Зейнетақы қоры есебі

 Қазақстан Республикасының Білім және Ғылым министірлігі

                                   Еуразия Академиясы

                                   Еуразия институты

 

 

 

                                                                                                                                              Экономика және Қаржы

мамандығы бойынша деканат

 

 

 

 

      Курстық жұмыс

                         Экономикалық теория және негіздері пәні

Тақырыбы: Зейнетақы қоры есебі

 

 

 

 

Орындаған: 2517. студенті Баймуханова С.Т.

Тексерген: аға-оқытушы Ислямов Р.С.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

                                          Орал – 2010 жыл

 

 

Мазмұны

 

 

Кіріспе...........................................................................................................3

 

1-тарау. Зейнетақы қорларының есебі

        1.1. Зейнетақы  қорлары мен ЗАИБЖҰ туралы  түсінік.........................

        1.2. Қазақстан  Республикасында зейнетақы қорыларының 

               құрылу және   қызмет ету  тәртібі...........................................

 

2-тарау. Зенетақы нарығы 

       2.1.Қазақстан зейнетақы  нарығының қалыптасуы мен дамуы..........

       2.2. Қазақстан  зейнатақы нарығының құрылымы..............................

       2.3  Қазақстан зейнетақы нарығының  ағымдағы жағдайы.............

       2.4. Жинақтаушы зейнетақы қорлары..........................................           

 

Қорытынды.................................................................................................

 

Пайдаланылған әдебиеттер...........................................................................

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Кіріспе

Менің курстық жұмысымның тақырыбы зейнетақы қоры туралы болып  табылады. Менің бұл тақырыпты  таңдау себебім, қазіргі кезде зейнетақы  сұрақтары және сол сияқты мәселелер  көп қозғалып келеді. Негізінен зейнетақы қорлардың өкілдері бұл мәселені шешу жолы ретінде келесідей ұсыныс берген – зейнетақы активтерін өндіріске, бизнеске, рейтингі жоғары емес компаниялардың бағалы қағаздарына жұмсауына мемлекет тарапынан рұқсат сұрап отыр. Барлық мемлекеттердің негізгі туындайтын мәселесі осы зейнетақы жүргізу бағыттарына байланысты болып келеді. Бір жағынан, өз азаматтарын әлеуметтік қорғау үкіметтің міндеті болып табылады. Екінші жағынан, нарықтық экономика үлгісін қабылдаған мемлекеттің шығыстары барынша үнемді пайдалануы қажет, ал мемлекеттік шығыстарды ақшаны эмиссиялау арқылы қаржыландыру экономиканың тұрақсыздығына әкелетінін түсінеміз. Әрине, зейнетақы жүйесінің шешілмеген жақтары да бар. Біздің мемлекетіміздің экономикалық, әлеуметтік, өндірістік жағдайды ескере отырып, зейнетақы жүйесінің қосымша жаңа бағыттарын таңдауға ұмтылуы қажет. 

Қазіргі таңда зейнетақы 25 пайызға, ал келесі жылда 30 пайызға  өсіретінін білеміз. Және де осы зейнетақы  жасына жетпей, әсіресе ер адамдар  уақытынан бұрын көз жұмып зейнетақы жасына жетпейтіні анық. Менім ойымша, сондықтан ер адамның зейнетке шығу жасын кеміту керек. Зейнеткерлерге ешқандай жеңілдіктер берілмей жатыр, көп балалы аналарға да, тіпті электр қуатына, газ және су арнасын төлеуге жеңілдіктер берілмей жатыр. Осы тақырыпты қозғау мен үшін өте тиімді және маңызды  мәселе деп есептеймін. Жазғалы отырған курстық жұмысымда зейнетақы қоры, зейнетақы нарығы туралы және басқа елдерде қандай зейнетақы сұрақтарын шешу мәселесін зерттейтінін және қандай зейнетақы жүйелеріне тоқталатынын ашып жаздым.

