Депозитті және қор жинау сертификаттары

ify">                  рынок  тиімді  болуы    тиіс,    яғни  өзінің  шығындарын  табыс    келісім – шартпен    жабылуы   тиіс;

                  рынок   жүргізілген   келісім – шарт туралы ақпаратты тез терету   керек;

                  рынок сенімділікпен ерекшеленуі керек, яғни рынок қызметкерлерінің    қателерінің   орнын    толтыру   керек.

            Бағалы    қағазды сату, сатып алу қор биржасында жүргізіледі. Ол   келесі   қызметтерді    атқарады:     бағалы қағаздың   рыноктың   бағасын     тағайындайды,    рынок     мүшелері      арасында     капиталдың     ағынын     қамтамасыз    теді   және   т.т.   Қор     биржасының   міндеті – бағалы қағаздардың    сату – сатып    алуының    тиімділігі      үшін   қолайлы    жағдай    жасау.     Бағалы    қағазды      сату – сатып     алу    биржа    курсының     негізінде    жүргізіледі,    яғни    биржадан    сату    бағасы,    бұл    баға    оған    және    деген сұраныс    пен   ұсынысқа    байланысты     тербеледі.    Бағалы қағазды   төменгі    бағамен    сатып   алып,    жоғары      бағамен сату    биржалық   табыс   алуға    әкеледі.

            Биржада     апатты   түрде   қалыптасқан    курстың     тіркелуі     жүргізіледі,     бұны   биржалық    енгізу      дейді. Биржаға    түсетін   бағалы қағаздар листинг ( тіркелу ) процедурасын   өтеді,     бұл    оларға   түсуіне   және    таңдалуына ықпал   етеді.   Лизингке      бағалы    қағаздар   «  көшелік    рынокта »     айтылады.

                   Дегенмен    кейбір    жағдайда    ақша    иесі    қолындағы ақшасын   құнды       қағаздар    құндарының      болжап    болмайтын    нарықтық    бағытынан   сескенетіндіктен   ол қағаздарға     салуға     тәуекел   ете    алмайды.

             Ақшаның      бір       бөлігі     қолма – қолдылық     формада болатын      дәлелдермен   таныса келіп, біз енді ақша теориясындағы пайдалынатын ақша агрегаттарының сипаттамасына    өте    аламыз.

               Бірінші    ақша    агрегаты     ( « М  1 » )      қолма – қол ақшаны   және    аудармалы      есепшоттарды     қамтиды.     Демек, М1    тек    төлем     құралы      ретінде   дәстүрлі    түсінікпен шектеледі.    80 – жылдан    бері    ақша    теориясы    өзінің қамтуына                М1       және    тағы     депозиттің    екі     түрін     ( банктік салымдар )      « қарапайым »      ( яғни,    пайыз     әкелетін және     айып    пұлсыз    кез – келген     уақытта    алуға      болатын, бірақ      есеп – шот     қаржысынан     чекпен     төлеуді     пайдалану       жөнінен         құқы    болмайтын    және      « жедел »  ( көтеріңкі    пайыз    әкелетін    салым,   бірақ       мерзімсіз     ақша алу     айып    пұлға    соқтырады    деген    шартпен )    деп   аталатын    түрлерін   қамтитын   М2 – жаңа   ақша   агрегатын қабылдаған   болатын.   Демек ,    М2 = М1  +  қарапайым  +  жедел есепшоттар.

Бұдан    соң    өзіне    М2  +  депозиттік      сертификаттар   +   ірі жедел     депозиттерді     қамтитын    одан     да    ауқымды     ақша агрегаты    ( М3 )     шықты.    Ақыр    аяғында,     ақша    теориясында     М3 –ке    барша  өтімділік   құндылықтарды біріктірген    аса   зор    ауқымды   ақша   агрегаты ( L ) бой көрсетті.

           Нарықтық    құндылықтардың әр      түрлі      дәреже бойынша     топтамасы      « ақшалар     агрегаттары »     деген     атқа   ие   болды.   Себебі   олар   ақшаның    санын     немесе      ақша     сияқтыларды     ( қажеттілік    жағдайда     ақша    орнына жүретін    жоғары    өтімділіктегі    активтер )          көрсетеді,     яғни    өтімділік     көзқарасы      « ақшалар     агрегаттары » негізінде – олардың    жалпы    мөлшерін     есептеу      мақсатындағы    өтімділік    активтерін   топтауға   жатады.

