Қ Р-дағы кәсіпкерлікпен бісекелестікті дамытуға көрсетілетін мемлекеттік көмектер

       Кәсіпкерлік саласындағы бірыңғай мемлекеттік саясатты іске асыру үшін және құруға қатысу.Мемлекеттік басқару жергілікті органдарының қызметін бақылау. Қоғамдық бірлестіктер мен басқа да мемлекеттік және мемлекеттік емес құрылымдармен қарым қатынаста болу. Тиісті тәртіп бойынша азаматтардың шағым, өтініш, ұсыныстарын қарастыру. Кәсіпкерлік саласындағы мемлекеттік саясатты іске асырудың соңғы бауы болып аймақтық атқарушы органдары табылады. Республика аудандары мен облыстар-дың әкімшілік аппараттарымен ұсынылған, олардың құрамына Экономика және бюджетті жоспарлау бөлімі немесе Экономика және қаржы бөлімі кіреді. Аймақтық атқарушы органдарына мемлекеттік саясатты жүзеге асыру бойынша шешімдерді және жергілікті бюджеттен қаржыландырылатын жоспарларды іске асыру міндеттелген.Осыған байланысты, мемлекеттік атқарушы органдары кәсіпкерлік және мемлекет арасындағы қарым-қатынсаты түзетін негізгі тізбек болып саналады. Қазіргі таңда мемлекет, орта және шағын кәсіпкерлік инновациялық экономикада өз орнын шұғыл түрде табу үшін рыноктағы шынайылықты, жеделдікті, иілмелілігін қолдану қажеттігі туындап отырғанын түсінуде. Кәсіпкерлік ортаның ынтасын дамыту үшін және Президенттің жүктеген міндеттерін іске асыру үшін Үкімет жергілікті органдардың әкім аппараттары жанында Кәсіпкерлік бойынша Комиссия құру арқылы кәсіпкерлер-мен «кері байланыс» ұйымдар кестесі жасалынды, оның қызметіне мыналар кіреді:шағын және орта бизнестің дамуына кедергі келтіретін мәселелерді зерделеу. Атқарушы билік жергілікті және аймақтық органдары үшін ұсыныстар мен кеңестерді жетілдіру. Кәсіпкерлік бойынша комиссияға кез-келген кәсіпкер өзінің облысындағы заңды тұлғалар бірлестігіне және кез-келген қоғамдық бірлестік арқылы шығуына болады. Көбіне комиссияда облыстағы бірнеше бірлестіктер немесе заңды тұлғалар бірлестігінің орны бар. Қауымдастыққа жүгінген кезде кәсіпкерлер не істеулері қажет, оларды қайда табуға болады және олар немен көмек бере алады. Бұл жөнінде келесі «Мемлекеттік емес ұйымдар» бөлімінде оқи аласыздар. Мұндай кәсіпкерлермен «кері байланыс» ұйымдары үшін орталық атқарушы органдар деңгейінде Қазақстан Республикасының Президенті жанындағы кәсіпкерлер Кеңесі құрылған. Кеңестің негізгі міндеті:

1. кәсіпкерліктің дамуына және қолдауына бағытталған ұсыныстарды жетілдіру;
2. рынокты экономиканың дамуын ынталандырушы, мүмкіндіктерді жасау;
3. Қазақстан Республикасында жұмыс жасаушы кәсіпкерлік одақтар мен қауымдастықтарды, іскер ортаны байланыстыру;

