Аймақтық саясат мемлекеттің жалпы саясатының құрамдас бөлігі

                                                                                             ТГІҚН-ИК-002/24

Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі

Қ.А. Ясауи атындағы халқаралық қазақ-түрік  университеті

Түркістан гуманитарлық ғылымдар және бизнес институты

«Экономика»  факультеті

«Менджмент және маркетинг» кафедрасы

 

 

 

 

Курстық жұмыс

 

Тақырыбы:  Аймақтық саясат мемлекеттің жалпы саясатының құрамдас бөлігі

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

                                   Түркістан -2008ж

Тақырыбы: Аймақтық саясат мемлекеттің жалпы саясатының құрамдас бөлігі

 

Мазмұны

 

Кіріспе.....................................................................................................3

І      Қазіргі кезеңдегі аймақтық саясатты жүргізудегі мемлекеттің ролі

 

1.1. Мемлекеттің аймақтық саясатты жүргізудегі теориялық аспектілері................................................................................................................4

1.2. Аймақтық саясатты жоспарлаудың негізгі көрсеткіштері мен әдістері......................................................................................................................8

ІІ    Нарық жағдайындағы аймақтық саясатты басқарудың қаржылық ресурстарын қалыптастыру

2.1.Қ.Р. аймақтарының қаржылық ресурстарын қалыптастыру және оларды басқару....................................................................................................................15

2.2. Мемлекеттің аймақтық саясатты жүзеге асыру барысында индустриялды-инновациялық стратегияны қолдану...................................................................19

ІІІ   Қазақстандағы аймақтық саясатты жүргізудің еркшеліктері мен оны жетілдіру жолдары

3.1. Қ.Р-да аймақтық саясатты жүргізу жолдары мен дамыту бағыттары...............................................................................................................24

3.2. Қ.Р. аймақтарды әлеуметтік әкономикалық жағынан бөлістіру және оны дамыту....................................................................................................................27

 

Қорытынды..........................................................................................................30

Пайдаланылған әдебиеттер...............................................................................32

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Кіріспе

 

       Аймақтық саясаттың мәні мен міндеттері және оларды  жүзеге асырудың өзіндік механизмдері бар . Макро  экономикалық саясаттың құрамдас бөлігі бола отырып, аймақтық саясат әрбір аймақтың экономикасының тиімділігі мен бәсекеге қабілеттілігін арттыру арқылы экономиканың тиімділігін көтеруді өзінің басты мақсаты етіп қояды. Қойылған мақсатқа жету үшін, әрине, міндеттердің қойылуы шарт. Олардың қатарына: мемлекет пен жекелеген аймақтардың мүдделерін үйлестіру, аймақтық дамудың әрекетті механизмін жасақтау, сонымен қатар аймақтың ресурстық, ғылыми, еңбек әлеуетін барынша пайдалану жатады. Мемлекеттік аймақтық саясаттың негізгі мәні орталық билік органын тәуелді болу және «мемлекеттің асырауы тиіс» идеологиясынан арылу, Қазақстан аймақтарының әлеуметтік-мәдени және ғылыми-технологиялық дамуына озық технологияларын пайдалану және тұрғынның өмір сүру деңгейіннің тұрақты өсімін қамтамасыз ету болады.

        Аймақтық  саясатты жүргізуде  келесідей  маңызды құралдар қолданылады.  Жалпы мемлекеттік және аймақтық  қызығушылықтарын сәйкестендіретін  және байланыстырылуын  қамтамассыз  ететін Қазақстан Республикасының   өндіргіш күштерінің ұзақ мерзімді  перспективадағы таралуы  және  аймақтардың  даму  әлеуметтік  – экономиткалық дамуының кешенді   болжамы.

• ірі масштабты аймақ аралық бағдарламаларда  шешу бойынша  жалпы мемлекеттік  бағдарламаларды жасау және жүзеге асыру;

      -  елдің   әлеуметтік – экономикалық дамуының  алғы шарттары мен  этаптарының   кешенді болжалуы жүзеге асыруға  мақсатталған жалпы мемлекеттік  аймақтық және  салалық деңгейдегі  стратегиялық   жоспар жүйесі. Экономиканы мемлекеттік реттеудің ерекше бағыты ретінде қарастырылатын аймақтық саясаттың қазіргі теориялық ерекшеліктерін қарастыру оның тиімді жүзеге асуына ықпалын тигізетін негізгі мәселелердің бірі болып табылады. Сондықтан да аймақтар дамуындағы қазіргі қалыптасып отырған жағдайды саралау және соған орай аймақтық саясаттың багыттарын айқындау өзекті мәселеге айналады.

