Банктің меншікті капиталы

• Тіркелген көлеміндегі төленген жарғылық капитал (Шоттар: 3001,3025 минус 3002,3026,3003,3027);
• Қосымша капитал (3101 шот);
• Өткен жылдардың таза кірісінің есебінен құрылған қорлар мен резервтер, өткен жылдың таратылмаған таза кірісі;

Минус:

• Материалды емес активтер (1659 минус 1699 шот);
• Өткен жылдың шығындары (3599 шот);
• Ағымды жылдың шығындарының ағымды жылдың кірістерінен асуы;

Екінші деңгейлі капиталдың құрамына келесі баптар кіреді (КII):

• Ағымды жылда шығындардың кірістердің асуы;
• Негізгі құралдар мен бағалы қағаздарды қайта бағалау (3540,3560);
• Тәуекелділігі бойынша топтастырылған активтер сомасының 1,25% аспайтын жалпы резервтер (провизиялар) (1465,1469 шоттар);
• Бірінші деңгейлі капиталдың сомасының 50% аспайтын субординарлық қарыз (2402 шот);

Субординарық  қарыз – бұл банктің қамтамасыз етілмеген міндеті болып тадылады және жазбаша куәландырылған келісім-шартқа сәйкес, банкті жою кезіндесоңғы кезекте қанағаттандырылатын қарыз (қалған мүлікті акционерлер арасында таратудың алдында). Екінші деңгейлі капиталдың (КII) құрамына енетін субординарлық қарыз, 5 жылдан кем емес бастапқы өтеу мерзіміне ие болуы керек. Сонымен қатар соңғы бес жылдың әрбір жылы бойынша субординарлық қарыздың бастапқы сомасының 20% көлеміндегі сома, меншікті капиталдың есебінен өтеліп отырады.

Қаржылық қадағалау Агенттігіннің  қоятын пруденциялдық нормативтер  туралы ережесіне сәйкес, банктің  активтеріне баға беру үшін оларды тәуекелділігі бойнша топтастырады. Топтастырылған активтер банктің меншікті қаржыларымен салыстырылады. Банктік  тәуекелділік деңгейі жоғары, орташа, төмен болып бөлінеді. Активтерді топқа бөлу тәуекелділік деңгейінің банк қызметінің қатерлі жағдайларға  ұшырау қауыптылығымен мінезделеді.

Активтерді тәуекелділігі  бойынша бес топқа бөлінеді:

1. 1 топқа – тәуекелділіктен бос активтер кіреді -0
2. 2 топқа – тәуекелділігі төмен активтер кіреді – 20%
3. 3 топқа – тәуекелділігі жоғары активтер кіреді – 50%
4. 4 топқа – тәекелділігі өте жоғары активтер кіреді – 100%
5. 5 топқа - тәуекелділігі аса жоғары активтер кіреді -100, 150%

Бұл топтасуда бір актив  бірнеше топтарда кездеседі, мысалы: несиелер, дебиторлық берешектер, бағалы қағаздар, салымдар,т.б. Ол жағдай активтердің  түріне, сапасына, субъектілерге, эмитенттерге, олардың рейтингттеріне, сенімділігіне байланысты. Активтерді топтастыру арқылы балансқа өзгертулер жүргізіледі, активтер тәуекелділігі бойынша өлшенеді.

Тәуекелділігі бойынша өлшенетін  активтер келесі формуламен анықталады:

 
мұнда:

- жеке операциялар бойынша  активтер;

- туекелділік коэффициенті(деңгейі);

 

Тәекелділігі бойынша  өлшенетін активтер банктің меншікті капиталын есептеуінде және банк капиталының жеткіліктілігін анықтау  үшін қолданылады.

Банктің меншікті капиталының  жеткіліктілігі оның сенімділігін көрсетеді.Капитал  банкке оның акционерлер алдындағы  міндеттемелерін қамтамасыз ету  үшін, банк салымшыларын мүддесін қорғау үшін қажет.