 

 

 

 

Мынадай ақша агрегаттарын айырады – « М1 »  « М 2 »;

« М  3 » « L »

 

 

қолма – қол ақша +              М1              М2              М3              L

талап етіп алатын

 

 

                   

жедел есепшоттар

 

 

 

ірі депозиттік сертификаттар

 

 

 

 

 

құнды  қағаздар (облигациялар, вексельдер)

ұзартылған ( 18 айдан астам) өтеу мерзімімен

 

 

 

 

 

 

 

7 – сызба

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ҚОРЫТЫНДЫ

 

              Соңғы жылдары Қазақстан Республикасының экономикасында    болып жатқан  көптеген   өзгерістер банк саласына   жаңа    банктік    операциялар , құжаттар   ала    келді, мұның   барлығы  банктің   бухгалтерлік   есебінде   еркін бейнеленуі   тиіс.

         Қазақстанның   бухгалтерлік  есеп   жүйесі  мен  есеп   беруі  халықаралық   өлшемдер    мен   стандарттарға  негізделіп жетілдіруде,   өзгерістер   тек   бухгалтерлік   есеп   шот  жоспарында  ғана емес, сонымен  қатар банктер ұсынатын қаржылық   есеп    беруде   де   жүргізіледі.

           Банк   есебі   экономиканың   басқа  да салаларындағы  есеппен   тығыз   байланысты.   Банктегі    бухгалтерлік    есеп     пен   құжат   айналымын ұйымдастыру кәсіпорындағы  бухгалтерлік   есептің    жүргізілуімен    экономиканың материалдық   және   материалдық    емес   саласына    міндетті түрде   әсер    етеді.  Бұл   байланыс    кәсіпорындар   мен   мекемеге,   ұйымдарға      есеп    айырысуда,    касскалық,     несиелік    және   инвестициялық     қызметтер    көрсетуде байқалады.   Банктер    күнделікті     клиенттермен     жүргізілген  есеп    айырысу,    кассалық    және    басқа да  операциялар бойынша   аналитикалық    есептің     дербес   бет  есебінің  көшірмесін     дайындап,    клиенттерге    ұсынып    отырады.

            Банктің   бухгалтерлік  есебі  өзінің   жеделділігімен ерекшеленеді, яғни жүргізілген операциялар сол күнгі  аналитикалық    және    синтетикалық    есепте       бейнеленеді   және   күн   соңында    жасалатын    банктің      бухгалтерлік  балансы    арқылы    бақыланады.  Банк     есебінің     нақтылығы мен    жеделдігі    ақша  қаражаттарының сақталуын ақша айналымы    мен    есеп – несие     қатынастарын     қадағалауға мүмкіндік   береді.

              Банк    қызметіне   жаңа шот жоспарын енгізу, аналитикалық   және синтетикалық есептің біріңғай формасын қалыптастыруға,   біріңғай бухгалтерлік өткізбелер жасауға , ағымды   және   жылдық  есеп    берудің    біріңғай  формасын құруға, сондай – ақ Қазақстан Республикасы Ұлттық банкі  тарапынан   банктер   қызметін  қадағалау  мен реттеуге мүмкіншілік    жасайды. Екінші  жағынан дүниежүзілік бухгалтерлік   есеп   принциптеріне,   мөлшері    мен стандарттарына   өту   барысында жаңа қадам  жасауға, бухгалтерлік   есеп   сапасын    көтеруге, өз кезегінде банктік басқару  процесіне  жағдай жасауға  мүмкіндіктер береді. Бухгалтерлік   есептің   ерекшеліктерін    анықтауға , әдіс – тәсілдерін   түсінуге , техникасы мен  ұйымдастырудың негізгі сұрақтары   бойынша    бағдар   жасауға,    сондай – ақ  бухгалтерлік   есеп берудің басты мазмұны мен принциптерін айқындауға   бағыт  береді.

              Демек,   басты    мақсат бухгалтерлік есептегі экономикалық    көрсеткіштер   мазмұнын   ашу   және оларды анықтау   әдістерін   үйрену   қажетті    мәліметтерді    дұрыс қолдана алу, қаржылық – шаруашылық, процестердегі  бухгалтерлік    есепте шешім  қабылдай білу, қабылданған шешімнің   банк   қызметіне    әсерін  және   банкті   басқаруда қалай   қолданылатынын   анықтай   білуі   тиіс   және   бухгалтерлік   есептің   экономикалық   мағынасы мен принциптерін   жақсы  меңгеру   мен   қатар    қызығушылық  та болуы   тиіс:

