Мектеп пәндерін экологияландыру

- қаныққан көмірсутектер  және олардың ғылыми туындылары  – органикалық химияның маңызды бөлімдерінің бірі, онда (органикалық қосылыстар құрылысы, изомерия, гомология т.б.) қарастырылады.

Жоғарыда көрсертілген тауарларды оқытқаннан кейін, меңгерілген  білімнің толықтығы мен дұрыстығын анықтау үшін бақылау жұмысы алынды, онда экологиялық мазмұндағы тапсырмалар берілді. 1-кестеде 9,10-сыныптардағы бақылау жұмысының қорытындылары талданған. Ондағы эксперименттік топтағы дұрыс және толық жауаптардың үлесі, бақылау тобындағыға қарағанда жоғары. Бұл химия-экологиялық білімдердің тиімді меңгерілгендігін көрсетеді.

Бақылау жұмысының  нәтижелері бойынша–білімді меңгеру  коэффициенті (к_б.и), химиялық шығарманы тексеру арқылы–белгілі түсініктерді басқа әдістермен салыстырғанда меңгеру толықтығы мен байланыстарды меңгеру толықтығы коэффициенттері анықталды. Алынған нәтижелер 2-кестеде берілген.

1-кесте. 9,10-сыныптардағы  бақылау жұмысын талдау нәтижелері

Бөлім	Дұрыс және толық жауаптардың  үлесінің жалпы санына қатынасы (экологиялық  мазмұндағы тапсырмалар), %		Дұрыс және толық жауаптардың  үлесінің жалпы санына қатынасы (барлық берілген тапсырмалар), %
	Эксперименттік топ	Бақылау тобы	Эксперименттік топ	Бақылау тобы
V топ р-элементтері	69	34	68	36
VI топ р-элементтері	78	35	77	34
Көмірсутектер мен олардың  туындылары	64	25	78	42

2-кесте. Эксперименттік және бақылау топтарындағы білімді меңгеру коэффициентінің, белгілі түсінікті басқамен салыстырғанда байланыстар мен қарым-қатынасты меңгеру толықтығы

Бөлім	Кб.и		М
	Эксперименттік топ	Бақылау тобы	Эксперименттік топ	Бақылау тобы
V топ  р-элементтері	0,86	0,57	0,70	0,45
VI топ р-элементтері	0,85	0,57	0,76	0,50
Көмірсутектер мен олардың  туындылары	0,97	0,77	0,80	0,56

 

Білімді меңгеру  коэффициенті мен мазмұнның бес  блогы арасындағы байланыстарды  меңгеру толықтығын сипаттайтын  коэффициентті А.В.Усова әдісі бойынша анықталды. Алынған нәтижелер көрсеткеніндей, анықтау және қалыптастыру кезеңдеріндегі бақылау тобындағы білімдерді меңгеру коэффициенті шамамен бірдей, қалыптастыру кезеңінде эксперименттік топта едәуір ертқан. Оқушылардың бақылау топтарындағы баяндамалары экологиялық проблемалар, олардың себептері мен зардаптары туралы жалпы көзқарастары химиялық білімдерді меңгеруге едәуір оң әсер ете алмаған. Мұның басты себебі, біздің ойымызша химияның экологиялық проблемалардың пайда болуы мен шешуіндегі химияның ролін жеткілікті ашылмауы деп түсінеміз.

Білімді меңгеру  коэффициентінің бақылау және эксперименттік топтарындағы қалыптастыру кезеңіндегі  және сабақ кезіндегі оқушыларды кезінде өзгеру динамикасы көрсеткеніндей, эксперименттік топтағы оқушылардың қойылған проблемаға деген ынтасы, қызығушылығының күшейгенін, химияны оқуға деген мотивациясының күшейгенін, оқушылардың білімдерді меңгеру тиімділігінің артқанын көреміз.

Оқушылардың экологиялық  ойлауының қалыптасуын тексеру  үшін. «Мен ... туралы білетінім ... (оттегі, озон, күкірт, күкірт, күкірт (ІV) оксиді, күкірт (VІ) оксиді, күкіртті, күкірт қышқылдары, сульфиттер, сульфаттар, азот, аммиак, азот оксидтері, азотты қышқылдар, азот және фосфор тыңайтқыштары, метан, этан, фтортрихлорметан, дифтордихлорметан) тақырыбында химиялық шығарма жазу ұсынылды. Химиялық шығарманы тексеру нәтижелері 3-кестеде берілген.

Алынған мәліметтерден  көрінетіндей, эксперименттік топтарда сипаттаудың ғылымилығының көрсеткіші, түсініктер аппараты 2 есе бақылау  тобындағыға қарағанда жоғары. Оқушылар электрон, протон, химиялық байланыс типі (ковалентті полюсті немесе полюссіз, иондық), гибридтену типі, валенттік электрондар, тетраэдрлік бұрыш, энтальпия, энтропия және изобаралы-изотермиялық потенциалдар өзгерісі, канцероген, ұлылық, озон қабатының бұзылуы, эвтропикация, қышқыл жаңбыр, парниктік әсер, фреондар сияқты ғылыми терминдерді, сонымен қатар периодтық жүйедегі элементтердің орнын сипаттайтын терминдерді жиі пайдаланатыны көрінді.

