Экономика дипломдык жумыс

1 кесте - Қазақстан Республикасында ауыл шаруашылығының категориялары бойынша өндірілген өнімнің құрылымы, %  

    Даму  динамикасы көрсеткендей, ауыл шаруашылық өнімі өндірісінің негізгі көлемі экономиканың жеке секторына ауысып отыр.

    Облыс аумағында ауыл шаруашылығы дақылдарын өсірудің жаңа технологияларын енгізу шаралары:

    -  ауыл шаруашылығы дақылдарын  топырақты өңдемей немесе барынша   азайтылған технологиялар пайдалана отырып егу;

    - экологиялық таза өнім өндіру  мақсатында егіс алқаптарына  тек  органикалық тыңайтқыштар  пайдаланып, ал арам шөптерге, зиянкестерге  қарсы күресті агротехникалық  шаралар арқылы жүргізу;

    - ауыл шаруашылығы дақылдарының  алыс шет елдерде қолданыста  жүрген, әлемдік бәсекелестікке қабілетті сорттарын облыс аумағында  сынақтан өткізу арқылы аудандастыру;

    -  дәнді дақылдар арасында күріштен  кейінгі тұзды топыраққа шыдамды   арпа дақылын өсіру;

    - су үнемдеу мақсатында техникалық  дақылдар соя, қант қызылшасын  облыста өсірудің экономикалық тиімділігін арттыру;

    - аудандастырылған және перспективалы  сорттардың технологиясын әзірлеу  мақсатында  ғылыми жұмыстар жүргізу  көзделіп келеді.

    Келесі  кестеде Қызылорда облысының 2009 жылы егілген ауыл шаруашылық дақылдарының өнімі көрсетілген.  
 
 

2 сурет  -   2009-2010 жылдардағы егілген егіс көлемінің динамикасы, мың,га 
 

3 сурет  -  Егіс көлемінің құрылымы 
 

    Бұл облыста еңбек ресурстарын пайдалану  да біркелкі емес. Мысалы, Қызылорда  облысының ауыл шаруашылығы өндірісінде 2008 жылы -29,4 мың және 2009 жылы - 22,4 мың адам, ал 2010 жылы 2008 жылмен салыстырғанда 21,7 – пайызға азайған. Оның себебі, суармалы егіс көлемінің кемуінен болып отыр.

    Еңбек нарығының дамуы, сонымен  қатар, әлеуметтік қорғаудың негізгі бағыттардың  ұйымдастыру мәселелерін, облыстың аймақтық ерекшеліктерін есепке алып, еңбекші адам ресурстары көп аймақтарда және кедейлік деңгейі жоғары халықтың экономикалық проблемаларын есепке алып, орта есеппен жыл бойындағы табыстар екі минималды еңбек – ақы сомасынан төмен болатын болса, мемлекеттік ақшалай көмек беріледі, ал, бұл қазір іске асырылып жатыр.

    Сайып келгенде, бірнеше агроөнеркәсіптік бірлестіктерінде, материалдық – ақшалай қаржылардың тапшылығымен байланысты, ауыл шаруашылық дақылдарының жалпы шығымының төмендеуі байқалады (2 кесте ).  

2 кесте -  Күріш егісінің көлемі, өнімділігі және жалпы өнімі 

    Қызылорда облысында күріш өнімінің көлемі 2005 жылы жалпы өнім 15100 тонна болатын болса, 2006 жылы жалпы өнім  12297 тоннаға азайып отыр. Бірақ  жалпы жиынтығында   2006 жылы 309159 тоннаға жетіп отыр. Жалпы жиналған көлемінің жиынтығы 72073 га, орташа өнімі 42,9  ц\га.

         Ауыл шаруашылық кәсіпорындарында өткізілген жекешелендіру және реформалау – үміт етілген нәтижелерге жеткізбейді.

    Нарықтық  қатынастарға көшкеннен кейін, өндірістің ірі салаларының жағдайлары одан әрі мүшкіл болуға айналды, сол себептен малдың барлық саны күрт төмендеді, мал шаруашылығының өнімдерінің жалпы өнімі азайды, өндіріс шығындары көбейді. 

3 кесте -  Қызылорда облысы бойынша 2008-2010 жылдарға күріштің түрлі сорттары,  егістік жерлері, жалпы жинағы және күріштің бағалары 

    Кестеден  көріп тұрғанымыздай, күріш сорттарының  ішіндегі ең көп көлемі, яғни 80 пайызы «Маржан» сортына келеді.

    Оңтүстік  аймақта кең таралған күріш сорты  «Маржан», ол Қызылорда облысындағы  күріштің егістік жерінің 80 пайызын  алады. Ал «Кубань-3» сорты Арал аймағының тек солтүстік аймағында, сондай–ақ, Қармақшы ауданында (орталық аймақ) өсіріледі. Аз мөлшердегі егіс көлемін «Приман» сорты - 150 га және  «Солнечный» сорты – 50 га.

    Күріш сорттарының агрономиялық және биологиялық  ерекшеліктері әртүрлі, сондықтан олар өсірудің белгілі–бір технологиясын сақтауды талап етеді, ал күрішті егетін субъектілер оны барлық кезде бірдей сақтамайды, соның салдарынан олардың өнімділігі төмендейді.

    Сондықтан Арал аймағы агроэкология тәжірибесі және ауыл шаруашылығы ғылыми зерттеу институты ғалымдарының пікірінше, сорттық талаптар негізінде күріштің бұл сорттарын егу кезінде минералды тыңайытқышты енгізу мөлшерін сақтау шарты қажет.

    Соңғы  жылдары  Қызылорда  облысының  күріш  өсіру  аймақтарына  әртүрлі  Жапон  компаниялары  мен  әлемдік  банк  өкілдері  өздерінің өткір назарларын  тігуде. Оларды  түрлі  мақсатта  инвестициялау кезіндегі  күріш  шаруашылығының  шаруа  қожалықтарын  ұйымдастырудың  және  аграрлық  өндіріс  тиімділігінің  келешегі  қызықтырады. Сонымен  Жапон инвесторлары  алғашқы кезеңде инженерлік суландыру жүйесі мен су шаруашылығы  объектілерін   қайта  жобалау   мен  жаңартуға 50  млн. доллар бөлуге дайын. Осы  мақсатта  күріш   өсіретін  шаруашылықтар  тамаша  сайыстық  жобаларды  жасауы  және  ұсынуы  қажет.

    Аймақтағы  шаруашылық субъектілерінің ауыр жағдайында қарамастан   үлкен дене және моральдық халге душар болған. Және бұған   шаруашылықтардың  қайта  құрылуымен  байланысты  қосымша  мәселелер  қосылған. Агралық  өндірістің материалдық-техникалық  базасының жағдайын  жақсарту  үшін  алғы  шарттар жасалуда.

    Облыстағы күріш өсіретін әртүрлі шаруашылықтардың өндірісін көпжылдық зерттеу  және тәжірибелік енгізулер жасау  негізінде «Маржан» сортының минералды  тыңайытқышты сүдігер жыртуды енгізуге, ал «Кубань - 3» сортының керісінше, вегетациялық кезіндегі қоректендіруге бейімділігі байқалады.

    Сонымен бірге, күріштің сорттық ерекшеліктерін есепке ала отырып, аймақтағы топырақтың сорлануын қатаң сақтауды талап етеді. Сондай–ақ, «Маржан» сорты «Кубань - 3»  және басқа да сорттарға қарағанда экологиялық факторларға төзімді, мұның өзі де өте маңызды шарт.