Банк қызметінң тәуекелділігі  көптеген банк операцияларына әсер етеді, мысалы:көп мөлшерде несие беруде, көп мөлшерде негізгі құралдарцы сатып алуда, көп шет ел валютасы сатып алу немесе сатуда, күрделі  операцияларды енгізуде т.б. жағдайларда.

Банктің меншікті капиталына баға беру үшін оның жеткіліктілігін  банктік қадағалау органдардың  бекіткен нормативтік талаптардың  орындалуын анықтау керек.

• Біріншіден, капитал жеткіліктілігін көрсететін оның минималдық мөлшерін орындалуын анықталаты;
• Екіншіден, капитал жеткіліктілігін мінездейтін коэффициенттер мен көрсеткіштер анықталады.

Меншікті капиталдың минималдық мөлшері келесідей (2001 жылдың 1 тамызынан  бастап):

Лицензиясы бар бантер үшін 1000.000.000 тенге;

Аймақтық банктер үшін (Алматы және Астана қалаларынан тыс  орналасқан)-500.000.000 тенге.

Барлық банктер үшін меншікті капиталдың ең төменгі мөлшер келесідей:Бір  филиал және /немесе бір есеп–кассалық  бөлімінен кп болуында- 1000.000.000 тенге оған қосу:

30.000.000 тенге-аудандық орталықтарда және Алматы мен Астана қалаларында орналасқан әр бір филиалдар үшін;

15.000.000 тенге-басқа қалалада орналасқан әр бір филиалдар үшін;

10.000.000 тенге-басқа елді мекендерде орналасқан әр бір филиалдар үшін;

15.000.000 тенге-аудандық орталықтарда және Алматы мен Астана қалаларында орналасқан әр бір есеп-кассалық бөлімдер үшін;

5.000.000 тенге – басқа елді мекендерде орналасқан әр бір есеп-кассалық бөлімдер үшін.

Келесіде, капитал жеткіліктілігін  мінездейтін пруденциялдық нормативтер  орындалуы анықталады- олар КI және КII коэффициенттері.

Пруденциялдық нормативтер  туралы ережесіне сәйкес меншікті капитал  келесі формуламен анықталады:

МК = КI + КII – ИК ;

Мұнда:

КI – бірінші деңгейлі капитал;

КII – екінші деңгейлі капитал;

ИК – басқа заңды тұлғалардың капиталына инвестиция және сүбординарлық қарыздары (сатып алынған акциялар мен сүбординарлық қарыздар);

Ескерту: меншікті капиталдың анықталуында екінші деңгейлі капитал бірінші деңгейлі капиталдың мөлшерінде ғана қосылады.

Мысалы:

КI – 1.500.000 теңге

КII – 1.700.000 теңге

ИК – 500.000 теңге

Формула бойынша:

МК = 1.500.000 + 1.500.000 - 500.000 = 2.500.000 (КII –дың 200.000 теңгесі есепке кірмейді, өйткені КI-дан көп)

Капиталды екі деңгейге бөліп, оның компоненттерінің сенімділігін анықтауға  болады:

КI – сенімділігі жоғары, негізгі көздер;

КII – сенімділігі төмен  көздер;

Талдау барысында олардың  өзгеру динамикасын бағалап, өсу  қарқынына мінездеме беру керек.

КI келесідей есептеледі:

1. Төленген жарғылық капитал (банк сатып алған өз акцияларының алып тастауымен):
2. Қосымша капитал;
3. Резервтік капитал;
4. Өткен жылдың таратылмаған таза кірісінен пайда болған қорлар;
5. Өткен жылдың таратылмаған таза кірісі;

Алу (-):

1. Материалдық емес активтер (банктің негізгі қызметіне қолданылатын лицензияланған бағдарламалық қамтулардың алып тастауымен);
2. Өткен жылдың зияндары;
3. Ағымды жылдың зияндары (немесе ағымды жылдағы шығындардың кірістерден артуы);

КII келесідей есептеледі:

1. Ағымды жылдың таза кірісі ( немесе ағымды жылдағы кірістердің шығындардан артуы);
2. негізгі құралдар мен бағалы қағаздардың қайта бағалауы бойынша резервтер;
3. Жалпы резервтер (Пж) (тәуекелділігі бойынша есептелген (өлшенетін) активтердің 1,25%-нан аспауы керек);

Яғни, Пж = Ат*1,25%/100% - есепке осы мөлшерде қосылады.