Нысандарды  сипаттау кезінде химияның негізгі блоктарының мазмұнын пайдалануы 1-суретте берілді.

(1 – заттар  құрылысы жөніндегі блок;

2 – элементтер  мен олардың қосылыстарының қасиеттерінің  периодты өзгеруі жөніндегі блок;

3 – химиялық  термодинамика жөніндегі блок;

4 – химиялық  кинетика туралы блок;

5 – химиялық экология туралы блок)

 

3-Кесте. Химиялық  шығарманы тексеру нәтижелері

Көрсеткіштер	Бөлімдер
	V топ р-элементтері		VI топ р-элементтері		Көмірсутектер мен олардың  туындылары
	Эксп.  топ	Бақылау тобы	Эксп.  топ	Бақылау тобы	Эксп.  топ	Бақылау тобы
1. Нысанды сипаттау  үшін қолданылған блоктардың  орташа саны (сипаттаудың ғылымилық  көрсеткіші)	4	2	3	2	4	3
2. Бір жұмыста пайдаланылған  ғылыми терминдердің орташа саны	9	4	8	4	10	6

 

а)	б)
в)

(«V топ р-элементтері» (а), «VІ топ р-элементтері» (б), «көмірсутектер  мен олардың туындылары» (в)  бөлімдері бойынша)

 

3-cурет. Химиялық шығармадағы нысандарды сипаттау үшін мазмұнның блоктарын пайдаланған оқушылардың саны, %

3-суретте көрсетілгеніндей, химия курсының мазмұнын экологиялық  компонентпен күшейту химиялық  білімдердің деңгейін жоғарылатып,  химиялық және экологиялық білімдерді жүйелі қарастыру оларды табысты меңгеруге көмектеседі. Сабақ барысында оқушыларды байқау нәтижесінде көрсеткеніндей, эксперименттік топ оқушылары жоғары белсенділік көрсетіп, экологиялық проблемаларды шешудің жолдарын, себептерін, зардаптарын сапалы түсіндіре білді, олардың алдына қойылған оқу проблемаларын шешуге қосылып отырды, дұрыс емес жауаптары мен дұрыс емес ұсынылған гипотезалары үшін қорқыныштар болған жоқ (дұрыс ұсыныстар ғана емес, барлық ұсынылған гипотезалар да бағаланды).

Эксперименттік зерттеу нәтижелері көрсеткеніндей, химия курсына экологиялық компонентті қосу химиялық және экологиялық білімдерді жүйелі қарастыру, нысандарды жан-жақты мазмұнның блоктары тұрғысынан қарастыру, экологиялық есептерді шешу, экологиялық бағытталған лабораториялық жұмыстарды орындау оқушыларда қарастырылып отырған мәселеге деген қызығушылығын арттырып, химияны оқуға деген мотивациясын күшейтіп, химиялық білімдер жүйесінің меңгерілу тиімділігін арттырады.

 

Қорытынды

Қазіргі кезеңде  оқушыларды химиялық әзірлеудің жоғарғы деңгейіне қол жеткізу үшін химиялық білім беруді дамытуда айқындалған жалпы әлемдік тенденциялардың бірі - бұл химиялық білім берудің мазмұнын экологияландыру, басқа жаратылыстану ғылымдарымен кіріктіру болып табылады.

Жүргізілген зерттеу  ұсынылған гипотезаны дәлелдеп, төмендегідей қорытындыға алып келеді:

1. Химия курсына  экологиялық компонентті жүйелі  енгізу біріншіден, оқушылардың  химиялық білімдер жүйесін тиімді  меңгеруіне алып немесе, екіншіден,  экологиялық мазмұнды тиімді  меңгертуге алып келеді.

2. Теориялық  экологиялық білімдер, демонстрациялық  тәжірибелер, сандық есептер және  лабораториялық жұмыстары бар  экологиялық мазмұнды химия курсы  оқу пәні жүйесіне сәйкес құрылуы  тиіс. Онда химиялық экология  туралы, заттар құрылысы, химиялық  процестер бағыты (химиялық термодинамика), химиялық процестер жылдамдығы (химиялық кинетика), элементтер мен олардың қосылыстарының қасиеттерінің периодты өзгеруі туралы блоктар болуы қажет.

3. Оқу пәні  жүйесіне сәйкес құрастырылған  химия курсының экологияландырылған бағдарламасы оқушылардың химиялық және экологиялық нысандарды жан-жақты қарастыруды химияның бес негізгі блоктары тұрғысынан қарастыра білу қабілеттерінің дамуына, химияны оқытуды түрлі экологиялық құбылыстар мен қоршаған ортаның проблемаларын, сол құбылыстардың химиялық аспектілерін түсіндіретін заңдылықтарын қарастыру негізінде ынталандыруды күшейтуге бағытталған.