 

 

1-тарау. Зейнетақы  қорларының есебі

1.1. Зейнетақы қорлары  мен ЗАИБЖҰ туралы түсінік

Қазақстан Республикасында жүргізілген зейнетақы реформасының нәтижесінде өз активтерін халыктың қаражат есебінен қалыптастыратын жинақтаушы зейнетақы қорлары құрылды. Зейнетақымен қамтамасыз етудің жаңа жүйесі 1997 жылдың 20 маусымында қабылданған «Қазақстан Республикасында зейнетақымен қамтамасыз ету туралы» Заңына сәйкес оның нақты жұмысына, ең бастысы — зейнетақы жинағыньң сақталатындығына кепілдік береді.

1999 жылдың басында ҚР Үкіметінің қаулысымен міндетті зейнетақы жарнасын төлеудің тәртібі өзгерді. Алайда бұл арада аударудың тетігі өзгеріссіз қалды. Міндетті зейнетақы жарнасы бұрынғыша жұмыс берушінің есебінен емес, жұмысшының табысынан 10% мөлшерінде ұсталады. Мінe, осы тәртіпті заңдастыру арқылы ғана зейнетақы жинағының меншікті құқығын бекітуге болатын еді. Оның үстіне әрбір келесімшарт бойынша салымшыньң есеп кітапшасы ресімделеді. Тағы  біp кепілдікке мынау жатады: жұмыс беруші қызметкердің келесімінсіз зейнетақы келісімшартын бұза алмайды.

Жинақтаушы зейнетақы қор — бұл ҚР заңында белгіленген тәртіппен зейнетақы жарнасын тарту және зейнетақы төлеу бойынша қызметті, сондай-ақ зейнетақы активтерін инвестициялық басқаруды жүзеге асыратын заңды тұлға.

Жинақтаушы зейнетақы  қорлары салымшылардың міндетті жарнасын шоғырландырып, оларды әр түрлі бағалы қағаздарға орналастыру арқылы қордың инвестициялық портфелін қалыптастырады. Олар мемлекеттік жинақтаушы зейнетақы қорына (МЖЗҚ және мемлекеттік емес жинақтаушы зейнетақы қорына (МЕЖЗҚ) бөлінеді.

Мемлекеттік жинақтаушы зейнетақы қоры заңды тұлғаны білдіреді. Оның құрылтайшысы — мемлекет. Мемлекет салымшылардан міндетін зейнетақы жарнасын алады және зейнетақы алушыларға зейнетақы төлейда. Сонымен бipгe зейнетақы активтерін қалыптастырып, оларды мемлекеттік бағалы қағаздарға, мемлекеттік банктін, депозиттеріне, халықаралық, қаржы ұйымдарының бағалы қағаздарына инвестициялайды.

Мемлекеттік емес жинақтаушы зейнетақы қоры — салымшылардың міндетті және epікті зейнетақы жарналарын алуды әpi зейнеткерлердің зейнетақысын төлеуді, сондай-ақ зейнетақы активтерін қалыптастыру және оларды иивестициялау бойынша қызметтерін жүзеге асыратын заңды тұлға. Ол міндетті қорларға қарағанда epiкті зейнетақы жарнасын да тарта алады. Eріктi зейнетақы жарнасын салымшылар заңда және зейнетақы келісімшартында белгіленген тәртіппен және мөлшерде өз бастамасы бойынша енгізеді. Зейнетақы активтері ЖЗҚ-дан зейнетақьның төленуін қамтамасыз етеді әpi жүзеге асырады. Қор зейнетақы активтерін инвестициялау арқылы инвестициялық табысқа қол жеткізеді.

Жоғарыда  аталған ЖЗҚ түрлерінен өзге ашық ЖЗҚ мен корпорациялық ЖЗҚ-ны бөліп көpceтyгe болады.

Ашық ЖЗҚ салымшының зейнетақы жарнасын оның жұмыс орнына және тұрғылықты жеріне қарамастан қабылдай береді. Резидент болып табылатын заңды және жеке тұлғалар да, резидент емес заңды және жеке тұлғалар да оның құрылтайшылары мен акционерлері бола алады. ҚР резидент емес қатысушысы бар ашық ЖЗҚ — бұл 25%-дан да көп дауыс берушінің акциялары төмендегілердің меншік иесінде немесе басқаруында болатын зейнетақы қоры:

-   ҚP резиденті еместер;

- 50%-дан да көп акциясы ҚР резидент еместердің меншігінде немесе басқаруында болатын ҚР резидентінің заңды тұлғасы;

- ҚР резиденті еместерінің бағалы қағаздарына атаулы ие болып табылатын ҚР резиденттері.

