Шағын бизнесті дамыту

Тұрғындардың  мемлекеттік бөлікте жұмыспен қамтылу  деңгейі төмендеді.Босап қалған еңбек ресурстарының бір бөлігі амемлекеттік кәсіпорындардан жеке кәсіпорындарға ауысты. Шғын және                                                  орта кәсіпкерлік,әсіресе, агроөнеркәсіптік өндіріс саласында мықтап дамуға тиіс. Өткен жылдары еске алсақ, ауыл шаруашылық шикізаттың басым бөлігі риспубликадан тыс жерлерге  тасымалданып, сол жерлерде өнделіп, дайын өнім жоғары бағамен қайта әкеледі. Агроөнеркәсіптік кешен– экономиканың ірі де әлеуметтік маңызы зор бөлігі. Жалпы ішкі өнімнің  алтыдан бір бөлігі ауыл шаруашылығының, сондай –ақ ұқсату кәсіпорындардың үлесіне тиеді.Шағын кәсіпкерлік тек бәсекелестің  ғана емес, сонымен бірге, қоғамдағы  техникалық прогресс пен ақпараттандырудың да лайықты ұйытқысы  болып табылады. Ол шағын және орташа қалалар мен  аудандар ауамағында тұратын адамдардың әлеуметтік – экономикалық жағдайын жақсартуға қызмет етеді.

Шағын бизне проблемалары және шешу жолдары.

Шағын кәсіпорын өзінің   іс- әрекетінде көптеген қиындықтарға кездеседі. Олардың  негізгі проблемалары – ресурстық  базасын жетіспеушілігі: материял- техникалық және финанстық. Шың мәніңде  халық шаруашылығында бос жерге  кең және жаңа сектор құру көзделіп отыр. Ондаған жылдар бойы шағын кәсіпорын секторы болған емес. Олай болса осындай жұмысты ұйымдастырып, алап кететіндей кәсіпкерлер де болған жоқ. Тұрғындардың көпшілігінің басында артық ақшасы болмады, ал өз ісін бастайтын кәсіпкерлер болуы үшін, қаражаттары болу керек еді. Сақтық кассаларындағы ақшалар күйіп кетті.Сондықтан  өз ісің жүргізу үшін тек қана несие керек. Оны кім береде?

Шағын кәсіпкерліктің заңға сүйенрлік базасы жоқ деуге болады. Шағын кәсіпкерліктің іс- әрекеттерін терең жасайтын жүйе жоқ.

Олардың істеген жұмысынан қортынды табу қиын, қандай көрсеткіштер арқылы талдау жасап мемлекеттік жеңілдік беру керек екендігін аңықтау қиын. Көбіне тек таныстық керек. Олкорупцияға апарады.

Басты проблеманың бірі–ол кадр мәселесі. Кәсіпкерлік сүйекке біткен қасиет дейді. Ол мүмкі дұрыс болар, бірақ оңдай адамдар аз. Қоғамға керекті кәсіпкерлерді даярлау керек. Ол үшін оларды таңдап алып оқыту қажет.

Кейіңгі жылдары елімізде шағын және орт  кәсіпкерлікті дамытуда көбірек  көбірек көңіл бөлініп бастағаны  байқалады.Оның экономиканы жандандыруға, адамдарды жұмыспен қамтамасыз етуде маңызы зор екендігін әлемдегі көптеген елдердіңтәжірибесі көрсетіп отыр. Біздеде ол жайлы бүгіндерде аз айтылып, аз жазылп жүрген жоқ. Қазақстан кәсіпкерлерінің 4 форумы ел Президентінің қатысуымен 1998 жылғы 27 сәуірде Алматыда өткізілді. Форумға республиканың түпкір –түпкірінен  1600 делигат қатысы, шағын бизнесті дамытудың көптеген мәселелері жан –жақты талқыланды.

Осы бас  қосуда Призедент Нұрсұлтан назарбаев  мінберде тұрып « Азаматтар мен заңды тұлғалардың кәсіпкерлік қызмет еркіндігіне құқығын қорғау туралы» жарлыққа қол қойды. Призедент жанынаң шағын кәсіпкерлікті қолдау жөніңдегі ҚР агентігі және қоғамдық бірлестк – «Қазақстан кәсіпкерлерінің форумы » құрылды.  

