағаздар құнының өзгерісін қайта бағалау шығысы»;

ә) есептелген сыйақы сомасына:

Дт 1745 «Басқа да бағалы қағаздар бойынша есептелген кірістер»

Кт 1452 «Сатуға  жарамды бағалы қағаздар»;

және  бір уақытта

Дт 4452 «Сатуға  жарамды бағалы қағаздар бойынша  сыйақы алуға байланысты кірістер»

Кт 4451 «Өтелгенге дейінгі ұсталатын бағалы қағаздар бойынша сыйақы алуға байланысты кірістер»;

б) қайта бағалау және сыйақы сомасына азайтылған бағалы қағаздардың баланстық құны:

Дт 1451 «Өтеуге  дейін ұсталатын бағалы қағаздар» 

Кт 1452 «Сатуға жарамды бағалы қағаздар»;

в) қайта атаулы құн мен сатып алу бағасы арасындағы айырма сомасына:

Дт 1804 «Банктің атаулы құны мен сатып алу бағасы арасындағы айырма түріндегі өтелгенге дейін ұсталатын бағалы қағаздар эмитентіне талаптар»

Кт 2802 «Атаулы құны мен сатып алу бағасы арасындағы айырма түріндегі өтелгенге дейін ұсталатын бағалы қағаздар бойынша болашақ кезендердің шығыстары»;

жеңілдікпен алынған бағалы қағаздар бойынша:

Дт 1802 «Бағалы  қағаздардың атаулы құны мен сатып  алу бағасы арасындағы айырма түріндегі өтелгенге дейін ұсталатын амортизациясының сомасы»

Кт 2804 «Өтелгенге дейін ұсталатын бағалы қағаздардың  атаулы құны мен олардың сатып  алу бағасы арасындағы айырма».

22. «Саудаға арналған бағалы қағаздар» және «сатуға жарамды бағалы қағаздар санатына өтеуге дейін ұсталатын бағалы қағаздарды аудару кезінде келесі бухгалтерлік жазба жүргізіледі:

1) «Саудаға арналған бағалы қағаздар» санатына аудару кезінде де, сондай-ақ «сатуға жарамды бағалы қағаздар» санатына аудару кезінде атаулы құн мен сатып алу бағасы арасындағы қалдыққа:

Дт 2802 «Атаулы  құны мен сатыи алу бағасы арасындағы айырма түріндегі өтелгенге дейін  ұсталатын багалы қағаздар бойынша  болашақ кезендердің шығыстары»

    Кт 1804 «Банктің атаулы құны мен сатып  алу бағасы арасындағы айырма түріндегі өтелгенге дейін ұсталатын бағалы қағаздар эмитентіне талаптар»;

    немесе

    Дт 2804 «Өтелгенге дейін ұсталатын бағалы қағаздардың атаулы құны мен олардың  сатып алу бағасы арасындағы айырма»

    Кт 1802 «Бағалы қағаздардың атаулы кұны мен сатып алу бағасы арасындағы айырма түріндегі өтелгенге дейін ұсталатын амортизациясының сомасы»;

    2) әділ құнына

    а) «саудаға арналған бағалы қағаздар»  санатына аудару кезінде:

    Дт 1201 «Саудаға арналған бағалы қағаздар» - әділ кұны сомасына

    Кт 1451 «Өтеуге дейін ұсталатын бағалы қағаздар» - баланстық құн сомасына

    Кт 4709 «Саудаға арналған және сатуға жарамды  бағалы қағаздардың құнын өзгертуден кіріс»;

    немесе

    Дт 1201 «Саудаға арналған бағалы қағаздар» - әділ құн сомасына

    Дт 5709 «Саудаға арналған және сатуға жарамды  бағалы қағаздар құнының өзгерісін қайта бағалау шығысы»

    Кт 1451 «Өтеуге дейін ұсталатын бағалы қағаздар» - баланстық құн сомасына;

    ә) «сатуға жарамды бағалы қағаздар»  санатына аудару кезінде:

    Дт 1452 «Сатуға жарамды багалы қағаздар» - әділ құны сомасына

    Кт 1451 «Өтеуге дейін ұсталатын бағалы қағаздар» - баланстық кұн сомасына

    Кт 4709 «Саудаға арналган және сатуға жарамды  бағалы кағаздардың құнын өзгертуден кіріс»;

    немесе

    Дт 1452 «Сатуға жарамды бағалы қағаздар» - әділ құны сомасына

    Дт 5709 «Саудаға арналған сатуға жарамды бағалы қағаздар құнының өзгерісін қайта бағалау шығысы»

    Кт 1451 «Өтеуге дейін ұсталатын бағалы қағаздар» - баланстық құн сомасына.  