   Аймақтық саясаттың мәні: мемлекеттің аймақтық саясатын қалыптастыруды түрлі аудан халықтың өмір сүру деңгейімен сапасын теңестіру аса маңызды. Осы мүдделер қазіргі жағдайларда ең қажетті шешімді қабылдауды қажет етіп отыр. Өйткені тұрғындар тығыздығы қалалық және ауылдық тұрғындардың ара-қатынасы, олардың кірістерінің бір жанға шапқандығы деңгейлері, ТБИ жұмыссыздығының саны және тағы басқа көрсеткіштерге байланысты Қазақстанның аумақтық әкімшілік аудандары бір-бірінен өзгеше.

 

 

І      Қазіргі  кезеңдегі аймақтық саясатты жүргізудегі  мемлекеттің ролі

 

1.1.  Мемлекеттің аймақтық саясатты  жүргізудегі теориялық аспектілері

       Елдің әлеуметтік-экономикалық дамуының ұзақ мерзімге арналған стратегиясы табиғи, әлеуметтік-экономикалық және т.б. аумақтық факторларды толықтай ескеріп, оларды мемлекеттік саясаттың барлық бағыттарында нақтылағанда ғана ғылыми тұрғыдан негізделген және жүзеге асу мүмкіндігі жоғары болады.

Қазіргі уақытта республика кеңістігіндегі әлеуметтік-экономикалық даму жағдайларының  біркелкі болмауы мемлекет тарапынан  жүргізілетін аймақтық саясат ерекшеліктерін анықтайды. Соған орай мемлекеттің  аймақтық саясатының мақсаттары мен  міндеттері, оларды жүзеге асыру механизмдері анықталады.

Мемлекет нарықтық қатынастардың  дамуы барысында кәсіпорындарға толықтай дербестік бере отырып, олардың  шаруашылық қызметіне тікелей араласпағанмен де, жанама түрде (салықтар, экологиялық, монополияға қарсы шектеулер  т.б.) араласады. Бұл нарық жағдайында кәсіпорындардың тиімді қызмет етуінің  бір шарты деуге болады. Ал егер мемлекет аймақтармен дұрыс өзара  қарым-қатынас орнатпаған болса, немесе халықтың өмір сүруін қамтамасыз ететін ортасы болып табылатын мемлекеттің  барлық аумақтарының дамуы үшін жауапкершіліктен бас тартатын болса, онда жүргізіліп жатқан реформалардың оң нәтижеге- жеткізбейтіндігі анық. Демек, аймақтардың  дамуын мемлекеттік реттеу - бұл  олардың дамуының қажетті шарты.

Экономиканы мемлекеттік реттеудің  ерекше бағыты ретінде қарастырылатын аймақтық саясаттың қазіргі теориялық  ерекшеліктерін қарастыру оның тиімді жүзеге асуына ықпалын тигізетін  негізгі мәселелердің бірі болып табылады. Сондықтан да аймақтар дамуындағы қазіргі қалыптасып отырған жағдайды саралау және соған орай аймақтық саясаттың багыттарын айқындау өзекті мәселеге айналады. Осы мақсатта аймақтық саясаттың қалыптасуына әсерін тигізетін негізгі жағдайларды сараптауға жүгінейік.

Нарықтық қатынастарды қалыптастыру барысында жүргізілген реформалар аймақ аралық саралауды (дифференциация) тым «күшейтіпң жіберді. Нәтижесінде жан басына шаққандағы жалпы аймақтық өнімді (ЖАӨ) өндіру көлемі бойынша республика халқының айырмашылығы он есеге дейін жетті. (1-кесте). Ал АҚШ-та ең «алдыңғы» және ең «артта қалған» штаттарының арасындағы айырмашылық небәрі 1,8 есе ғана. Кесте деректері көрсетіп отырғанындай, жан басына шаққандағы жалпы аймақтық өнімнің ең жоғары көлемі - Атырау облысына, ал ең төменгі көлем Жамбыл облысына тиесілі болып отыр. 2005 жылғы деректер бойынша осы екі облыстың жан басына шаққандағы ЖАӨ-дегі айырмашылык 12 есе болған.

Жан басына шаққандағыжалпы аймақтық өнім, мың теңге

 

1 Облыстар	жылдар:
		2000	2001	2002	2003	2005
Қазақстан Республикасы	12!,5	157,8	168,4	172,3	266,9
Ақмола	87,1	94,7	95,8	98.1	157,6
Актөбе	124,2	162,5	185,4	200,1	285,9
Алматы	58,5	72,0	74,6	85.7	120,8
Атырау	288,6	581,7	698,2	70 і .5	1099,4
Шығыс Қазақстан	125,0	143,3	152,4	164.8	196,7
Жамбыл	44,0	50,2	56,4	60.0	91,2
Батыс Қазакстан	1 ! 5,9	203,4	240,0	258.9	323,0
Қарағанды	150,8	197,2	201,4	202.5	272,2
Қызылорда	122,6	144,1	145,6	158.3	217,1
Қостанай	58,8	93,4	и   100,7	103,4	189,5
Маңғыстау	247,4	432,1	458,3	504.3	566,5
Павлодар	136,7	175,2	198,3	203,4	289,9
Солтүстік Қазақстан	55,1	61,1	67,5	71,3	147,8
Оңтүстік Қазақстан	55,1	61,1	67,5	71.4	1 10,3
Астана қаласы	243,3	254,0	259,4	302,5	510,6
Алматы каласы	283,1	329,9	331,2	367.1	625,7

