Криминалистиканың жалпы теориясы

Идентификацияның  процессуальды формасы:

1. сот сараптамасы;
2. тану үшін көрсету;
3. объектілерді карау шеңберінде жүзеге асырылады. 
   Тану үшін көрсету және карау тергеу әрекеттері шеңберіндегі идентификация тергеушімен жүргізіледі. Сот сараптамасы шеңберінде колданылатын идентификация процессуальдык түрде өте кең таралған.

Идентификациялық  зерттеулер бірнеше түрлерге бөлінеді. Криминалистикалык идентификацияның классификациясы идентификация объектілерімен ғана емес, сонымен катар олар-дынтабиғи қасиеттері мен басқада параметрлерімен байланыс-ты. Идентификация деңгейіне байланысты мынадай идентифи-кация түрлері ажыратылады:

• объектінің бір текке жататындығы;
• топтык кдтынастылығы;
• жекеленген сәйкестігі аныкталады. 
  Идентификацияланатын объектініңтабиғатына байланысты:
• нақты бір жеке объект бойынша;
• бүтінді бөлшек аркылы аныктау бойынша;
• шығу (пайда болу) кдйнар көздері бойынша. 
  Идентификацияланатын объектіге байланысты идентификацияның келесідей түрлері бар:

• ойдағы бейне бойынша идентификациялау;

• жеке объектілерді материалды бекітілген бейнесі бойынша идентификациялау;
• шығу кайнар кездері бойынша идентификациялау;

• бүтінді белшек бойынша идентификациялау. 
Мысалы, табылған колдың ізі аркылы сезіктіні идентификациялау жеке объектіні бейненін материаддык бекітілуі бойынша идентификациялауға жатады; окиға болған жерде табылған сым-темір бөлшектерін сезіктінін автокөлігінін багажынан та-былған сым-темір бөлшектерімен идентификациялау — бүтінді бөлшек аркылы вдентификациялауға жатады; бір сезіктіден та-былған пакеттегі есірткіні екінші сезіктіден табылған пакеттегі есірткімен идентификациялау - шығу кайнар көзі бойынша идентификациялау түріне жатады.

Сонымен қатар, идентификацияны жүргізу субъектісіне бай-ланысты тергеу және сараптамалык идентификация деп бөлеміз.

Объектісі бойынша: адам, жануар, атыс кдруы, кәлік құрал-дары және т.б. идентификация түрлерін бөліп карастыруға бо-лады.

Криминалистикалык техниканын салалары бойынша — порт-ретті (ауызша суреттеу), трасологиялык, баллистикалык, кол-жазбатану және т.б. түрлері бар.

 

БАҚЫЛАУ СҰРАҚТАРЫ:

1. Криминалистикалык идентификация анықтамасы.
2. Криминалистикалык идентификация теориясының калыптасуы мен даму тарихының кезеңі.
3. Криминалистикалык идентификацияның нысаны.

ӘДЕБИЕТТЕР:

УМКД ның «пәнді оқу қамсыздандыру» 8 бөлімінде көрсетілген

 

 

2-ТАРАУ. Криминалистикалық техника

 

№2. лекция. Криминалистикалық техниканың жалпы қағидалары.

Мақсаты: Криминалистика пәні жүйесінің бірі, қылмысты ашу мен тергеуге қажетті дәлелдемелерді жинауға, зерттеуге және пайдалануға арналған техникалық-криминалистік құрал-жабдықтар, әдістер мен тәсілдердің құрамын құрайтын криминалистикалық техниканың маңызын түсіндіру

 

1. Криминалистикалық техника түсінігі мен құрылымы.
2. Қылмысты тергеп ашуда пайдалнылатын ғылыми техникалық және жалпы ғылыми құралдардың жиынтығы.
3. Ғылыми техникалық қолдануын процессуалдық және техникалық түрде дайындау.

Криминалистикалыктехника  криминалистиканың бір бөлімі ретінде қылмыстык іздерді табу, бекіту, алу, жинауға колданы-латын және тергеліп отырған окиға мәліметтерін қалпына келтіріп қайта өндеуге бейімделген ғылыми-техникалық кұрал-дар мен әдістерді теориялық ережелер және қағидалар түрғы-сынан өндеп жетілдіру, сондай-ақ кылмыстардың адцын алу әдістері мен техникалық қүралдардың жүйесі болып табылады.

