Шағын бизнесті дамыту

2.1 Қазақстан Республикасындағы  шағын кәсіпкерліктің  рөлі

1994-1995 жылдары  « Шағын Кәсіпкерлікті мемілекеттік  қолдаудың мемлекеттік программасы  » жүзеге асырылады. Бұл бағдарлама іске асырылғаннан кейін , Ресей Федерасиясында  шағын кәсіпкерлікті қолдаудың біркелкі жүйесі жұмыс істей бастады . Бұл жүиеге: Ресей Федерациясының шағын кәсіпкерлікті қолдау мен дамытудың мемлекеттік комитеті, аймақтын қорлар мен орталықтар кіреді.

Шағын бизнесті қолдаудың аймақтың қорлары мен орталықтары барлық аймақтарға құрылған .Шағын кәсіпкерлік Федералдық және жергілікті бюжеттерден қаржылық көмек алады, жергіліті салықтар бойынша әр түрлі жеңілдіктерге ие. 1999 жылдың басына есептелгенде Ресей Федерациясында 900 000 – нан аса шағын кәсіпорындар жұмыс істеп тұрды.Бұл кәсіпорындардың орташа жұмысшылар саны – 7 адамнан тұрады.

Ұлыбританияда шағын бизнес субьектілеріне: жылдың тауар айналымы 2 милион фунт стерлинг аспайтың , активтер сомасы 1 милион фунт стерлинг және жыл бойы 50 адамды жұмыспне қамтитын кәсіпорындар жатады.Ұлыбритания мемлекеттік консультациялық қызмет бастаушы кәсіпкерлерге қажетті кеңестер береді. Мысалы: комерциялық мәселеледі  қалай шешу керек екенің, бухгалтерлік есепті қалай жүргізуді керектігі туралы, нарықта қалй зерттеу екендігі туралы кеңестер.

Қазақстанда шағын кәсіәпорынды ашу үшін жұмсалатын күш –жігерді шет елде шағын кәсіп  орын ашуға жұмсалатын уақытпен салыстыру  мақсатында Франция Үкіметінің шағын  Кәсіпорындар  үшін жасап жатқан шараларының атап өткен жөн. Франциядағы тұрақты түрде дамып жатқан саясаты жатыр. Басты назарда шағын және орта кәсіпорындар. Себебі бұл Кәсіпорындар нақты экономиканың ең динамикалық елі. Францияда шағын кәсіпорындарға жұмысшылар саны 500-ден аспайтын кәсіпорындар жатады.Ресмй дерек бойынша Францияда шағын және орта кәсіорындар -16500000 адам  жұмыспен қамтылған.Орташа есеппен бір кәсіпорында 7 адам жұмыс істеген.Әдетте әкімшілік процедуралар шағыын кәсіпорындар құруға кедергі келтіретін мәлім, Сондықтан Франция үкіметі формальді мәселелерді қысқаруға көшті.Францяда шағын бизнесті несиелеу негізінде пайдасыздық өсімді мемлекет бонофикацилайды.

2.2  Шағын бизнес проблемаларды  және оларды шешу  жолдары

       Бонификция- Бұл жеңілдету. 

     Орталық бюджет арқылы шағын және орта бизнеске жұмыспен қамтуда  да қаржыландырады. Яғни еңбек әлеуметтік шығындар  бойынша жеңілдіктер беріледі.Францияда жұмысыздар өз кәсіпорның ашу үшін мемлекет көегімен сүйене алады. Азиялық қаржылық кризис көрсеткендей шағын және орта кәсіпорындар сыртқы факторға аз тәуелді. Үкіметтің шағын және орта кәсіпрындардың қолдауға бағытталған саясатты өте алуан түрлі болып келеді және бұл саясат кәсіпорындрдың ары қарай дамуын қалайды. 

  Германяда шағын және орта кәсіпкерліктің басты сипаттамасы–ең алдымен меншік құқы мен кәсіпорынды тікелей басқарудың бірлігі болып табылады.

Екінші  сипаттама–кәсіпорын қызметінің айшықтылығы, оның көлемінің шектеулігі, қожайын мен жұмыскер арасындағы өзіндік ерекше қатынас сипатын білдіріп,өңдірістің түпкі нәтижесі үшін екі жақтында бірдей мүдделігін, ынталығын тудырады.