4. Ұсынылып отырған  химиялық және экологиялық білімдер  жүйесін қалыптастырудың әдістемелік  моделінің тиімділігі тәжірибе  жүзінде дәлелденді. Оны оқу процесінде пайдалану химияны оқыту мотивациясын мазмұнға экологиялық компонентті енгізген кезде күшейтуге мүмкіндік береді.

5. Экологиялық  және химиялық білімдерді жүйелі  қарастыру негізінде, оқушыларды  оқытудың тиімді әдістері, формалары  мен құралдарын таңдағанда ғана жасалған дидактикалық материалдар нәтижелі болмақ.

6. Сандық есептер  мен экологиялық мазмұндағы эксперименттік  жұмыстарды пайдалану бойынша  ұсынылған әдістемелік ұсынымдар  сабақтың дидактикалық мақсатына  байланысты, мұғалім мен оқушылардың іс-әрекет қызметінің сипатына сәйкес оқушылардың жаңа білімдерді қалыптастыру сабақтарында алған экологиялық білімдерді өзектендіруге бағытталған.

 

Диссертация тақырыбы бойынша жарияланған  ғылыми еңбектер тізімі:

1.Қалекеева  М.С., Еспенбетова Ш.О. Орта мектепте экологиялық білім  берудің мәселелері. //Хабаршы ҚМУ-2011 ж.

2.Қалекеева М.С., Еспенбетова Ш.О. Студенттердің оқу-танымдық әрекеттерін ұйымдастырудағы химиялық олимпиаданың ролі.//Енбектер жинағы.Әли Мүсілімовтың 70 жылдығына орай Республикалық ғылыми конференция. 2011 ж.

3. Қалекеева М.С. Педагогикалық практикада химик студенттердің экологиядан шығармашылық қабілеттілігін жетілдіру.// Академик Е.А.Бөкетов атындағы КарМУ-дың 40 жылдық мерейтойына арналған химия және химиялық технология бойынша II халықаралық Қазақстан - Ресейлік конференциясы 28 ақпан – 2 наурыз 2012 ж.

 

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі

1. Назаренко,  В.М. Система непрерывного экологического  образования в средней и высшей  школе Текст.: Автореф. дисс. . док.  пед. наук. -М., 1994. — 39 с., 15-16.

2. Ерыгин, Д.П. Изучение вопросов экологии и охраны природы в курсе химии средней школы Текст. /Д.П. Ерыгин, В.М. Назаренко. М.: НИИ школ MHO1. РСФСР, 1989.- 141 с., 101-105.

3. Кузнецова, Н.Е. Проблемы химико-экологического образования и пути их решения Текст. /Н.Е. Кузнецова //Проблемы Северо-запада: Экология и образование. Тезисы докл. юбилейной научно-практич. конф. — СПб.: Изд-во РГПУ им. А.И. Герцена, 1999. 156 с., 105-106.

4. Тарасова, О.В. Системный подход к построению экологизированного курса химии Текст. /О.В. Тарасова, Л.Ф. Зюзина, О.С. Зайцев //Химия: методика преподавания в школе. 2002. - № 7. - С. 74-77.

5. Егорова Н.В.  Вопросы экологического образования  при изучении химии / Н.В. Егорова  // Химия в школе. − 2001. −  №5. − С. 46-48.

6. Кузьменок  М.Н., Стрельцова Е.А., Кумачев А.И.  Экология на уроках химии / М.Н. Кузьменок, Е.А. Стрельцова, А.И. Кумачев. − Минск: Изд.  ООО «Красикоприкт», 1999. − 208 с., 178-180.

7. Алексеев, С.В.  Экологическое образование в  старших классах Текст. /С.В. Алексеев //Концептуальные подходы к развитию муниципальной системы непрерывного экологического образования в Санкт-Петербурге. — СПб.: Крисмас, 1998. С. 84-89.

8. Аутлева, А.Н.  Комплексные самостоятельные исследования  учащихся в процессе экологического образования Текст.: Автореферат дисс. . канд. пед. наук: 13.00.01 /А.Н. Аутлева-СПб.: 1992. 18 с., 10-15.

9. Барбье, М.  Введение в химическую экологию  Текст. /М. Барбье. М.: Мир, 1983.-237с., 211-216.

 

РЕЗЮМЕ

 

Постоянно увеличивающийся объем новой химической, экологической, производственно-технической информации требуют от школьников усвоения все большего числа теорий, законов, понятий. В то же время многочисленные наблюдения и исследования показывают, что интерес учащихся к изучаемым предметам, в частности к химии, падает. Одним из возможных путей повышения уровня химических знаний является включение в курс химии экологического компонента, содержащего сведения из окружающей учащихся действительности.