                 
 

2.4 Қазақстандағы шағын бизнес, кәсіпкерлікті дамытудың шетелдік тәжірбиесі 

      Экономиканы құрылымдық жағынан қайта құрудың  жолы — негізінен мемлекеттік  емес меншік нысандарын пайдаланатын шағын және орташа кәсіпорындардың  үлес салмағын арттыру. Бұл жағдайда ондай кәсіпорындар саны тек қазіргі кездегі мемлекеттік кәсіпорындарды жекешелендіру есебінен емес, ал жаңа кәсіпкерлік құрылымдар есебінен көбейтілуге тиіс. Сондай кәсіпорындар құру және олардың қуатын арттыру аймақтың саясаттың маңызды құрамдас бөлігіне айналуы керек.

      Аймақтың  деңгейде шағын кәсіпкерлік жөніндегі  саясат аймақтың әлеуметтік-экономикалық саясатын қалыптастыру мен жүзеге асыру  кезеңдерінің жалпы жүйесімен ұштасуға тиіс. Бұл жерде:

      — аймақтардың әлеуметтік-экономикалық   дамуының концепциясы мен бағдарламасын әзірлеу (оларда шағын кәсіпкерліктің орны мен рөлі белгіленеді және шағын кәсіпкерлікке өзіндік аймақтық тапсырыс   қалыптастырылады);

      — шағын кәсіпкерлікті дамытудың  аймақтық бағдарламасын әзірлеу;

      — аймақта шағын кәсіпкерлікті  басқару мен реттеудің ұйымдық  құрылымының жүйесін жасау;

      —  шағын кәсіпкерліктің өзін-өзі ұйымдастыру  жүйесін жасау;

      — жергілікті әкімшіліктің шағын кәсіпкерлікке  басқарушы ықпалының нысандары  мен әдістерінің жүйесін қолдану;

      — шағын кәсіпорындарды дамытудың  бизнес-жоспарлары мен бағдарламаларын  қалыптастыру көзделген.

      Аймақта кәсіпкерлікті басқарудың негізгі  принциптері мыналарды көздейді:

      — кәсіпкерліктің түрлеріне қарамастан оны дамыту үшін қажетті жағдайлар  жасау;

      — шаруашылық жүргізуші субъектілердің ауқаттылығын қамтамасыз ету;

      — олардың қызметін ең алдымен экономикалық және қаржы стимулдарын пайдалана  үйлестіру;

      —  жергілікті органдардың   шаруашылық   жүргізуші субъектілермен өзара  тиімді шартты және экономикалық қатынастарын орнату;

      — қала тіршілігінің ерекше маңызды міндеттерінің  шешілуін қамтамасыз ету үшін шектеулі мөлшерде әкімшілік шараларын қолдану;

      — Қалаға қызмет көрсететін  бірқатар кәсіпорындардың негізгі функциялық мақсатын белгілеу;

      — кәсіпкерлік саласында азаматтар  құқықтарының бұзылуына, табиғи ресурстардың жыртқыштықпен   пайдаланылуына жол бермеу;

      — кәсіпкерлік қызмет түрлерінің дамуын   құрылымдық реттеу;

      — аумақтық ресурстардың және ең алдымен  жер ресурстарының пайдаланылуын  реттеу;

      —  шағын бизнес  кәсіпорындарын   тіркеу   тәртібін оңайлату.

      Ірі аймақтағы шағын кәсіпкерлік  жөнінде аумақтық саясатты нақтылай жүзеге асыру үшін арнаулы ұйымдық  құрылым жасау қажет. Мұның өзі  жаңа бюрократтық аппарат құрылуын білдірмейді, ең алдымен қала басқармасында  бар құрылымдардың функцияларын және шағын кәсіпорындармен қарым-қатынастарын ретке келтіруді көздейді. Кейбір жағдайларда шағын кәсіпкерлікке неғұрлым пәрменді ықпал жасау үшін   жұмыс   істеп тұрған органдар негізінде жаңа арнайы органдар құрылуы мүмкін /26/.