4. Банктің субординарлық борышы (СБ) (КI-дың 50%-нан аспауы керек)

Яғни, СБ = КI * 50%/100% - есепке осы мөлшерде қосылады.

Капитал жеткіліктілігін  мінездейтін  және коэффициенттері келесідей анықталады:

 бірінші деңгейлі капитал  мен меншікті капиталдың есебіне  кірген екінші деңгейлі капиталдың  жалпы сомасынан алынған бірінші  деңгейлі капиталдвң мөлшерінде  алынған банк инвестициясына  кемітілген бірінші деңгейлі капиталды бірінші деңгейлі капитал мен меншікті капиталдың есебіне кірген екінші деңгейлі жалпы сомасынан алынған бірінші деңгейлі капиталдың мөлшерінде алынған банк инвестициясына кемітілген активтерге сәйкестендіру арқылы анықталады;

 

 

 коэффициентінің мағынасы 0,06 (6%)-дан кем болмауы керек.

 

 банктің меншікті капиталын арнайы резервтерге, тағыда екінші деңгейлі капиталдың құрамына кірмеген жалпы және банктің меншікті капиталының есебіне кірмеген екінші деңгейлі капиталға кемітілген тәуекелділігі бойынша өлшенген активтер мен шартты міндеттемелерге сәйкестендіру арқылы анықталады:

 

 

 коэффициентінің мағынасы 0,12 (12%)-дан кем болмауы керек.

 

Капитал жеткіліктілігін  мінездейтін нормативтік талаптардың  орындалуына бағалап капитал  құрамының үлесіне, олардың динамикасына көңіл аудару керек. Келесіде капитал  жеткіліктілігіне талдау CAMEL және BOSS дистанциялық банктік қадағалау жүйесі (BOSS ДБҚЖ) арқылы жүргізіледі. CAMEL және BOSS ДБҚЖ –інде капитал жеткіліктілігін мінездейді келесі көрсеткіштер бар:

1.

 

2.

Мұндағы,

МК – меншікті капитал

 

3.

 

Сыныпталатын активтер дегеніміз  – үмітсіз және күмәнді активтердің  сомасы, яғни сенімділігі төмен, банкке зияндар және қауіп әклетін несиелер, дебиторлық берешектер, бағалы қағаздар, басқа банктердің корреспонденттік шотындағы қаржылар және басқа банктерге  салымдар.

 

4.

 

2.2 «Қазкоммерцбанк» АҚ мәліметтерінің негізінде банктің меншік капиталын қалыптастыру қызметтерінің көрсеткіштерін талдау

Өзіндік және тартылған құралдар  банктік құралдардың ресерстарына  жатады.  Жарғылық капитал -  банк құрылған кезде  салынған акционерлердің құралдары  немесе құрылтайшылардың  жаңа салымдары,  ол жаңа құрылтайшыларды  алғанда және акцияларды шығарғанда көбею мүмкін. «Қазкоммерцбанк»  АҚ-ның жарғылық капиталы 1.01.2010ж-117,498,432 мың теңгеге тең.  Резервтік қор шығыстарды, шығындарды, күтілмеген  төлемдерді және  есептелмеген   төлемдерді  жабу үшін  құрылады. «Қазкоммерцбанк» АҚ-да резервтік қордың мөлшері 1.07.2010ж. 2,634,384 мың теңге. Арнайы қор - тозу түрінде банк шығыстарға  қосылған бұрын алынған негізгі қорларға және құндылығы аз  және тез тозатын құралдарға   қалпына келтірілген шығындардың соммалары. Банк қызметінің  қаржылық нәтижелері  пайда мен шығындардың құрамын бақылауға мүмкіндік береді және  де пайдаға немесе шығындар  құрамына бірден  қатысатын шығыстар мен табыстарды  бақылауға мүмкіндік береді.

