Ақмола облысы бойынша бюджеттік түсімдер мен жанама салық төлемдерін талдау

              Мазмұны

Кіріспе.......................................................................................................................3-5

І Тарау. Ел экономикасындағы салық саясатының теориялық негіздері.

1.1. Салықтың экономикалық мәні мен мазмұны.................................................6-9

1.2.Қазақстан Республикасындағы салық саясатының атқаратын қызметтері, олардың түрлері....................................................................................................10-14

1.3. Салық саясатын жүргізу барысындағы шетелдік тәжірибе....................14-18

Тарау II. Ақмола облысы бойынша бюджеттік түсімдер мен жанама салық төлемдерін талдау.

2.1 Ақмола облысы бойынша мемлекетттік бюджет түсімдері.......................19-22

2.2.Жергілікті бюджеттің кірісі мен салықтық түсімдерді талдау..................22-26

2.3.  Салықтық  әкімшіліктендіру процесін ақпараттауды дамытудың 2007-2008 ж.ж. жобалары......................................................................................................26-30

Қорытынды...........................................................................................................31-32

Қолданылған әдебиеттер тізімі................................................................................33

Кіріспе

Мемлекеттік тұрақты экономикасын құруда  салықтар маңызды орын алады. Эконоамкалық мазмұн тұрғысынан салық дегеніміз тұрғын, кәсіпорын мен ұйымдардан заңға негізделіп алынатын міндетті төлем жүйесі. Салық мәселесі мен салық салудың тамыры ғасырларға тереңдеп кеткен. Салық – нарықтық қатынастардың бір бөлігі, оның қызмет етуі елдегі эколномикалық реформалардың нәтижелілігімен тығыз байланысты. Өз кезегінде жүргізілген салықтық реформалар тиімділігі мемлекеттің экономикалық дағдарысын, проблемаларын шешу қызметін атқаруда. Яғни салық – бұл белгілі бір көлемде, белгілі бір мерзімде жалпы мемлекеттік қажеттіліктер үшін өкілетті мемлекеттік органдардың актілері негізінде бюджетке төленетін заңды және жеке тұлғалардан қайтарымсыз төлемдері.

              Бүгінгі күні еліміздің салық жүйесі біршама өзгерістерге ұшырап дамып және нығайып келеді. Мысалы Елбасының Жолдауында сүйенсек мұндағы әр тұжырым мұқият зерттеулермен , сараптаулармен, нақты болжаулармен түйінделгенін ұғынамыз. Президент биылғы Жолдауында Қазақстанның әлемнің бәсекеге барынша қаблетті әрі серпінді дамып келе жатқан мемлекеттерінің қатарына қалай қосылуы жолындағы негізгі жеті басым бағыты айқындалған екен. Сол басылымдардың ішінде салық мәселесіне біршама өзгерістер енгізілді. Екінші басым бағыт Қазақстанды жаңа белеске көтеру – туралы экономикалық өрлеудің іргетасы болмақ. Яғни экономикалық саланы жаңарту және жаңғырту, қарқынды дамыту жолдарын ұсынуымыз қажет деп қарастырылған. Мысалы, екінші басымдықты нақты іске асыру мақсатында Президент Үкіметке мыналарды тапсырды:

1.      Валюталық операцияларды жүзеге асыру тәртібін оңайлату арқылы «Валюталық теттеу туралы» Заңға тәуелді актілерді әзірлеу жұмыстарын аяқтайтын болсын;

2.      2007 жылдан бастап қосымша құн салығының ставкасын 1%-ға ал 2008 -2009 жылдары қосымша тағы 1-2 % азайту;

3.      2008 жылдан бастап әлеуметтік салық шамамен 30%-ға азайтылып, ол жұмыс берушілердің жұмысшылар жалақысын өсіруге ынталандыру керек;