Кәсіпкерлік саласындағы маңызды мемлекеттік  шешімдерді шешу үшін кеңестерді дайындау. Президент жанындағы кәсіпкерлер Кеңесі, кәсіпкерлер істері бойынша комиссиялардан және қауымдастықтар мен кәсіпкерлерден Президентке, парламентке, үкіметке түскен ақпараттарды және нақты ұсыныстарды жетілдіру үшін құрылған. Сонымен қатар олардың міндетіне, шағын және орта бизнестің дамуына кедергі келтіретін мәселелерді жою жатады. Кәсіпкерлік саласындағы мемлекеттік саясатты іске асыру және құру мақсатынан басқа мемлекет кәсіпкерлікке, затты – техникалық, ақпаратты – сараптамалық,, қаржылық жағынан қамтамасыз ету қызметтерін жүзеге асыруда. Қолдаудың барлық түрлері жергілікті және аймақтық атқарушы деңгейде қабылданатын түрлі бағдарламалар көмегімен атқарушы органдар арқылы жүзеге асады. Жоғарыда көрсетілген қызметтерді атқарушы ұйымдарға төмендегі мемлекеттік компаниялар жатады. «Технология трансферті және инжиниринг орталығы» АҚ

Орталықтың  негізгі мақсаты жаңа технологияларды  тасымалдау мақсатымен Қазақстандағы  экономиканың нақты салалық секторындағы бәсекелестікті көтеру. Сонымен қатар, республикадағы инновациялық қызметті жандандыру;

«Маркетингті-сараптамалық зерттеулер орталығы» АҚ   Үкіметке мемлекеттік саясатты құру саласында ақпаратты-сараптамалық, сонымен қатар кәсіпкерлікті дамыту бойынша қолдау көрсетеді «Шағын кәсіпкерлікті дамыту қоры» АҚ - шағын және орта бизнеске несие беру бойынша қаржы қолдауын жүзеге асырады;

«Ұлттық инновациялық қоры» АҚ - жоспарларды қаржыландыру және кәсіпкерлік ынтаға инвестиция тарту арқылы қаржылай көмек береді. «Қазақстанның инвестициялық қоры» АҚ – алдыңғы қатардағы, қазіргі заманғы технологияларды қолдана отырып құралдар мен өнімді зерделей өндіруші кәсіпорынның жарғылық капиталына инвестициялау жолымен қаржылық қолдау көрсету. «Қазақстанның даму Банкі» АҚ  – қаржылық қолдау. Технопарктер, бизнес-инкубаторлар, өндірістік аймақ  – құралды-техникалық қаржыландыру енді құрылып жатқан кәсіпкерлікке қолдау жасау. «Шағын кәсіпкерлікті дамыту қоры» АҚ – Қазақстан Республикасы Үкіметінің 1997 жылғы 26 сәуірдегі №665 «Шағын кәсіпкерлікті дамыту қорын құру туралы» қаулысына сәйкес құрылған. Оның мақсаты шағын кәсіпкерлікті қолдауға бағытталған, мемлекеттің қаржыны тиімді қолдануын көтеруге және Қазақстан Республикасындағы шағын кәсіпкерлік субьектілерінің экономикалық өсуін және құрылуын ынталандырады.