      «Ақша қаражаты, құнды қағаздар, ақшалы құжаттар мен қатаң түрдегі есеп беру бланкілерді түгендеу» тақырыбын қысқаша қорытындылап өтейін:     

       Сонымен, Ақша қаражатын сақтау  заңды және жеке тұлғалар арасында  есеп айырысу үшін Қазақстан  Республикасының  банк мекемелері: теңгемен, шетелдік валюталармен  жүргізілетін есеп айырысу шоттарын  ағымдық және корреспонденциялық шоттарын ашатынын білдік.Ал, корреспонденциялық шоттар – банктің және банктік емес қаржылық мекемелердің қаржылық шоттары. Олардың ашылуы мен жүргізілуі ұлттық банктің  нормативтік актілерімен белгіленеді.Ағымдағы есеп айырысу шоттары – заңды тұлғалардың банктік шоттары.

        Ақша қаражатын есепке алу  міндеттері ақша қаражаттарының  сақталуын және олардың  мақсатына  сай лимиттерге, сметаларға сәйкес  пайдаланылуын бақылауды қамтамассыз  ету, ақша қаражаттарының қозғалысы  жөніндегі барлық операцияларды толық және уақытымен құжаттау, есеп айырысу және қаржы тәртібін сақтау, талдамалық есепке алуды толық және дұрыс жүргізу,ақша қаражатын толық және нақты түгендеу шараларын жүргізу, төлем оперрацияларын банк арқылы  ақша қаржысын аудару болып табылады.

          Субъектінің рұксатынсыз және қолданылып жүрген заңдарда көзделген басқа жағдайларда ғана жол берілуі мүмкін.

          Субъектілердің шоттарынан төлем жасау, егер заңдарда өзгеше көзделмесе, субъектінің басшысы белгіленген кезектілікпен жүзеге асады.

          Қазакстан Республикасының аймағында  ақшаны (төлеу мен аударуды жүзеге  асыруда келесі әдістерді: қолма-қол  ақшаны аударуды; төлем тапсырманы  ұсынады; чектерді беруді; вексельдерді  немесе олардың индоссаменттері  арқылы беруді; төлем карточкасын пайдалануды; тікелей дебеттік банкі шоттарына аударуды; тапсырма-төлемдерін ұсынуды; инкассалық жарлығын ұсынуды; республиканың заң актілерімен белгіленген басқа да әдістерән пайдаланады.

          Ақшасыз есеп айырысудың негізгі  нысандары: төлем тапсырма; чек; вексель; төлем-тапсырма төлемдері; кеден мен салық қызметінің органдарың инкассалық жарлықтары болып табылады.Сонымен бірге, жалпы есеп айырысу қолма-қол ақшамен және нақты ақшамен,аударылып отыратын ақшамен жүргізілуі мүмкін. Егер есеп айырысу нысандарына жеке-жеке тоқталып кететін болсақ олар:

        1. Вексель – біржақты сөзсіз орындалатын ақша міндеттемесін камтитын қатан нысанда белгіленген төлем құжаты,яғни бұл қатаң белгіленген жазбаша үлгіде көрсетілген ақшалай борышты міндеттеме.       

        2.  Есеп айырысу чегі - чек берушінң шотынан чекте көрсетілген соманы аудару жөнінде банкіге жазбаша түрде тапсырма. Біз сатып алушының банкісімен ісіміз болғандықтан, одан ақша алу процесі тездетіледі.

       3.   Төлем қарточкалары- ақша қаражатына электрондық терминал немесе басқа да қондырғылар арқылы қол жеткізу, ондағы ақпараттар валютаны айырбастауға, қолма-қол ақшаны жасауға мүмкіндік береді.

       4.  Төлем талап-тапсырмаларымен есеп айырысу. Мүндай нысан болған кезде жеткізуші жөнелтілген  өнімге төлем талап- тапсырмасын ресімдейді де,  оны төлейшіге бағыттайды. Ол бұнымен танысқаннан кейін төлем жайында шешім қабылдайды. Төлеуге шешім қабылдағаннан кейін төлеуші оған қол қояды, мөрін басады және оны өзінің банкіне өткізеді. Төлеушінің банкі ақшаны оның есеп айырысу шотынан есептен шығарады және оны жеткізушінің шотына есептеу үшін соның банкіне аударады. Есептен шығарылған және есептелген сомалардың бухгалтерлік жазбалары есеп айрысу шотынан банк беретін көшірмеснің негізінде жүргізіледі

          5. Төлем тапсырмалар – ол банкіге тиісті қаржыларды жеткізушілер, салық органдары және басқа ұ»ымдарға аудару тұралы тапсырма. Бухгалтер оны «көшіргіш» пен немесе компьтерде қажетті дана бойынша басады.