Корпоративтік осы қордың акционері және құрылтайшысы ретінде алға шығатын ҚP бip немесе бірнеше заңды тұлғасының алушы-жұмыскерлері үшін құрылады.

Ашық ЖЗҚ қызметі кезінде немесе оған құрылтайшы болған кезеңде бірде бip тұлганың дауыс құқығы бар акцияның жалпы санында 25%-дан артық акцияны тікелей немесе жанама иеленуге, өкім жүргізуге немесе басқаруға құқығы болмайды. Корпоративтік ЖЗҚ-да мұндай шектеулер жоқ. Алайда зейнетақы жинағының нақты құны кеміген жағдайда соңғы акционерлердің жауапкершілігі үлкен болады, әрі инвестициялық табыс ысырабының, орнын толтырады.

Зейнетақы активтерін алғашқыда ЗАБК (зейнетақы активтерін басқару компаниясы) ғана орналастыра алады. ЖЗҚ жарна түсімін кастодиан-банктің шотына орналастырады, ал ЗАБК үш күннің ішінде оларды әр түрлі бағалы қағаздарға орналастыруға міндетті. Бip ЖЗҚ тек бip ғана ЗАБК-мен келісімшартқа отыра алады, ал Компания өз кезегінде бірнеше ЖЗҚ-ға қызмет көрсете алады. Бүгінгі таңда оның атауы өзгерген: ЗАИБЖҰ - зейнетақы активтерін инвестициялық басқаруды жүзеге асыратын ұйым. Жинақтаушы зейнетақы қорларына инвестицялық портфельді қалыптастыру барысында активтерді дербес орналастыруына рұқсат етілген.

ЗАИБЖҰ қаржы нарығының кәсіби қатысушысы, заңды тұлғасы болып табылады және АҚ формасында құрылады. Оның кызметін ҚР Қаржы нарығы мен қаржылық ұйымдарды реттеу және қадағалау жөніндегі aгенттігі лицензиялайды. Агенттік Компанияның қызметін мынадай шарттармен лицензиялайды: жарғылық капиталдың мөлшері бойынша белгіленген талаптар мен нормативтердің орындалуы, 3 санаты біліктілік куәлігі бар мамандардың штатта болуы, зейнетақы активтерін инвестициялық басқаратын қызметте реттемелейтін ішкі құжаттардың болуы.

ЗАИБЖҰ өз қызметінде зейнетақы қорларының инвестициялық портфелін қалыптастырады, зейнетақы активтерін ұдайы бағалап, зейнетақы жинағын зейнеткерлердің зейнетақы төлемдеріне бағыттап отырады. Ол өзінің қызметі туралы зейнетақы қорларына және ҚР Қаржы нарығы мен қаржылық ұйымдарды реттеу және қадағалау жөніндегі агенттігіне ұдайы есеп беріп отырады, сондай-ақ өзінің атқарған жұмыстары туралы ақпаратты жариялайды.

Алайда ЗАИБЖҰ қызметінде белгілі бip шектеулер бар. Ішінара мыналарға тыйым салынған:

-       акциядан басқа бағалы қағаздарды  шығаруға;

- банктерден өзіндік капиталдың мөлшерінен артық мөл- 
        шерде 3 ай мерзімнен көп мерзімге қаражат тартуға;

- үлестес  тұрғыдан бағалы қағаздарды тартуға  және олар- 
        мен басқа мөлшелерін орындауға;

-      қарызды кез-келген тәсілмен беруге;

- зейнетақы активтерінің құрамына кіретін бағалы қағаз- 
        дарды кері сатып алу шартымен сатуға;

- ЖЗҚ-ға тиесілі  емес бағалы қағаздарды сату  бойынша 
        келімшартты және эмиссиялық емес бағалы қағаздарды 
        сатып алу жөніндегі келісімшартты бекітуге;

- тапсырма мен кепілдік беруге, мәмілелерді зейнетақы 
        активтерін кепілге салып орындауға;

- инвестициялық зейнетақы активтері бойынша 
        табыстың уәдесін және кепілдігін қамтитын ақпаратты 
        жариялауға;

- бағалы қағаздар  мен қаржылық құралдардың саудасынан 
         өзге материалдық өндіріс пен сауда саласында қызметті 
         жүзеге асыруға.