          Қазіргі   Қазақстан    экономикасы,   соның ішінде несие – ақша және қаржы шаруашылығы: ақша – несие жүйесін реформалау,   қатаң  инфряция    жағдайында   бізде   бұрын – соңды   болмаған   жаңа    ақша – несие    қатынастары,   несие – қаржы    институттарының   жаңа   түрлерінің   пайда    болуы, нарық   экономикасымен  және   меншіктің   көп   түрлі    формасына   бейімделген   дәрежеде   монополияланған мемлекеттік   банктік   құрылымдардың   әкімшіл -әміршілік басқару   жүйесінен   пайда   табуға,   коммерциялық     жетістіктерге   қол  жеткізуге   бағытталған  жеке    және   ұжымдық меншікке   негізделген несиенің мекемеге өту тәрізді бірқатар маңызды   өзгерістерді жүзеге асыруда отандық және шетелдік банктік    тәжірибені   салыстырудың   өзіндік   мәні   зор.

 

Қазақстан Республикасында экономикалық реформаларды іске асыру   үшін   нарық   экономикасы   дамыған   елдерде  жинақталған ақша – несие қатынастары мен банк ісінің даму тәжірибелерін   қолдану қажет.

             Жаңа банктік механизмді құру өркениетті елдерде қабылданған   нарықтық  қаржылық    құрылымдардың   көп жылдық  тәжірибелеріне  сүйенетін коммерциялық банктердің  қызметтерін қалпына келтіруді талап етеді. Сондықтан да шаруашылықтың   әр   түрлі   жағдайында бейімділігі мен тиімділігін   әлдеқашан   байқаған   әрі    қатаң бәсекелік күресте ұзақ  тарихта  таңдаудың жемісі болып табылатын: ақша қаражаттарын   жұмылдыру , несиелеу және есеп айырысу түрлеріне   қатысты   шетелдік  тәжірибелерді   зерттеудің   маңызы аса   зор.

        Ақша және несие теориясы бір орталықтан жоспарлау жүйесінен – нарықтық қатынастарға өту кезеңіндегі ақша айналымы   және   несиелеуді   ұйымдастыру   тәжірибелерімен тығыз   байланысты. Ақша  және несиенің өзіндік ерекше белгілерін,  олардың   қоғаммен    экономиканы қайта құрудағы ролі мен қызметтерін,  сондай – ақ басқа да экономикалық категориялармен    өзара   әрекетін   танып   білудің   өзі қаржы – несие   мекемелерінің    ақша – несие   саясаттарының   ғылыми негізін анықтайды. Республикамыздағы несие жүйесінің институционалдық   құрылымы.  Ұлттық   банк   пен   коммерциялық   банктердің   мәні мен атқаратын қызметтеріне және   операцияларына,   банк   жүйесінің жоғары және төменгі буын   арасындағы   өзара   қарым – қатынастарына,   Қазақстандағы  банк    реформасына,   Ұлттық   банктің ақша – несие   саясаты мен коммерциялық банктердің қызметтерін реттеуге   т.б. арналған . Бұған   қоса,   Қазақстан   экономикасының нарыққа өту кезеңіндегі экономикалық реформаны жүргізудегі банктердің   жаңа  ролі   де   қарастырылуда.

Дипломдық   жұмыс   Ұлттық банк  пен екінші дәрежелі  банктердің  нормативтік және  нұсқаулық материалдарын негізге ала  отырып,  яғни  банктің  шот  жоспары  және бухгалтерлік есеп жүргізуді,   банкінің  жеке  есеп  саясаты  мен қаржылық есеп беруді  құру  жолдары негізінде   жазылды.

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ

 

1.                     Қазақстан    Республикасының     « Аудиторлық қызмет туралы ».   Заңы, 1998 ж., 20 қараша.

 

2.                     Бухгалтерлік      есеп      пен       қаржылық       есеп     беру      туралы:   Қазақстан      Республикасының       Заңы.     –Алматы:    Юрист,    2003. -22 б.

 

3.                     Қаржылық      есеп      берудің      халықаралық      стандарты. –Алматы:     Раритет,      2003. -672 б.

 

4.                     Қазақстан      Республикасының        1998-2000      жылдарға   арналған        бухгалтерлік      есеп      пен      аудитті      дамыту      мен      жетілдірудің       мемлекеттік      бағдарламасы       туралы: Қазақстан      Республикасының      Президентінің      28.01.98  ж. №3838      Жарлығы //    Бюллетень      бухгалтерлік.      1998.  № 29.      –Б. 2-8.

 

5.                     Аудиторлық       іс – қызмет       туралы:       Қазақстан 

           Республикасының         1998 ж. 20      қарашадағы      Заңы                       

          ( 15.02.2003 ж.     жағдайы      бойынша      өзгерістер  мен 

          толықтырулармен).          -Алматы:   Юрист, 2003. -14 б.