Криминалистикалыктехника - криминалистикадағы алғаш-қы пайда болған түсінік, оның күрылу кезіндегі негізгі бөлім. ?

Криминалистикалықтехникатермині, біріншіден — крими-налистика ғылымының бір бөлімін, ал екіншіден — техникалык қүралдардың жиынтығын білдіреді, яғни кұрылғылар, аппарат-тар, күралдар, сот өндірісіндегі дәлелдемелерді зерттеу мен жинауға қажетті баска да қүралдар.

Криминалистикалық техниканың негізгі міндетіне —  кыл-мыскерлердің жеке басы туралы, оның колданған қаруы, олар-ды колдану және жасалған кылмыстын өзге де жағдайлары жөнінде мәліметтерді алу максатымен кылмыстың материалдык іздерін табу, бекіту, алу және зерттеу жатады.

Криминалистикалыктехниканын карастыратын мәселелері-нін көптігіне байланысты оларды бірнеше топтарға жіктеуге болады.

Криминалистикалық техника теориялық жағынан кримина-листиканын бір бөлімі ретінде келесі мәселелерді қарастырады:

• жалпы жасалған кылмыстык, іске қатысты кандай нысандар, кандай іздер қалдырылады және олардын қандай касиеттері, сипаттары бар;
• криминалистикалық техниканы дамыту.

Сонымен қатар, тәжірибелік маңызына карай арнайы мәсе-лелерді зерттейді:

— қылмыстын ізін қалай және қандай техникалык, қүраддардың көмегімен табуға болатындығын;

• олар дәлелдеме болуы үшін, оларды калай және кандай техникалық кұралдармен тауып, бекітуге болатындығын;
• бұл дәлелдемелерді, калай және қандай техникалык кұралдардың көмегімен алуға болатындығын. Мысалы, қылмыс ісіндегі саусактың калдырған ізін криминалистер XX ғасырда ұнтактын көмегімен табуға болатынын, оны дактопленкаға бекітіп, бирка жасап, сол пленканы дәлелдеме ретінде алуға болатынын анықтаған;

— бұл дәлелдемелер қалай және қандай тәсілмен анықталғанын қарастьірады, бірак көбінесе бұл мәселені экспертология шешеді;

• қылмыстык іс, қолданылған кару, қылмыскерлер, калдырылған іздер және т.б. мәселелер жайлы мәліметтерді калай және кандай тәсілдер арқылы жинауға болатындығын;
• кандай техникалык кұралдар қылмыс жасауға кедергі жасайтындағын.

Аталған мәселелер  арнайы болып табылады, ал осылардың әркайсысында накты мәселелер бар және әлі де бола береді.

Яғни, бұл накты мәселелер: нысаннын түрлеріне, атылатын немесе суық қару, қолдың немесе автокөліктің іздері және т.с.с. қылмыс іздеріне байланысты болады.

Табылған  іздер бойынша объектілердің  ішінен кажетті же-келенген іздерді  немесе оларға қатысты объектілердін  түрін, тегін анықтау мәселелері туындайды. Іздерді калдырған деп та-былған объектілерді аныктау мәселелері идентификацияның көмегімен шешіледі.

Криминалистикалыктехника  идентификациямен тығыз бай-ланысатын басқа да идентификациялык. емес (диагностикалык, классификациялык, ситуациялык) мәселелерді шешеді. Олар-дың қатарына іздердін пайда болу механизмін аныктау жатады. Бұзу іздері арқылы іздердің пайда болу механизмі, кұраддар-дын козғалыс бағыты, бөгет пен қарым-кдтынаска түсу бұры-шы, басу күші және т.б. аныкталады.