4.      2007 жылдан бастап , барлық жеке тұлғалар үшін табыс салығының 10 %-дық белгіленгоен мөлшерлемесі енгізілсін. Еңбек ақысы аз жұмысшылар санатының табыс деңгейін сақтау мақсатында айлық есептік көрсеткіштің орнына олардың салық салатын табысынан ең аз жалақы мөлшерін алып тастауға ұсынамын;

5.      2007 жылдың 1 қаңтарынан бастап шағын бизнес субъектілері үшін салық салудың кемітілген біріңғай мөлшерлемесі енгізілсін;

6.      6 ай ішінде жоғарыда айтылған салық қызметінің арнайы бөлімін құру жөнінде нақты ұсыныс әзірленсін және т.б.

Осы аталған мәселе – курстық жұмыстың өзектілігін көрсетеді.

              Салықтар – мемлекет қаржысының тұрақты қайнар көзі болып табылады. Мемлекет салықтарды экономиканы дамыту, тұрақтандыру барысында қуатты экономикалық тетік ретінде пайдаланылады. Салықтар мемлекеттің егемендігінің бір көрінісі. Осынысымен салықтар мемлекет меншігі мен заемдарының түсетін табыстан ерекшеленеді.

              Курстық жұмыстың мақсаты – мемлекеттің экономикалық тұрақтылығын қамтамасыз етудегі салықтардың алатын орны мен рөліне талдау жасау болып табылады.

              Курстық жұмыста Қазақстан Республикасының салық жүйесіне толық сипаттама берілген Қазіргі кездегі салықтардың мәнін, маңызын, нарықтық экономикадағы алатын орнын, проблемаларын және жетілдіру жолдарын қарастырдық.

              Салық салудың негізгі мақсаты – мемлекет қазынасын толыру, еліміздің экономикасын дамыту, әлеуметтік жағдайды жақсарту және кәсіпорын , тұрғындар қаржыларын қоғамдық қажеттілікке тарту болып табылады.

              Салықсыз мемлекеттің және онымен байланысты барлығының да өмір сүруі мүмкін емес. Қазіргі кездегі салықтардың маңызы мен рөлі мемлекеттік органдардың қаржы ресурстарымен қамтамасыз етумен шектелмейді. Салықтар ұлттық табысты мемлекеттендірудің басты құралы. Олардың макроэкономикалық рөлі артып келеді, мұны ЖҰӨ-нің көлеміндегі салық үлесінің ұлғаюынан көруге болады. Салықтар экономикалық белсенділікті арттырудың , ұдайы өндіріс процесіне әрекет етудің басты бір тұтқасы ретінде – жаңа сипатқа ие болуда. Мұндай ықпал көп бағытта жүргоізуде.

              Курстық жұмыстың құрылымы кіріспеден , үш бөлімнен , қорытындыдан және қолданылған әдебиеттерден тұрады.

              Бірінші тарауда Ел экономикасындағы салық саясатының теориялық негіздері жайында қарастырылған.

              Екінші бөлімде Қазақстан Республикасының Ақмола облысы бойынша бюджеттік түсімдер мен жанама салық төлемдерін талдау жасалынған.

              Үшінші бөлімде Қазақстан Республикасының салық саясатының даму жағдайы , салық механизімдері және салық салуды жетілдіру жолдары талданды. Сонымен, мемлекеттің нарықтық экономикасын құруға әсер етуіне көмектесетін экономикалық тетіктердің ішіндегі салықтың мәні зор.

І Тарау Ел экономикасындағы салық саясатының теориялық                             1.1. Салықтың экономикалық мәні мен мазмұны

Адам тарихында бірде бір мемлекет салықсыз өмір сүре алмаған. Салықтар, оларды ертеде «подати» деп атаған, әскери өніммен және өндірудің ең ежелгі тәсілдері болып келеді деп белгілеуге болады.