 

Мұндай тым саралау, әрине, миграцияның күшеюіне, дағдарысты және кедей ареалдардың кеңеюіне, аймақтардың экономикалық өзара әрекет ету механизмінің әлсіреуіне және аймақаралық қарама-қайшылықтардың өсуіне алып келері сөзсіз. Бұл өз кезегінде біртұтас әлеуметтік-экономикалық саясатты жүргізуді айтарлықтай қиындатады. Аймақтық әлеуметтік-экономикалық теңсіздіктер (диспропорциялар) көбінесе объективті сипаттағы себептермен байланысты болғанмен де, оларды «жұмсартуң қажеттілігі айқын. Мемлекеттің тұтастығын сақтауға ұмтылған бір де бір мемлекет аумақтық теңсіздіктердің соншалықты алшақтығына жол бермейді. Мұны дамыған мемлекеттердің тәжірибесі де дәлелдей түседі. Сондықтан Қазақстан үшін әлеуметтік-экономикалық даму қарқынын тегістеуге бағытталған мемлекеттік аймақтық саясатты жүргізу стратегиялық тұрғыдан маңызды болып табылады. Ұлттық экономиканың тұрақты өсуі елдің проблемалық аймақтарындағыы өмір сүру жағдайын жақсартпайынша мүмкін емес. Республиканың қазіргі зкономикалық кеңістігі әлеуметтік, экономи-калық, экологиялық ерекше проблемаларымен сипатталатын әр түрлі аймақтарды қамтиды. Осы тұрғыдан алғанда және аймақтардың мамандандырылу қағидасына сәйкес республика аймақтарын төрт топқа бөлуге болады:

• Шаруашылықтарының құрылымы экспортқа бағытталған;
• индустриялық дамыған;
• агроөнеркәсіптік;
• дағдарыстық.

Бірінші топ - стратегиялық сипаттағы минералды ресурстардың айтарлықтай қорларын иеленетін және ғылыми өндірістік әлеуетінің қарқынды дамуына жеткілікті мүмкіндігі бар, бірақ ауылдық аймақтарының экономикалық-әлеуметтік артта қалуымен, эқологиялық жағдайларының нашар болуымен ерекшеленетін аймақтар. Бұл аймақтарға Қазақстан экономикасын дағдарыстан шығару және тұрақтандырудың рөлі беріледі. Осы аймақ топтары үшін төмендегідей проблемалар кешенін шешу қажет деп атап көрсетуге болады:

• минералдық шикізат және көмірсутек шикізаттарын кешенді өндіру мен өңдеудің жаңа технологияларын енгізу негізінде стратегиялық шикізат түрлеріне бай жерлерді интенсивті игеру;
• отандық және шетелдік инвесторлар үшін қолайлы инвестициялық климатты анықтайтын және әлемдік стандартқа жауап беретін жоғары дамыған өндірістік, әлеуметтік және нарықтық инфрақұрылымдарды кұру
• ауылдық аймақтарының дамуындағы «жинақталғанң күрделі проблемаларды (әлеуметтік, экономикалық, экологиялық, т.б.) шешу.

Екінші топқа - ауыр индустрия салаларына нақты маманданған, жоғары технологиялық ғылымды қажетісінетін өндіріс құру үшін қолайлы экономикалық жағдайлары және жоғары ғылыми-өндірістік әлеуеті бар, негізінен қаржылық ресурстармен өзін-өзі қамтамасыз ете алатын аймақтар жатады.

Бұл аймақтарды дамытуда шешуді талап  ететін проблемалар қатарына төмендегілерді жатқызуға болады:

• шетел инвестицияларын тарту жолымен экспорттық әлеуетті қалыптастыру;
• жаңа ғылымды қажетсінетін өнімдер шығаруды ұйымдастыру, жаңа технологиялар негізінде құрал-жабдықтар мен машиналар, электроника құралдары, автомобиль құрылысы, жаңа мнтериалдар, лазер технологиясын дамыту;

• нарықтық инфрақұрылымды дамытуды жеделдету. 
Үшінші топ - ауыл шаруашылығына маманданған агроөнеркәсіптік кешенді аймақтар. Бұл топтағы аймақтар үшін халықтың жұмысбастылығын қамтамасыз ету және жаңа жұмыс орындарын ашу мақсатында ауыл шаруашылығы мен оған сабақтаса дамитын салаларда шағын жэне орта бизнесті дамыту қажет.

Олардың әлеуметтік-экономикалық дамуын тұрақтандыру үшін келесідей мәселелер өз шешімін  табуы тиіс:

• ауыл шаруашылық өнімдерін өндіру үшін тиімді 
мамандандыруды жүзеге асыру;