Үшіншіден кәсіпорын өмірінде басқкрушы рөлінің  ерекше маңыздылығы: ол шаруашылықтың  нәтижелігіне тек қана мүлік иесі болғандықтан ғана емес, сонымен бірге  өзінің де өндіріспен тікелей айналысып, оны ұйымдастыруға барлық жағынан қатысуынан көрінеді.

Төртіншісі–істі жанұялық негізде жүргізу,яғни кәсіпорын қызметін нәтижелі ұйымдастыруға, жүргізуге атадан болған мұра ретінде машықтану. Бесіншіден –шағын кәсіпкерліктің тағы бір сипаты белгісі ретінде кәсіпорынды қаржыландыру мәселесін айтуға болады.

Шағын кәсіпкерліктің жоғарыда аталған сапалық  жақтарымен, бірге сандық жағынан  да сипаттамалары бар.

Германияда 80 –жылдың аяғына қарай жоғарыда көрсетілген стратегиялық есептеу тәжірибесіне байланысты 1,9 милион шағын және орта кәсіпорын жұмыс істеп, олар халық шаруашылығының салалары бойынша мынандай негізге бөлінеді: қолөнерінде -537, сауда-225, өнеркәсіпте -108, қызмет көрсету саласында -665, еркін мамандық секторы 360.

Шағын кәсіпкерліктің барлық кешенде ішкі және  сыртқы проблемалары олардың өз күшімен шешілуі мүмкін емес. 

Германияда  шағын бизнесті мемлекеттік қолдау жүйесінің негізінде жатқан басты  принцип - өздігінен, мүмкіндігінше, өз бетінше дамуды барынша ынталандыратын көмек беру болып табылады.

Бағдарламаның мақсаты–шағын және орта бизнестің тиімділігі мен бәсекеге қабылетілігін артыруы. Салық салуға жеңілдіктер,концультатциялық қызмет саласында артыру.     Мемлекеттік органдар,

• бір жағынан, кәсіпкерлерге арнайы мамандардың қызметі арқылы көмек көрсетеді;
• екінші жағынан, жеке концультатцияға жүргізген жағдайда фиирмалардың ол үшін жұмсайтын шығындардың айтарлықтай бөлігін өтеуді өз мойынына алады.

Шетелдік  тәжірибеге қарап Республикамызда  атқаратын іс-шаралар әлі көп  екенің байқауға болады. «Шағын кәсіпкерлікті қолдау туралы » заң атқаратын іс –шаралардың бастамасы ғана, экономиканың бұл секторы көтеру үшін жүйелі түрде жұмыс атқарылуы керек. Республикамызда шағын және орта кәсіпкерлікке көмек керек

      3.1 Шағын бизнестің Қазақстанда қалыптасу мәселелері, дамуы.

3.2 Қазақстан Республикасында шағын кәсіпкерліктің рөлі.

3.3 Шағын бизнес проблемалары және оны шешу жолдары.

Республикамызда нарықтық қтынастарды қалыптастырудағы маңызды міндеттердің бірі–шағын кәсіперлікті дамыту. Республикада шағын бизнестің  дамуы мен қызмет жасауына қажетті ұйымдастырушылық, экономикалық және құқықтық шараларды  қалыптастырудың алғашқы қадамдары жасалуда. Оған келесі жағдайлар бекітіледі:

• Шағын кәсіпорындар кез келген халық шаруашылығының саласында, кез келген меншік формасы негізінде құрыла алады.
• өнеркәсіп пен құрылыста жұмыскерлер саны 200-ге дейін.
• Ғылым мен ғылыми қызмет көрсетусаласында: жұмыскерлер саны  100 адамға дейі ;
• Бөлшек сауда: жұмыс істейтіндер саны 15 адамға дейін.