      Бұл құрылымда бірнеше лауазым деңгейін бөліп көрсетуте болады.

      Бірінші деңгей — өкілді билік органдары, бұл деңгейде шағын кәсіпкерлікке қолдау көрсетуге бюджеттен бөлінетін қаражат белгіленеді.

      Екінші  деңгей — үкімет пен облыстық, қалалық және федералдық бағыныстағы салалық комитеттер, сондай-ақ аудандық әкімшіліктер түріндегі басқару органдары. Олар тікелей басқаруды, аумақтағы кәсіпкерлермен байланысты жүзеге асырады. Мұнда түрлі мәселелер — кәсіпорындар тобына жеңілдіктер беруден, жекелеген қызмет түрлерін лицензиялаудан, жарғылық құжаттарды тіркеуден, үй-жайларды жалдаудан бастап, құрылысқа жер учаскелерін беруге дейінгі мәселелер шешіледі.

      Үшінші  деңгей — әкімшілікке кірмеген құрылымдар, олар инфрақұрылымдық қызмет көрсету (технологиялық орталықтар, қаржы, сақтандыру, лизинг құрылымдары, көрмелер мен жәрмеңкелер, ақпараттық-мәдени орталықтар, бизнес инкубаторлар), консультациялық бағдарламалар әзірлеу мен жүзеге асыру, кадрлар оқыту, бағдарламалар мен жобаларды мәліметтермен қамтамасыз ету ісінде шағын кәсіпкерлікке белгілі бір жәрдем көрсетеді. Жобаларды қаржыландыру, кепілдеме операцияларын ресімдеу жөнінде қызмет көрсететін несие-қаржы саласының кәсіпорындары да осы деңгейде. Тәжірибенің көрсетіп отырғанындай, кәсіпкерлік қызметті үйлестіру мен оған жәрдем көрсету жөніндегі жалпы қалалық кеңестің (орталықтың) бұл құрылымдар арасында ерекше маңызы бар. Оның міндеттері — қала шаруашылығының артықшылықтарын, экономикалық «қуыстарды» (капитал жұмсау салаларын) негізге ала отырып, ұсыныстар әзірлеу, кәсіпорындар ұйымдастыру жөнінде ұсыныстар беру, әлеуметтік маңызы бар міндеттер шешуді қолға алатын кәсіпорындарға жеңілдіктер белгілеу. Бұл орган шағын кәсіпорындарға арналған рынокты қорғау, бірлескен кәсіпорындар ұйымдастыру, батыстағы әріптестерге кепілдіктер беру жөніндегі ұсыныстарды тұжырымдай алады.

      Төртінші  деңгейді тікелей шағын бизнес саласының кәсіпорындары құрайды.

      Бағдарламалы-мақсатты әдістерді пайдалану кезінде  уақытша құрылымдар қолданылып жүрген басқару жүйесіне кірістірілгендей болады, мұның өзі осы жүйенің ұшқырлығын арттырады және ресурстармен кең көлемді іс-қимылдар жасау үшін мүмкіндіктер ашады. Қазіргі басқару құрылымдарында бөлімшелер жалпы мақсатты емес, ал өзінің нақты функциясын бағдар ете дамуға бейім, оның өзі олардың жалпы жүйе мүдделерін елеместен өзін-өзі қорғауға деген ұмтылысын туғызады және өзгерістерге қарсылық көрсетілуіне, жанжалдарға және стратегиялық міндеттер рөлінің кемуіне әкеліп соғады.

      Осы позициялар тұрғысынан шағын және орташа бизнеске қолдау көрсетудің аймақтың бағдарламасын әзірлеу керек.