Вашингтондағы АҚШ-тың (Америка Құрама Штаттары) салық мекемелерінің ғимаратының бірінің сыртындағы жазу еске түсіреді: «Салықтар - өркениетті қоғамның бағасы». Американдықтар да біз сияқты салықтарды төлеуді жақсы көрмейді. әрбіреуі өздігімен: «Өркениетті қоғамның бағасын басқа біреу төлесін. Халық көп және егер мен төлемесем не мемлекетте не өркениетте әсіресе құлдырамайды» деп санайды.[2, 45б]

Сондықтан да мемлекет әрбіреуіміз бөлек төлеуден салықты алуды көп мүдделілі болғандықтан, қатал салықтық міндеттерді құруға мәжбүр және олардың атқарылмауы аз дегенде мемлекеттік мәжбүрлердің қатал түрлерімен әрі кетсе тумаған салық төлеушіні қылмыстық іске тартуға дейін жетеді. Бенжамин Франклин америкалық мемлекеттендірудің «негіздеуші – аталарының» бір афоризімінде: «Өмірде екі  нәрсе сөзсіз: өлім мен салықтар» деп айтылған. Салықтар барлығын да тиымсыздандырады. Және олар туралы көп айтылды.

Салықтың мәселелері өте қиын және қарама-қайшылықты болып келеді, және салық төлемінің заңдық құқығы мен мүддесін толық әлеуметтік қорғауды қамтамасыз ететін салық жүйесіне енгізілген идеалдылықты бүгінгі кезде айтуға әлі ерте.

Жалпы берілген аймақта өткізіліп жатқан қайта құру салықтар мен алымдар жүйесінің «бұтақтану» сипаттамасын алып жүр, бірақ оларды нақты өмірге мемлекетпен жақындатуды қолданып отыруды айтып өткен жөн.

Жаңа салық кодексіне сәйкес, салық және бюджетке түсетін міндетті төлемдер құрылымын, сонымен қатар ставкаларын қайта қарастырулармен байланысты  өзгертулер мен толықтыруларды енгізуді жылына бір рет келесі жылдың қаңтарынан бастап шектеуді ұсынады. әрине, мұндай қадам салық заңдылығының бірқалыптылығын және нақтылығын қамтамасыз етеді. Одан да басқа, салық салудың мүделігінде «Трансферттік баға», «Салық құпия институты» және басқалары. Салық есебінде оларды қолдану ерекшеліктерінің түсінікті жазылуы және операцияның жеке түрлерінің, мәліметтер көздерінің, жақтардың өзара қызметтері мен өзара тәуелділігі түсінікті түрде түсініктер енгізілген.[3. 12б]

«Салық» дегеніміз не екен? Салық – бұл мемлекеттік заңдылықтар негізінде мемлекетпен өткізілетін заңды және жеке тұлғалардан міндетті түсімдер мен алымдар.[4,112б.] Қазақстан ғалымы Е.В.Похоров өте бір қызық ереже ұсынды. Оның ойынша «салық» - бұл жоғары мемлекеттік билік органдармен (парламентпен) заңдар арқылы біржақты белгіленетін міндетті, төлеусіз және қайтарымсыз ақшалай төлемдер, олар әрдайым өкілеттік органдармен заңды және жеке тұлғалардан өндіріліп алынады, мемлекеттік бюджетке (республикалық және жергілікті) есептелу жолымен мемлекеттің кіріспе (мемлекеттік меншікке) енеді және мемлекеттік мәжбүрлеу күшімен қамтамасыз етіледі. Бұл анықтама әдебиетте ұсынылған барлығынан жақсыларының бірі болып табылады және эксперттер бойынша дұрыс көзқарас ұсынады.

Салық заңды және жеке тұлғалардың міндетті түрде мемлекеттің қаржы ресурсын қалыптастыруға қатысуы тиісті. Сонымен бірге, қайта болу инструменті болып, салықтар болу жүйесіндегі болатын шығындарды санау немесе басқа қызмет нышанында дамуда ұстауға негізделген.