Шағын кәсіпорындар, шаруашылық ассоцялары, ұжымдық, біріккен кәсіпорындар, мемлекеттік органдар құрады. Республикамызда шағын бизнестің экономикалық мәнің тереңнен түсінуге « Қазақ КСР –індегі шаруашылық қызметінің еркіндігі мен кәсіпкерлердің дамуы»  туралы заңның қадылдануы жол ашты.Бұл заң азаматтар мен заңды тұлғалардың кәсіпкерлік қызметінің еркіндігін қамтамасыз ететін негізгі құқықтық, экономикалық,әлеуметтік шаралар мен кепілдіктерді анықтап береді.Ол мынадай бағыттар бойынша жүргізіледі:

• Қазақстанда шағын кәсіпорындардың қолдау қорын құру;
• Жеңілдік жағдаймен несиелеу;
• Шағын кәсіпорындарға сыртқы экономикалық қызметпен айналысуға көмек көрсету;

     Осы аталған және басқа да мэселелерді  бірнеше топқа бөлелік.

     Біріншісі топтағы ең үлкен мәселе - қабылданған  заңдарды, нормативтік қүқықтық актілерді  жүзеге асырудың тетіктерінің жоқтығы, соның салдарынан олардың көбі қағаз жүзінде қалып отыр. Мұның шешімі былай болуы қажет: кәсіпкерлік жайлы қабылданған қандай да болмасын жарлықтың, заңның, қаулының орындалуы биліктің ең жоғары баспалдағынан ең төменгісіне дейін, мэселен, республика үкметінен селолық әкімге дейін бақылауға алынып, талдау жасалып отырылуы тиіс. Заңдар мен заңды қркаттардың орындалуы қатаң бақылауда болуы керек. Мысалға, Әділет министрлігінің жергілікті басқармалары, салық комитеттері, статистика органдары "Шағын кәсіпкерлікке қолдау туралы" Заңның орындалуы үшін нақты қандай іс- әрекет атқарып отырғанын алып қарасақ, біз осы аталған мекемелерде бұл жөнінде ешқандай іс - шаралар белгіленбегенін, мардымды ештеңе атқарылып жатпағандығының куәсі болар едік. Осы айтылғандар алдағы уақытта шағын кәсіпкерлікті дамыту жөнінде жасалмақ тиіс мэселерінің біріншісі және үлкен бөлігі болуға тиіс. Бұл үшін аудавдық, қалалық әкімшіліктерге осы уақытқа дейін шағын кәсіпкерліктідамыту үшін нақты не істелінді, не істелінбеді, алдағы уақытта нелер істелуге тйіс екені айқындалуға тиіс. Осы тұрғыда эр дёңгёйдёгі әкімшіліктердегі эрбір құрылымдық бөлімдер нақтылы қандай істер атқаруы керектігі анықталуы керек.

     Елдің көбін бүгінде алаңдатып отырған  екінші мэселе - ол салық кодексі. Оның жобасы жөнінде баспасөзде жазыла бастады. Әр түрлі жиындарда, мәжілістерде эралуан пікірлер де айтылып жатыр. Мына мәселені шешкен дұрыс. Ісін жаңа бастамақшы болған кәсіпкерлерге салық жеңілдігш жаоау керек. 1993 және 1994 жылдары өз ісін жаңадан бастаған кәсіпкерлер алғашқы екі жыл бойы таза пайдаға төленетін салықтан босатылатын еді. Бұл кәсіпкерліктің дамуына, оның тез өсуіне жағдай тудырды. 1995 жылы бұл тэжірибе жойылды. Мұның өзі адамның өз бизнесін бастау үшін жұмсаған бастапқы капиталы оның алға қойған түпкі мақсатына тезірек және түбегейлі жетуі мүмкіндігін азайтады. Кәсіпкерлерге қосымша қаржы табу керек, ал бүгінгі күні оларға несие немесе грант алу өте күрделі іс, ол үшін кепіл ретінде үлкен қаражат қажет. Сондықтан да қабылданбақсалық кодексінде немесе арнайы қабылданған заңда істі жаңадан бастайтын кәсіпкерлерге арнайы салық жеңілдігі берілуге тиіс. Осындай жағдайда кәсіпкерлердің саны тез өсетітіне және олардың сапасы да, дейгейі де көтерілетініне үміт зор. Бүгінде республикада 80 мыңнан астам кәсіпкерлердің өз ісін тіркеткенімен жұмысын бастай алмай отырғанының басты себебі - осы жеңілдіктің жоқтығынан. Олардың кәсіпорындары тіркеуден өткен, бірақ іске кіріспеген статистика және салық органдарына есеп бермейді, салық төлемейді. Ал енді бірен - сараны бизнеспен шүғылданып жүруі де мүмкін, онда олар көлеңкелі бизнеске жатады.  
 