Қазақстан Республикасы Үкіметінің қаулысымен Қордың негізгі міндеттері бекітілді.Шағын кәсіпкерлікке қаржылық көмек көрсету мемлекеттік бағдарламасын құруға және іске асыруға қатысу. Шағын кәсіпкерлік субьектілерін бағытты несиелеу. Екінші деңгейлі банктерден несие алу үшін субьектілер пайдасына кепілдеме беру. Қордың негізгі қызметі, несиелер және лизинг түрін берумен байланысты. Қор Қазақстан Республикасының Үкіметі бөлген республикалық бюджет қаражатының және жеке қаражаты есебінен несиеленеді. Қор Қазақстанның барлық қалаларында бар сонымен қатар Астана қ. Қордың қарыз беру қоржыны 2005 жылғы 1 қаңтарына 15,4 млрд теңгені құрады. Ол жеке қордың және республика бюджетінің және Дамыту және Қайта орнату Еуропалық Банк қарызы және Азия Даму Банкінің қаражатынан жинақталған. Қазіргі таңда қор мына бағдарламалар бойынша қаражаттарды жүзеге асырады. Ауылшаруашылық саласына (56 млн. АҚШ доллары) Азиялық Даму Банкінің Бағдарламалық қарызы (АДБ); Даму және Қайта орнату Еуропалық Банктің несиелік лимиті арқылы Қазақстандағы шағын бизнес бағдарламасын дамыту. (77,5 млн. АҚШ доллары). Республика бюджеті есебінен шағын кәсіпкерлік субьектілерін қолдау бағдарламасы (300 млн. теңге);Шағын қалаларды дамыту бағдарламасы. Қормен жүзеге асырылатын Бағдарламалар несиелеудің тікелей несиелеу түрін ұсынады, факторинг, қаржылы лизинг, несиеге кепілдеме беру, ОШК жүзеге асыратын жобаларға қаржылық көмек көрсету. Қор өз қызметін бастағаннан бері 577 жобаны 6,3 млрд.теңгеге қаржыландырылды..Кәсіпкерлікті қолдау саласындағы мемлекеттік емес ұйымдар қоғамдық бірлестік, қорлар немесе заңды тұлғалар бірлестігі, қауымдастық (одақ) үлгісі ретінде де құрылуы мүмкін. Қоғамдық бірлестіктер азаматтардың өз еркімен біргелесіп құру нәтижесіндегі ұйым. Қоғамдық бірлестіктер азаматтардың мүдделерін және саяси, экономаикалық, әлеуметтік және мәдени құқықтарын қорғау және іске асыру мақсатында құрылады. Қорлар болып, жеке мүліктерін өз еркімен енгізу негізінде заңды тулғалар және азаматтармен құрылған мемлекеттік емес ұйымдар мойындалады. Коммерциялық ұйымдар олардың кәсіпкерлік қызметін координациялау мақсатында, жалпы мүліктік және басқа да мүдделерді қорғау және ұсыну өзара келісім-шарт арқылы, сонымен қатар біргелесіп коммерциялық емес ұйымдармен қауымдастық (одақ) үлгіде бірлестіктер құруларына болады.

Барлық  кәсіпкерлік қауымдастықтардың  қызметтері функциялардың бірқалыпты теруін енгізеді:мемлекеттік саясат мәселелері бойынша мүшелердің коллективті позициясының көрінуі, олардың корпоративті шешімдеріне тиісті мемлекеттік шешімдерді орындауға қатысу .Өз мүшелері арасындағы іскерлік қатынастарды ұйымдастыру, дөңгелек үстел және семинарларды ұймдастыру. Кәсіпкерлік қызметті өз секторында немесе өзінің жергілікті аймағында координациялау. Сыртқы экономикалық қатынастарды түзуге қауымдастық мүшелеріне қызметтер мен көмектерді ұсынуақпараттық қолдау.Қауымдастыққа кіру үшін әдетте кіріс жарнасын төлеп, басқарушы атына өтініш жазған жеткілікті. Кейде бірлестіктің басқа мүшелері мінездемелерін талар ету мүмкін. 

3.3 Кәсіпкерлікті дамытудың   формалары.

