Сот талқылауы

     Тергеу  барысында іске тігілген және жаңадан  алынған заттай дәлелдемелер сот  тергеуі барысында сотта қаралуға және тараптарға ұсынылуы тиіс.

     Заттай  дәлелдемелерді қарау сот тергеуінің кез келген сәтінде тараптардың  өтініші бойынша да сондай-ақ соттаң бастамасымен де жүргізіледі.

     Заттай  дәлелдемелер куәлардың, сарапшының, маманның қарауы үшін ұсынылуы мүмкін.

     Заттай  дәлелдемелер ұсынылған ұсынылған  адамдардың заттай дәлелдемелері қараған кезде анықталған, іс үшін маңызы бар мәнжайларға соттың назарын аударуға құқығы бар.

     Алдын ала тергеу жұмыстарында іске түрлі  себептермен тіркелмеген және алынбаған жағдайда заттай дәлелдемелерді қарауды сот олар тұрған жерде белгіленген ережелерді сақтай отырып жүргізуге тиіс.

     Тергеу  іс әрекетінің хаттамалары  мен құжаттарын жария  ету  (ҚР ҚІЖК-нің 357-бабы).

     Сот өтінішін білдірген тараптардың  сұранысын, іс үшін маңызы бар куәландырылған мән жайларды, тергеу іс-әрекетінің хаттамаларын жария етуге құқылы.

     Сот отырысында тараптар сонымен қоса іс үшін маңызы бар құжаттарды көрсетуіне болады.

     Бұндай  жағдайда сот дәлелденген үкім шығарып, ол іске тігіледі.

     Ал егер тараптардың біреуінің жауабына келіспейтін болса сот алдын ала болған тергеу жұмысындағы жауабын оқиды.

     Бұл жағдайда тергеу жұмыстарының құжаттары  алынып, хаттамалары оқылады.

     Іс  болған орынды және үй-жайды қарау  (ҚР ҚІЖК-нің 359-бабы).

     Тергеу  жұмыстарында іс болған орынды қарау толық және кейбір жағдайлар түсініксіз болған жағдайда, іске қатысты орынды және үй-жайды қарау сотпен шешіледі.

     Сот қарауына айыптаушы және жақтаушы жақ та қатысады.

     Қажет болған жағдайда куәгер, сарапшы маманды  сот шақыруы мүмкін.

     Қарау орнына келген соң төрағалық етуші  сот отырысының жалғасатындығы туралы жариялайды да сот қарауға кіріседі.

     Бұл ретте сотталушыға, жәбірленушіге, сарапшы мен маманға қараумен байланысты сұрақтар берілуі мүмкін.

     Тану, куәландыру, айғақтарды тұрған жерінде тексеру мен нақтылау, эксперимент жүргізу, үлгілер алу үшін көрсету сот талқылауында тараптардың қатысуымен, ҚР ҚІЖК-нің 226, 229,238, 239-баптарында және 33-тарауында көзделген ережелер сақтала отырып, соттың қаулысы бойынша жүргізіледі «ҚР ҚІЖК-нің 360-бабы).

     Мемлекеттік айыптаушы айыптау дәлелдемелерін зерттеу аталған өтініш туындаған  сәтке қаралған дәлелдемелермен  шектеу туралы өтініш білдіруге құқылы.

     Мұндай  жағдайда сот жәбірленушінің, қорғаушының, азаматтық талапкер мен азаматтық  жауапкердің пікірін тыңдап, олардың өтініштерін қанағаттандыруға құқығы бар.

     Қорғаушы  тарабынан сотталушының, қорғаушының  сот тарабының немесе олардың  өкілдерінің өтініші бойынша  ұсынылған және іске тігілген дәлелдемелерді зерттеуден бас тартуға құқығы бар.

     Мұндай бас тартуды соттың қанағаттандыруы міндетті.

     Сот тергеуінің аяқталуы  (ҚР ҚІЖК-нің 362-бабы).

     Төрағалық етуші дәлелдемелерді зерттеу аяқталғаннан кейін тараптарға, олардың сот  жарыссөзінде, ал соттың үкім шығару кезінде  тек сот тергеуінде қаралған дәлелдемелерге ғана сілтеме жасауға құқылы екендігін түсіндіреді, тараптардан, олар сот тергеуін толықтыруды қалай ма және немен толықтырғысы келетінін сұрайды.

     Сот тергеуін толықтыру туралы өтініш мәлімделген  жағдайда, сот бұл өтінішті талқылайды және оны шешеді.

     Өтінішті  шешкен және қажетті сот әрекетін орындаған соң, сондай-ақ сот тергеуін толықтыру туралы өтініш туындамаған  немесе сот оларды дәлелді түрде қабылдамаған жағдайларда төрағалық етуші сот тергеуін аяқталды деп жариялайды.

     Істің қысқартылған тәртіппен сотта талқылануы (ҚР ҚІЖК-нің 363-бабы).