Салық – ол мемлекеттік органдар қызметін қамтамасыз ету мақсатында заңды және жеке тұлғалардан алынатын мемлекетпен белгіленген міндетті төлем.

Қазақстан Республикасының Конституциясының 35 бабында ескерілген «басқа да міндетті төлемдерге» «баж» да жатады.

Мемлекеттік баж – бұл міндетті төлем, заңды мағынасы бар әрекеттер үшін алынатын немесе өкілеттіліктермен оған мемлекеттік органдармен және мамандық тұлғалармен құжаттарды беру үшін төлетулер.[5, 13б.]

Салық өлшемі болып төлеушінің төлеу қабілеті есептеледі. Баж – бұл міндетті төлемдердің ең ежелгі түрі. Бұл оларды төлеудің төлеушіге ыңғайлығымен немесе бажды төлеуден бас тартуға өте қиын (мысалы, жол бажы), немесе оны төлеуге өзі мүдделі, өйткені белгілі-бір мемлекеттік жағдайды пайдаланады. Сонымен баж салыққа қарағанда қатысты баламалы сипаттта болады, ол оларды алымдармен жақындастырылады.

1.      Өндіріп алу тәсілі немесе салықтарды салу объектісі бойынша:

7

      тікелей салықтар;

      жанама салықтар.

7

Тікелей салық – тікелей табыс, немесе меншік иеленушілерін алынады.

Оған жататындар: корпорациялық табыс салығы, жеке табыс салығы, жер қойнауын пайдаланушылардың салықтары, әлеуметтік салық, жер салығы, мүлік салығы.

         Жанама салық – тауар бағасына қосылады және тауар сатқанда тұтынушылардан өндіріп алынуы. Мәселен, қосылған құн салығы, акциз салығы. Жанама салықтар – тауарлар мен қызметінің бағасы арқылы алынады. Олар тауар бағасын арттырады. Өйткені тауар бағасына немесе қызметке, тарифке үстеме түрінде қосылады және сатып алушы төлейді.

         Жанама салықтар былайша бөлінеді:

7

      әмбебап жанама салықтар;

      жеке жанама салықтар;

      қазыналық монополия;

      кедендік баж

7

1.      Әмбебап жанама салықтар

Бұл берілген жеңілдіктерді қоспағанда, барлық тауарлардан алынады.

2.      Жеке жанама салықтар.

Бұл тауарлардың белгілі бір түрінен алынады. Бұл салықтар акциз деп

аталады. XX ғасырға дейін күнделікті сұраныс тауарларына акциз салынып келді.

3.      Қазыналық монополиялық салықтар.

         Мұнда тауарлардың басым бөлігін мемлекет өндіреді. Егер мемлекеттердің өзі тауарды өндірсе және өткізсе, онда тауарды өткізуден түскен барлық түсімнен сауда шығындары шегерілген сомаға салық салынады.

4.      Кедендік баж.

Бұл – мемлекет кеден мекемелерінің желісі арқылы мемлекеттік

шекарадан өткізер кезде тауарлардан, мүліктерден және құнды заттардан алынатын ақшалай төлемдер.

         Нақты және дербес салықтар.

Тікелей салықтар нақты және дербес салықтар болып бөлінеді.

Нақты салықтар деп (ағылшн. сөзі, real - мүлік) – мүлікке салынатын салықты атаймыз.

Нақты салықтарға қатыстылар:

7

      мүлік салығы;

      көлік құралдары салығы;

      жер салығы.

7

5.      Дербес салықтар (кейде жеке деп аталады) деп – салық

төлеушілердің табыстарына салынатын салықтарды атауға болады. Сонымен бірге салықтарды объектілердің экономикалық бергілері бойынша балама бөлуге болады:

7

      тұтынуға салынатын салықтар;

      табысқа салынатын салықтар.