«Қазкоммерцбанк» АҚ  Ұлттық Банкке өзінің  қызметі туралы анықталған  түрде кварталдық  және жылдық есеп беруге  міндетті:

• жаңа жылдың бірінші күніне жылдық баланс;

АҚ «Қазкоммерцбанк» резервтік  қор – 6999.

-   тәуекелді имитирлеу,  бір займшыға  тәуекелдің максималды  өлшемі,  ол несие бойынша   банк міндеттемелердің соммалардың  банк капиталына қатынасы. Оның  максималды  мағынасы  0,5-тен  1-ге  дейін. 

 

К==0,38

 

1. Жеке баланстық есеплердің  құрамын анықтау:

- Кварталдық баланс

- Валюталық  операциялар бойынша есеп

Шығарылған есептеулер бойынша  «Қазкоммерцбанк» АҚ өтімділі болғаны көрініп тұр,  яғни төлемқабылетті, сәйкесінше  банктің тартылған құралдар   клиенттер алдында ұзақ мерзімді  міндеттерді орындай алады.  Тиімді перспективамен  негізгі өтімділіктің  коэфиценті бойынша банк қызметі сипатталады, бұл экономикасының нақты секторында  несиелендіру бойынша  банкті активизациялау  мүмкіндігі туралы  күәландырады.  Өтімділіктіің берілген көрсеткіштері оған халыққа қымет көрсетулерді  және операциялардың түрлерін  кеңейтуге мүмкіндік береді.

Өзіндік  құралдарды талдаған  кезде  статистикада  ғана  емес  динамикада   да   оларды   талдау   керек,   бұл   баланс   қызметті      олардың

қызметінің масштабтарын  кеңейту сияқты  сипттауға мүмкіндік береді,  және де   басқа банктерде  өсу қарқынмен салыстырып, өзіндік құралдардың өсу қарқынымен  бағалауға мүмкіндік беріледі. Көрсеткіштерді  есептеу өте маңызды, «Қазкоммерцбанк»  АҚ-ның жарғылық  капиталдың  динамикасы туралы берілгендерді  көрсетейік.

 

 

 

Берілгендерді  талдау капиталдың жылдан  жылға өсіп  келетінін  көрсетіп тұрады. Осы банкте жарғылық капиталдың  өсу тенденциясы барлық  тұрақты   банктерге   тән.  Банк  сенімділікке   және  тұрақтылыққа  жету  мақсатында  табысты активті  операцияларды  көбейту мумкіндігін  алу үшін капиталды көбейтуге  ұмтылады. Сәйкесінше  банк  табысты  капитал салымдар  үшін ресурстық  базаны  кеңейтуге  ұмтылады.

 

 

 

 

3 ЕКІНШІ ДЕҢГЕЙЛІ БАНКТЕРДІҢ  МЕНШІК КАПИТАЛДАРЫН ҚОЛДАНУ  ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ ЖӘНЕ ТӘУЕКЕЛДІЛІКТІ  БАСҚАРУ 
3.1 Екiншi деңгейлi банктердегi тәуекелдерді ағымды талдау әдiстерi

Коммерциялық банктің  өтімділігі банктің жеткілікті өзіндік  капиталының болуымен, лайықты мерзімді ескере отырып, баланстың  актив  мен пассив тармақтары бойынша қаражатты  орналастыру  мен оның көлемімен  анықталатын, банктің өзінің барлық контрагенттері алдындағы қарыздарлық  және қаржылық міндеттемелерінің орындалуын уақтылы және толық қамтамасыз ету  мүмкіндігін көрсетеді.  Коммерциялық банктің қаражат өтімділігі банктің  меншікті капиталы, тартылған және орналастырылған қаражаттары сияқты үш құраманың құрылымдық элементтерін басқару арқылы олардың арасындағы объективті қажетті қатынасын үнемі  қолдауында негізделеді.