      Шағын кәсіпкерлікке қолдау көрсетудің кешенді  бағдарламасын әзірлеу негізіне:

      1. бағдарламаны әзірлеу мен жүзеге  асырудың арнаулы механизмін  жасауды қажет ететін ғылыми  негіздеме;

      2. бағдарламаиы басқаруды барынша  мүмкін ету, оның икемділігін және басшылық стратегиясы мен тактикасының өзгеруіне шұғыл көңіл бөлінуін қамтамасыз ету;

      3. бағдарламаны басқарудың ұйымдық  құрылымының жасалуы мен жұмыс  істеуі   процесіне   мақсатты   сипат беру;

      4. бағдарламалы-мақсатты басқару органдарының  өкілеттіктерін   экономикалық   және   құқықтық   тұрғыдан қамтамасыз ету принциптерін алуға болады.

      Бағдарлама  әзірлеудің бастапқы негізі — оның мақсаттарын негіздеу мен таңдау. Кең мағынада алғанда мақсат дегеніміз  — жүйенің күтілетін жағдайы  немесе оны жүзеге асыру барысында алынуға тиісті нәтиже. Басты мақсат — елдегі шағын кәсіпкерлік жүйесін дамыған еуропалық елдер деңгейіне жеткізу.

      Бағдарламалы-мақсатты басқару методологиясына сәйкес келесі кезең кең ауқымды мақсатты қосымша мақсаттар, функциялар, міндеттер және нақты жұмыстар мен шаралар етіп бөлшектеу болып табылады.

      Әлеуметтік  сала:

      —  жеке тұрғын үйлер салу, тұрғын   үйлер мен үй-жайларды жөндеу жолымен  тұрғын үй проблемасын шешуге қатысу;

      — құрылыс   материалдарын,   конструкциялар  және бұйымдар өндіру және сырттан әкелу;

      — Жер учаскелерін коттедждік құрылыс  үшін әзірлеу мен қалпына келтіру;

      — азық-түлік және өнеркәсіп тауарларымен сауданы, соның ішінде баспа-бас  негізде және импорт бойынша дамыту;

      — төмен бағамен тамақтануды қамтамасыз ететін кәсіпорыпдарға басым қолдау көрсете отырып, қоғамдық тамақтандыруды жаңа объектілер жасау жолымен дамыту;

      — тікелей тұтынушыларға қызмет көрсете  отырып халыққа тұрмыстың қызмет көрсетілуін жетілдіру, қызмет көрсету  жүйесін ұлғайту, тапсырыстар қабылдау мен орындаудың жаңа түрлерін енгізу;

      — тұрғын үй-коммуналдық шаруашылықты   жаңғырту, оны халықтың коммуналдық  төлемдерін күрт көбейтпестен залалды  шаруашылықтар қатарынан шығару;

      — өнеркәсіп және құрылыс қоқысының  жиналуын және кешенді өңделуін қамтамасыз ету, қала үйінділерін жою;

      —  халыққа көлікпен қызмет көрсетудің жаңа түрлері;

      — дене мәдениетінің, әсіресе қалалық  ықшам аудандар деңгейінде, қалыптасу мәселелері;

      — әлеуметтік қамсыздандыру мүмкіндіктерін, соның ішінде мемлекеттік құралдар мен қайырымдылықтың қатысуымен, ұлғайту;

      — халыққа білім берудің жаңа түрлерін, тәуелсіз жоғары оқу орындарын, мектептерді,   университеттерді дамыту;

      — мәдени-ағарту мекемелерін коммерциялау деңгейін төмендету, мәдени бағдарламаларға  демеушілік жасау.

      Күрделі құрылыс:

      — құрылыс материалдарын, бұйымдарын және конструкцияларын жасап шығару;

      — түрлі объектілерді қайта жаңарту  мен жаңғырту;

      — жобалау-конструкторлық,   консультациялық  қызметтер көрсету, түрлі объектілер салудың мүмкіндігі мен қажеттілігіне  тәуелсіз сараптама жасау;

      — қаланың ескі бөлігін күрделі  жөндеу жөніндегі жобалау жұмыстарын жүргізу және осы жұмыстар бойынша  бағдарламаға қатысу;

      — котедждер құрылысының жобаларын  әзірлеу мен енгізу.

      Халықты жұмыспен қамту:

      — ірі кәсіпорындар жұмысшыларының санын  қысқарту үшін жаңа жұмыс орындарын ашу;