Кей жағдайларда  іздің пайда болу механизмі туралы мәселе тергеу барысында өзіндік мағынаға ие болады. Әсіресе, іздің пайда болу жағдайлары: із каддырушы объектінің әсер ету ба-ғыты, күші, арақашыктығы, жылдамдығы, іздердін пайда болу уакыты мен кезектілігі (мысалы: ату ара қашықтығы мен бағы-ты, жәбірленушіге жаракдт салудың кезектілігі, көлік қүралда-рынын козғалыс жылдамдығы мен бағыты). Сонымен катар, із калдырушыларды зерттеу механизмі кейде іздін калыптасуына әсер ететін тікелей себепті әрекетгі аныктау мәселелерін де карас-тырады, мысалы: әйнектегі ойык тас лақтырудан ба, әлде оқтан пайда бодцы ма; киімдегі закым жыртылудан, әлде кесуден пайда болды ма; аңшы кару окпаныньвд жарылу себебі неде және т.б.

Жоғарыда  көрсетілген криминалистикалық  техниканың карастыратын негізгі мәселелерін төмендегідей бөліп көрсету-ге болады:

1. Идентификациялық:

а) жеке тепе-тендігін аныктау (идентификация); ә) объектілердің кай топқа жататындығын аныктау.

2. Идентификациялықемес:

а) қылмыстың  материалдық іздерін табу, бекіту және алу;

ә) іздердін пайда  болуына әкеп соқкдн әрекеттердін жағда-йын, механизмін, себептерін аныктау және т.б.

Карастырылған мәселелерді шешу мақсатывда криминалис-тикалык техниканын әдістерін тергеуші, маман, сарапшы кдл-дана алады. Бүл криминалистикалық техниканын тұтастығын көрсетеді. Сондықтан тергеу және сараптамалык. криминалис-тикалык техниканы жеке ғылыми пән ретінде қарастырып өңдеуді талап ететін немесе криминалистикалык сараптаманы криминалистикадан бөліп карастырғысы келетін авторлармен келісе алмаймыз.

Бірақта, бір  жағынан тергеуші мен маманнын криминалис-тикалықтехниканы қолдану, екінші жағынан сарапшының кри-миналистикалыктехниканы колдану ерекшелігін ескерген жөн.

Сонымен, криминалистика ғылымывдағы криминалистика-лық техника бөлімі өте маңызды бөлім.

Криминалистикалык техника қылмысты тергеу мақсатында накты жаратылыс және техникалық ғылымдарды пайдалану негізінде қалыптасып пайда болған. Олар, қылмыстық сот өндірісі мәселелерін шешу мен заттай дәлелдемелерді зерттеу-ге бейімделген - физика, биология, химия, математика және басқа да ғылымдардың әдістерін қолданудан тұрады. Сонымен катар, криминалистиканың өзінін жеке колданылатын арнайы әдіс-тәсілдері мен техникалык кұраддары бар. Криминалисти-ка ілімі шенберінде кылмыстың алдын алу мен тергеуге арнайы бейімделіп жасалған накты (жаратылыс) және техникалык, ғылым әдістерінің жиынтығы калыптаскдн.

Заттай дәлелдемелермен  жұмыс жасау және оларды зерт-теудің жеке типтік мәселелерін шешуге бағытталған әдістемелік жүйенің күрделілік деңгейіне байланысты әр түрлі техникалык, әдістер қолданылады. Мысалы: құжатгарды карау кезінде жа-рыкты қиғашынан түсіру аркылы жарыктандыру әдісін колда-нуға болады.

Тергеу әрекетінің жүйесіндегі  техникалық тәсілдер такти-калык әдістермен тығыз байланысты. Олар тергеу әрекеті кұра-мындағы қылмысты тергеу мен оны ашу максатында колданы-лады. Үрлык, болған жерден қолдың көрінбейтін іздерін табу мәселесін шешу үшін үрлық болған жердегі қылмыскердін әрекетінің мазмүны мен оны жасау кезектілігін алдын ала анык-тап, объектіні бүзу механизмін модельдеу қажет. Бүларды анык,-тамай із жеткізушілерді (тасымалдаушыларды) табу мүмкін емес. Тергеу және сараптама кызметіндегі колданылатын техникалык. тәсілдер сонымен бірге криминалистикалык әдістемеден де көрініс табады. Олар нақты сараптамалык немесе тергеу мәсе-лелерін шешуге арналған.