            Ақша қаражаттарымен есеп айырысу нысандары төлеуші мен алушының арасындағы  келісім шартпен айқындалады.

           Тағы да бір тоқталып кететін   ақша қаражатының есепбі  қолма-қол ақшаларды қабылдау, сақтау және жұмсау үшін шаруашылық субъектісінде касса болады. Касса - бұл қолма қол ақшалар мен өзге құндылықтарды қабылдауға, беруге және уақытша сақтауға арналған, арнайы жабдықталған, оқшауланған үй-жай. Касса операцияларын орын-дау кассирге жүктеледі. Ол материалды-жауапты адам болып табылады да (онымен толық материалдық жауапкершілік шарты жасалады), ережелерді мүлтіксіз орындауға міндетті болады.

       Кассалық ордерлер кассадағы ақшалай операциялар бойынша негізгі бастапқы құжаттар болып табылады. Қолма қол ақшаларды кассаға қабылдау бас бухгалтер немесе ол өкілеттік берген түлға қол қойған КО № 1 нысанындағы кіріс касса ордері бойынша жургізіледі. Қолма қол ақшаларды кассадан беру КО № 2 нысаныидағы шығыс касса ордері бойынша немесе шығыс касса ордерінің (ШКО) мөртаңбасы қойылып, тиісті түрде ресімделген құжаттар (төлем ведомосі, қолма қол ақшаны беруге өтініш, шоттар) бойынша жургізіледі. ШКО-не бас бухгалтер мен басшының қолы қойылған болу керек, Егер ШКО қоса берілетін құжатта руқсат ету туралы басшының колы болса, онда оның ШКО-де оның қойған қолының болуы міндетті емес.

       Есеп айырысу шоты бойынша операциялардың есебі  1040 «Есеп айырысу шотындағы қолма-қол ақша» шотында жұрғізіледі. Субъектілер шоттары бойынша банк екі дана етіп бет есебін ашады. Бірінші дана бет есептін көшірмесі болып табылады және ол бастапқы құжаттармен бірге шаруашылық жүргізуші субъектіге беріледі, екіншісі  бет есебі болып қалады.         

     Есеп айырысудың мақсаты –  нарықтық қатынастардың нығаюына, жиынтық қоғамдық өнімнің қозғалысқа  түсуіне ықпал ету, кірістер  мен шығыстардың шама-шарқынша  есеп айырысу қатынастарын өзара ынталандыруға жағдай жасау болып табылады. 

     Кассадағы ақшалай қаражатты кассада деп, саналатын ақшалай қаражаттың бар жоғын айқындау және қатаң есептегі банктерді парақтау шығу жолымен түгендейді. Түгендеу қорытындыларын «Ақшалай қаражаттың бар-жоғын түгендеу актісімен» жеке ресімдейді.

      Кассаны түгендеу кассалық операцияларды жүргізудің шаруашылық жүргізуші субъектінің басшысы бекіткен және жете дайындалған Ережелерге сәйкес өткізіледі. Қатаң есептегі құжаттар мен бланкілер ( авиа және темір жол билеттері, бензинге талон және басқалары) кассаларын түгендеу, әдетте кенеттен, кассир мен бас бухгалтердің қатысуымен, кассада сақталатың басқа құндылықтарды тексеріп және қолма-қол ақшаны түгел парақтап санау арқылы жүргізіледі.

        Құнды қағаздар. Құнды қағаздарға жататындар: компаниялардың акциялары және адамдардың облигациялары, мемлекеттік облигациялар, банктердің сертификаттары, казначейлік вексельдер. Құнды қағаздар ортақ қазанға ақша төленген соң, пайдаға ортақтасуға және корпорация капиталын бөлісуге құқық беретін куәлік  жатады.

        Қазақстан Республикасы Азаматтық кодексі бойынша құнды қағаздар деп мүліктік құқықты бекітілген нысанда және міндетті деректемелерді сақтай отырып куәландыратын құжат.