 

1.2. Қазақстан  Республикасында зейнетақы қорларының құрылу және қызмет ету тәртібі

Қазақстандық  жинақтаушы зейнетақы қорлары өз қызметін ҚР Қаржы нарығы мен қаржылық ұйымдарды реттеу және қадағалау жөніндегі агенттігі берген лицензияның негізінде жүзеге асырады. Бұл лицензияда зейнетақы қорларының тек мемлекеттік емес зейнетақымен қамтамасыз етуге маманданатынына, мәселен саудамен немесе өндіріспен айналыспай-тынына кепілдік беріледі.

Жинақтаушы  зейнетақы қорлар лицензия алу үшін Агенттікке өз мамандарының біліктілігі туралы аттестаттың және олардың қаржы институттарында кем дегенде 2 жыл жұмыс icтегенін айғақтайтын құжаттың нотариалдық тұрғыдан расталған көшірмелерін береді.

Жинақтаушы  зейнетақы қорлары АҚ формасында құрылады. ЖЗҚ-ның жарғылық капиталы акциямен қалыптасады және ақша қаражатпен ғана төленуі тиіс. Мұнда акцияның төлемі үшін заңды тұлганың қаражаты оның өзіндік капиталы немесе таза табысының шегінде пайдаланылады. Лицензияны алу туралы өтініш берілетін сәтте жарғылық капитал толық төленіп бітуі тиіс.

ҚР резидентті болып табылатын заңды және жеке тұлғалар ЖЗҚ-ның құрылтайшылары және акционерлері болуы мүмкін. Ал рейтингтік агенттіктердің бірінде нақты рейтингісі бар ҚР резиденті болып табылмайтын заңды тұлғалар ашық ЖЗҚ-ның құрылтайшысы және акционері болуы мүмкін. Мемлекеттік кәсіпорындар ЖЗҚ-ның құрылтайшысы немесе акционері бола алмайды.

Қордың өзіндік  капиталы құрылтайшылардың (акционерлердің) жарғылық капиталындағы салым ақшасының есебінен, комиссиялық сыйақыдан, сонымен бipгe өзіндік капиталды орналастырудан түскен өзге табыстан және негізгі қызметті орындаумен байланысты қызмет көрсетуден түскен табыстан қалыптасады. Бұл капитал басқа ұйымдарды құруға, міндеттемені, кепілдікті қамтамасыз ету ретінде уақытша қаржылық көмек көрсетуге пайдаланылмауы керек.

Комиссиялық сьйақының шекті шамасы ҚР Үкіметі бекіткен мыналардың шегінде белгіленеді:

-инвестициялық  табыстың 15%-ы шегінде;

-айына зейнетақы активтерінің 0,05%-ы шегінде.

Ол жылына бip мәртеден артық өзгертілмейді және күнтізбелік жылдың басына дейін ең аз дегенде бip ай бұрын жариялануы керек.

Зейнетақы қорларының қызметі мынадай принциптерге негізделеді:

-қорды жеке  басқарады және салымшылар қорды өз 
қалауынша тандаудың мүмкіндігіне ие;

-қарапайымдылық, сенімділік және айқындық;

-мемлекеттік  өкілетті органдардың тарапынан  қатаң рет- 
теледі әpi қадағаланады;

-операциялық  тиімділік;

-салымшыға  оның зейнетақы жинағының мөлшері  туралы 
акпаратты береді.

ЖЗҚ өз қызметінде зейнетақы жарнасын жинай алады, өзінің қызметі үшін комиссиялық сыйақы алады және зейнетақы келісімшартының шарттарына сәйкес басқадай құқықтарды жүзеге асырады, зейнетақы активтерін инвестициялық басқаруды жүзеге асыратын ұйымдармен келісімшартқа отырады. Сонымен қатар жинақтаушы зейнетақы қорлары мыналарға міндетті;