       Экономика тек аз инициативаға негізделе алмайды. Қазіргі өндірістің толағай масштабы шағын бизнестің дамуына, көтерілуіне ықпал жасайтын үлкен көлемді кәсіпкерліктің барлығымен шарттастырылған. Үлкен кәсіпорындардың шағын кәсіпорындармен салыстырғанда кәсіпкерлік жетістікке жетуге көп мүмкіндігі бар, өйткені олардың көптеген артықшылығы бар. Ол артықшылықтар мыналар: капиталдың көп шоғырлануы, қымбат тұратын жоғары өнімділікті жаңа құрал-жабдықтардың қолдану мүмкіндігі, кең көлемді маркетингтік зерттеу жүргізу, персоналдардың квалификация деңгейін көтеру, ішкі мамандану мен қауымдасуды қолдану, қүрал-жабдықтың жүктемесін арттыру. Бұнда кәсіпкерлік ғылыми негізге қойылған, бүл бағытта кең көлемді жұмыс өріс алған. Қазақстандағы экономикалық реформаның жетістіктерінің бірі кәсіпкерліктің  құрылуы мен дамуы. Кәсіпкерліктің қазіргі нарықтық жүйені қүрастырушы бөлігі және нарықтық механизмінің қүрылуының басты қүрылғысы болып табылатындығын бүгінде қоғам мойындаған тәрізді. Бүл жаңа жүмыс орнын құруға, нарықты тауарға және қызметке толтыруға, бәсекелестік ортаны құруға, қоғамда орта класты құруға негізделген экономикалық және әлеуметтік қызметтердің кең көлемділігімен түсіндіріледі. Әлемдік практика көрсеткендей  кәсіпкерлік мемлекет дамуына үлкен үлес қосады және қазіргі экономикада өз орнын алады. Бірақ кәсіпкерліктің кең көлемде дамуы мемлекет жағынан барлық - мемлекеттік, аумақтық, жергілікті деңгейде әр жақты және белгілі қолдау көрсетуді қажет етеді. Бүл әсіресе Қазақстан үшін өте қажет. Жалпы экономикалық құлдырау жағдайында әйелдер мен жасөспірімдер арасында Жүмыссыздықтың өсуі, халықтың өмір сүру деңгейінің төмендеуі, кең көлемді маркетингтік зерттеу жүргізу, персоналдық мамандық деңгейін көтеру, ішкі көшірмелеу және мамандануды қолдану өте қажетті мәселелер болып табылады. Бүл жерде кәсіпкерлік ғылыми негізге қойылған, осы бағытта кең көлемде жүмыс жасауда, бүл жағдайдан тек қана көпшаралы және икемді мемлекеттік қолдаудың арқасында ғана шығуға болады. Шағын кәсіпорындар басқару сферасында байланыстың қарапайымдылығы және нарықтық өзгерісіне жайлы және шапшаң әсер етуіне байланысты көптеген жетістіктері бар. Сонымен қатар олар Қазақстанда көптеген нақты қиыншылықтарға кездесуде:

1. негізгі капиталдың жоқ немесе жетіспеушілігі;
2. бюрократия, коррупция;
3. қылмыстық қүрылымның қысымы;
4. мемлекеттік қолдаудың , білім беру сұрақтарындағы нарықтылықтың жоқтығы.

Статистикалық мәліметтерді талдау, сонымен қатар  басқа да материалдарды зерттеу  Қазақстанда шағын және орта бизнестің  дамуына кедергі келтіретін мәселелердің бар және белгілі екенін көрсетті. Ғалымдардың негізгі тапсырмасы оларды жоюдың комплексті шараларын жасау. Бұл жерде мемлекеттік орындаушы үкімет органдары қажетті роль атқарады.

Тәжірибеден белгілі, бизнестің дамуына қатысты  тиімді шешімдер қабылдау үшін мемлекет органдарына уақытылы және нақты  ақпарат жетіспейді. 1995 жылға дейін  қарастырып отырған істің жағдайын көрсететін кварталдық статистикалық есеп болды, содан кейін алғашында жарты жылдық еспке, кейіннен жылдық есеп жүйесіне этап бойынша көшу басталды. Қазіргі кезде осымен байланысты Қазақстанда кәсіпкерліктің дамуы, қүрылуы және оған қажетті мемлекеттік қолдау көрсетуді объективті түрде айқындайтын статистикалық есепті үйымдастыру проблемасы өте қатты. Шағын және орта бизнесті қолдауға арналған ҚР Президентінің "ҚР-ғы шағын кәсіпкерліктің дамуын" белсендіру және мемлекеттік қолдау шараларын жақсарту және "ҚР-ғы шағын кәсіпкерлікті дамыту және қолдауға арналған аймақтық бағдарламаларды жетілдіру туралы" заңдары қабылданды. 1997жылы 19-маусымда Парламент "Шағын кәсіпкерлікті мемлекеттік қолдау туралы", "ҚР-сының кейбір заңды актілеріне өзгерістер мен толықтырулар енгізу", "Индивидуалды кәсіпкерлік туралы" деген заңдар енгізілді. Шағын кәсіпорынды қаржыландыру мәселесі өте шиеленіскен. Шағын бизнеске өзіндік қорлар жетпейді, біздің банктердің оларға несие бергілері келмейді, ал мысалға, халықаралық қарыз алу негізделген сауатты бизнес-жоспар ұсынылуы қажет. Бүның өзі де қарыз алуға үнемі кепілдік болмайды. Сондықтан бүл мәселені шешуге келесі жағдайлар үсынылады: кәсіпорынның уақытша бос қорын шоғырландыратын қарама-қарсы несиелеу үйымы немесе консорциумын, яғни шағын бизнесті қаржыландыру фондын құру.