     Ауыр  емес және орташа ауыр қылмыстар туралы істер бойынша, егер;

           -сотталушы өзінің  кінәсін толық көлемінде, оның  ішінде өзіне қойылған талап-арызды  мойындаса;

           -сотқа дейінгі  іс жүргізу барысында процеске қатысушылармен құқығына нұқсан келтіретін, осы Кодекскте белгіленген ережелердің бұзылуына жол берілмесе;

     -процеске  қатысушылар іс бойынша жиналған  дәлелдемелердің қатыстылығы мен  жол берушілігі дау туғызбаса  және оларды сот отырысында  зерттеуді талап етпесе, сот талқылауы қысқартылған тәртіппен жүргізіледі.

     Істі  сотта талқылаудың қысқартылған тәртібі сотталушы мен жәбірленушінің жауап алудан тұрады.

     Сот жарыссөзі және қалған істі аяқтау  ҚР ҚІЖК-де белгіленген ережелер блйынша  жүзеге асырылады.

       Қысқартылған сот талқылауы он күн мерзімде аяқталуы тиіс, ерекше жағдайлар да бұл мерзім сот төрешісінің дәлелді қаулысымен ұзартылуы мүмкін

     Сот жарыссөзінің  мазмұны  мен тәртібі (ҚР ҚІЖК-нің 364-бабы).

       Сот тергеуі аяқталғаннан соң  төрағалық етуші соттың сот  жарыссөзіне көшетінің хабарлаймыз.

       Сот жарыссөзі – бұл сот  тергеуі, айыптаудың және қорғаушының  сөздерінен тұратын бөлігі, онда  алдын ала тергеу және сот  тергеуінің қорытындысы шығарылып,  дәлелденген істер сарапталынып, сотталушының айыпты, не айыпсыз  екендігі жөнінде пікірлерін айтады, берілген жаза басқа да сұрақтар жөнінде соттың қаулысымен шешім қабылданады.

     ҚР  ҚІЖК-нің 364-бабының 3-бөлігіне сәйкес сот  жарыссөзі айыптаушының, сотталушының, қорғаушының, жәбірленушінің немесе оның өкілінің, азаматтық талапкердің және азаматтық талапкердің және азаматтық жауапкердің немесе олардың өкілдерінің сөздерінен тұрады.

     Егер  тараптардың ұсынысы бойынша  сот жарыссөзіне уақыт белгіленсе төрағалық етуші оның ұзақтығы көрсете  отырып, со отырысында үзіліс жариялайды.

     Іске  қатысушылардың сөздерінің реттілігін олардың ұсыныстары бойынша сот белгілейді, бірақ барлық жағдайларда бірінші болып айыпталушы сөз алады.

     Егер  мемлекеттік айыптауды бірнеше  мемлекеттік айыптаушы қолдаса, іске бірнеше жәбірленуші, қорғаушы, азаматтық жауапкер мен олардың өкілдері, азаматтық талапкер мен олардың өкілдері, сотталушылар қатысса, төрағалық етуші өз сөздерінің кезектілігін өзара келісуі үшін оларға уақыт береді.

     Қажет болғанда бұл үшін сот отырысында үзіліс жариялануы мүмкін.

     Егер  аталған адамдар жарыссөздегі өз сөздерінің кезектілігі туралы келісімге келе алмаса, сот олардың пікірлерін тыңдап болып, сөз кезегі туралы қаулы алады.

     Сот жарыссөзіне қатысушылар өз сөздеріне  сот отырысында зерттелмеген дәлелдемелерге сілтеме жасауға құқылы емес.

     Сотқа жаңа айғақтар ұсыну қажет болса, олар сот тергеуін қайта бастау туралы өтініш жасай алады.

     ҚР  ҚІЖК-нің 364-бабының  6-бөлігіне сәйкес сот   сот жарыссөзі-нің ұзақтығын белгілі бір уақытпен шектей алмайды, алайда төрағалық етуші, егер жарыссөзге қатысушы азаматтардың сөзі қаралатын іске қатысы жоқ мән –жайларға қатысты не сот отырысында зерттелмеген дәлелдемелерге негізделген болса, оларды тоқтатуға құқылы.

     Сот отырысына қатысушылардың барлығы  сөз сөйлеп болған соң олардың  әрқайсысы тараптар өкілдерінің  сөзінде айтылғандар бойынша тағы бір реттен қысқаша қарсылықтарын немесе ескертпелерін  (репликаларын) білдіруге құқылы.

     Соңғы ескертпені айту құқығы барлық жағдайларда  сотталушы мен оның қорғаушысына тиесілі.