 
 
 
 

2.3Тұрақты  экономикалық жүйеде  шағын кәсіпкерлік  динамикалық түрде  дамуы 

      Кәсіпкерлікті қолдаудың, дамытудың жоғарыда аталған бағыттардан басқа шағын кәсіпкерлікті қолдаудың тереториялық орталықтарды жатқызуға болады.

Шағын бизнес мониторингі.

Статистикалық  тіркелім деректерінде Республика бойынша 2003 жылғы шілде айының 1 жұлдызына  дейін кәсіпорын тіркелген, бұл  көрсеткіш өткен жылғы осы кезеңдегі деңгейден 13,1% жоғары.

Тіркелген кәсіпорындар 72,0% жұмыс істейтін кәсіпорындар. Белсенді жұмыс істейтін кәсіорындардың басым көпшілігі саудаға,  автомобильді және үй мүліктерін жөндеуге маманданған, өйткені сауда қызметі мен белсенді кәсіпорындармен аса қолайлы.

Дүние жүзілік практикада жалпы қабылданған  кәсіпкерліктің даму деңгейінің көрсеткіші

• шағын бизнес кәсіпорындардың 1000 тұрғынға шаққандағы саны.

Халықтың  кәсіпкерлік белсенділігі әсіресе  Алматы қаласы мен Астана қаласында (15,4) , сондай–ақ Маңғыстау (8,4) және Павлодар (6,5)   облыстарында ас жоғары. Шаруа қожалықтары бойынша оң түстік Қазақстан, Алматы, (34) және Қарағанды(24) обылыстары көзге түседі.

Шағын кәсіпкерлік базар қатынастрын  ұдайы іске қосып отыратың ортаның нақ өзі экономиканың өтпелі кезеңіндегі шағын кәсіпкерлік, ең алдымен,базарлардың тауарлармен малығуына және жаңа жұмыс   орындардың құрылуына мүмкіндік береді. Жалпы алғанда, кәсіпкерлік экономикада нақты белсенді, бәсекелес ортаны ғана  қалыптастырып қоймайды, сонымен қатар меншіктің экономикалық дамуына оның тұрақтылық индикаторы есепті орта  жасақтайды. Шағын кәсіпкерліктің әлеуметтік

міндетіне ;халықты жұмыспен қамту, тұрмыс деңгейін қамтамасыз ету және адамның өмірге нақ сезімен қарау мүмкіндігін артыру жактады.

Қазақстанда шағын кәсіпорындар жүйесінің қалыптастыру әлі жүріп   жатыр. Фирмаларды көлемі бойынша топтастыру кезінде  негізінен бірінші белгі ескеріледі: шағын бизнеске жұмыысшы саны 100 адамға дейін, ал Қазақстанда 50 адамға дейін  болатын кәсіпорндарды  жатқызу құбылысы. Кәсіпорындардың кәсіпкерлеріне жоғары білімі бар және онысын жұмысында қолданады.

Ең басты: шығын кәсіпкерліп саны өсіп келеді, өсіп келеді. Өсім соншалықты жоғары да емес, небәрі пайыздың бөлшегі ғана.

Дегенмен, өсім бар. Ол 7 пайызды құрайды.

1998-2003 жылдар ішінде ҚР –да жұмыс істеген шағын кәсіпорындар саны.(мың есебімен).

Шағын кәсіпорындардың  соңғы жылдары күрт ұлғаюы жаңа нарықтық құрылымының қалыптаса бастаған аймағы . Алайда, заңды тұлғалардың жалпы соның 55 % ғана жұмыс істегенің айтпай кетуге болмайды. Заңды түрде тіркеліп , мерзімінде жұмыс істеген шағын кәсіпорындардың басым көпшілігі Алматы қаласында орналасқан. Мұнда 23144 кәсіпорынның 16037-і, яғни 69 пайызы жұмыс істейді.