Криминалистикалык техниканың ерекшелік сипаты - оның заңға сәйкес колдануы болып табылады.

Криминалистикалық техника занда керсетілген тергеу әре-кеттерінде қолданылады. Олар Кылмыстык іс жүргізу кодек-сінде қарастырылған - карау, тінту және басқа да тергеу әре-кеттерін жүргізу (фотосуретке түсіру, елшеу, үлгі алу, калып жасау және т.б.) кезінде колданылады.

Тергеу әрекеті  барысында колданылған криминалистикалық техника ол міндетті түрде хаттамаларында бекітілуі кажет. Кдрау хатгамасында кандай объект фотосуретке түсірілгендігі, ол кан-дай нүктеден және кандай әдіспен түсірілгендігі накты көр-сетілуі тиіс.

Криминалистикалық техниканы тергеу әрекеттерін жүргізу барысында заңмен белгіленген тәртіп ережелерін сактамай кол-данылған жағдайларда, оның нәтижелері дәлелдемелік күшін жоғалтады.

Криминалистикалык. техниканын әдістері кылмыстық про-цесс шегінен тыс, баскд да, атап айтканда - аныктама органынын жедел-іздестіру кызметі кезінде, сондай-ак, қылмыстың алдын алу шараларын жүргізуде де колданылады.

Криминалистикада  ғылым мен техниканың жетістіктері кеңінен колданылуы криминалистикалык техниканын дамуы-на әкеліп, қазіргі кезде келесідей негізгі салалары калыптаскан:

• криминалистикалыктехниканыңжалпы ережелері;
• криминалистикалык фотофафия, дыбыс- және бейнежазба;
• трасология (іздер жөніндегі ілім);
• криминалистикалыкбаллистика;
• криминалистикалык қолжазбатану және автортану;
• құжаттарды техника-криминалистикалык. зерттеу;
• суык қаруды криминалистикалық зертгеу;
• криминалистикалықжарылыстану;
• заттар мен материалдарды криминалистикалық зерттеу;
• одорология;
• фоноскопия;
• адамдарды сыртқы бейне белгілері бойынша тендестіру (габитология);

• криминалистикалык тіркеу және есепке алу. 
Криминалистикалықтехникаәдістерімен зертгелетін: іздер, атыс карулары, күжаттар және басқа да заттай дәлелдемелер — жоғарьща аталған сала тізімдері криминалистикалык. техника-ның жүйесі негізіндегі кағидалардан түрады.

Криминалистикалықтехниканы  әдіс бойынша жүйелендіру мен  мамандандыру оны кеңінен өндеп жетілдіруді қажет етеді.

Криминалистикалыктехниканы  тағайындау әдістерін келесі-дей топтарға бөліп көрсетуге болады:

1. Заттай дәлелдемелерді табу, бекіту және алудық әдістері мен тәсілдері. Бүл әдістемелердің тобы дәлелдемелерді жинауға бағытталған тергеу әрекеттерін жүргізуде үлкен мағынаға ие болады, мысалы: қылмыс болған жерден колдың, аяқтың, көлік құралының, атыс қүралының іздерін, өзге де объектілер мен жерлерден микроіздер және бөлшектерді табу мен алу тәсілдері.

2. Заттай дәлелдемелердізерттеу әдістерімен тәсілдері. Бұл әдістер тобын тергеуші мен маман тергеу әрекетін жүргізу барысында колданулары мүмкін, бірақбүл әдіс-тәсілдер негізінен криминалистикалық сараптама жүргізу кезінде заттай дәлелде-мелерді лабораториялық зерттеу үшін арналған. Олардын ката-рына адамдарды, жануарларды, бүзу қүралдарын, ату қаруын, заттардын шығу тегін және т.б. идентификациялау әдісі жатады

Криминалистикалык, техниканын әдістері, олардың табиғи негізінде жатқан кұбылыстар мен кай ғылыми топка жататын-дығы бойынша жүйеленеді. Атап айтканда: а) физикалык; ә) химиялык; б) физика-химиялык; в) ботаникалык; г) физио-логиялык; д) математикалык; е) логикалык; ж) биологиялық.