     Әрбір сот жарыссөзіне қатысушы сотқа  ұсынатын тұжырымын жазбаша түрде табыс ете алады. Олар:

1)жасалуына  сотталушы айыпталып отырған  әрекеттің орын алғаны дәлелденді  ме;

2) бұл  әрекет қылмыс болып табыла  ма және ол нақ қандай қылмыстық  заңда көзделген (бабы, бөлігі, тармағы);

3) сотталушының  бұл әрекетті жасағаны дәлелденді ме;

4) сотталушы  бұл қылмыстың жасалуына кінәлі  ме;

5) оның  жауаптылығы мен айыбын жеңілдететін  немесе ауырлататын мән жайлар бар ма;

6)сотталушы  жасаған қылмысы үшін жазаға  тартылуыға тиіс пе;

ұсынылатын  тұжырымның сот үшін міндетті күші жоқ.

Сотталушының  соңғы сөзі (ҚР ҚіЖК-нің 365-бабы).

     Сот жарыссөзі ақталған соң, төрағалық етуші сотталушыға соңғы сөз береді.

    Сотталушының  соңғы сөзі-бұл сот талқылауының соңғы аяқтау бөлімі, онда алдын  ала тергеу ісінің қорытындысын шығарып, тәртібіне баға беріледі.

    Сотталушыға оның соңғы сөзі кезінде ешқандай сұрақ қоюға жол берілмейді.

    Сот тәжірибесінің көрсетуі бойынша, соңғы  сөз сотқа өтініш ретінде тұрады.

    Сотталушының  соңғы сөзі негізінде өз кінәсін  мойындайтыны немесе мойындамайтынын, жазасын жеңілдетуін, қылмыстық міндеттен босатуын сұрайды.

    Сот сотталушының соңғы сөзінің ұзақтығын  белгілеуге құқылы емес.

    Төрағалық етуші, егер сотталушынының сөзі қаралған іске қатысы жоқ мән-жайларға қатысты болса, оны тоқтатуға құқылы.

    Егер  сот жарыссөзде сөз сөйлеуші немесе сотталушы соңғы сөзінде іс үшін маңызы бар жаңа мән –жайлар туралы хабарласа, сот тараптардың өтініші бойынша немесе өз бастамасымен сот тергеуін қайта бастайды.

    Қайта басталған сот тергеуі сот  аяқталған соң сот жарыссөз жаңадан  ашады және сотталушыға соңғы сөз береді.

    ҚР  ҚІЖК-нің 367-бабына сәйкес сотталушының соңғы сөзін тыңдап, сот үкім шығару үшін кеңесу бөлмесіне кетеді, ол туралы төрағалық етуші сот отырысы  залындағы қатысушыларға хабарлайды.

    Үкімнің жарияланатын уақыты процеске қатысушыларға  сот төрешілері кеңесу бөлмесіне  кетер алдында хабарлануы мүмкін.  
 
 
 

3. Үкім шығару

      Үкім  – бұл кеңесу бөлмесінде сотталушының айыпты не айыпсыздығын, оған жаза қолдану  керек немесе оны қылмыстық іс жүргізуден босатуын шешетін сот шешімі.

      Қазақсатан  Республикасындағы соттар  Қазақстан  Республикасының  атынан үкім шығарады.

      Сот үкімі сотқа қандай болмасын ықпал  ету мүмкіндігін болдырмайтын жағдайда кеңесу бөлмесінде шығарады.

      Үкім  шығару кезінде  кеңесу бөлмесінде осы іс бойынша  соттың құрамына  енетін сот төрешілері  ғана болады, өге адамдардың, соның ішіндегі запастағы сот төрешісінің болуына жол бермейді.

      Жұмыс ауқыты аяқталған соң, сондай ақ жұмыс  күні ішінде сот (сот төрешісі) демалу үшін кеңсу бөлмесінен шығып, үзіліс жасауға құқылы.

      Сот төрешілерінің талқылау үкім шығару кезінде оырн алған паймдауларды жария етуге құқығы жоқ.

      Сот төрешілері кеңесінің құпиясы хаттамаға  енгізіледі.

      ҚР  ҚІЖК – нің 369-бабына сәйкес сот үкімі  заңды және негізгі болуға тиіс.

        Сот үкімінің заңдылығы деп  – қылмыстық іс  жүргізудің  барлық талабына сай нормалармен  рындалғандығы, оның ішінде қылмыстық  тәртіп нормаларының дұрыс қолдануын  айтамыз:

      Егер  үкім заңның барлық  талаптары сақтала  отырып және заң негізінде шығарылса, ол заңды болып танылады.

      Егер  үкім сот отырысында сотқа ұсынылған  дәлелдемелерді  жан-жақты және обьективті зерттеу негізінде шығарылса, ол негізді деп танылады (ҚР ҚІЖК –нің 369-бабының 3-бөлігі).

      Сот үкім шығару кезінде кеңесу бөлмесінде мынадай мәселелерді шешеді (ҚР ҚІЖК-нің 371бабы):

1) жасалуына  сотталушы айыпталып отырған  әрекеттің орын алғаны дәлелденеді  ме;