Орнында көмек көрсетуге арналған ҚР- сы реформасы және стратегиялық жоспарлау  агентствосы жанынан шағын бизнесті қолдау департамент! үйымдастырылған.

       ҚР  Президентінің " Шағын кәсіпкерлікті  дамуын белсендіру және мемлекеттік қолдауды күшейту шаралары туралы " жарғысы республика аумағындағы кәсіпорындарға, әсіресе өндірістік сферадағы, сонымен қатар жеке және жанүялық қожалықтарға жағымды режим жасауға арналған. Бүл жарғы мемлекеттік органдардың алдына қажетті тапсырмалары бар саяси мәселелерді қояды, ал мазмүны мен маңыздылығы жағынан шағын кәсіпкерлікті дамытуға арналған мемлекеттік бағдарламалы қүжат болып табылады.

Қазақстандағы шағын орта кәсіпорындар көптеген қиыншылықтармен кездеседі꞉

1. кредитке қол жетпестік, яғни банк тағайындаған пайыз мөлшерлемесі мен инфляция деңгейі арасындағы үлкен айырмашылық;
2. нормативті базадағы түрақсыздық (мыс, салық салу саласында);
3. өнімге сұраныстың аздығы;
4. сатылар қызметі арасындағы келіспеушілік;
5. кәсіпорынның ішкі ұйымдасхыру мәселелері;

Көптеген  кәсіпорындарға табысты стратегиялық қызметті анықтауға мүмкіндік жетпейді. Сол себепті көптеген шағын кәсіпорындарда жауапкершілікті және еңбекті дүрыс  бөлмеу, серіктермен және бәсекелестермен  қарым-қатынаста жүмысшылардың кәсіби дайындығының жеткіліксіздігі орын алуда. Көп жағдайда шағын және орта бизнес кәсіпорындары басқа да шаруашылық субъектілерімен теңеседі, бүл мүлде дүрыс емес.

       Сондықтан шағын бизнес мәселесін шешуге жүйелі жақындау ғана, бұл секхордың Қазақстан  экономикасында тиісті деңгейге көхерілуіне және республиканың экономикалық өсуіне септігін тигізетін фактор болуына жағдай жасайды. Мұндай жағдайда кез келген кәсіпкер іскер адам бола алады, ал кез келген іскер адам кәсіпкер бола алмайды. Кәсіпкерліктің дамуы осы қызмет аясындағы субъектер болғанда ғана мүмкін. Бүл субъектілер нарықтық қатынастың дамуына ықпал жасайды. Кәсіпкерлік субъектілердің пайда болуы идиологиялық, саяси және әлеуметтік экономикалық жағдайдың "кәсікерлік жарылыс" жасаушы нақхы қоғамдық жағдайдың болуын білдіреді.Тиімді деңгейде кәсіпкерлік дамуы осы қызметті іске асыру, хек нақхы қоғамдық жағдай-кәсіпкерлік орха болғанда ғана мүмкін. Кәсіпкерлік орха бүл ең алдымен нарық, қахынасхың нарықхық жүйесі, сонымен қахар кәсіпкердің жеке еркі, яғни өз көзқарасы бойынша өхе хиімді, максимум пайдалы шешім қабылдауға мүмкіндік берехін жеке тәуелсіздігі. Кәсіпкер белсенділіктің негізгі субектісі болып табылады. Бірақ кәсіпкер нгізгі контрагент ретінде тұтынушымен, сонымен қатар сатыушы да болады . Кәсіпкер  әр кезде әр уақытта мемлекетпен байланыста болу керек. Шағын бизнесті дамытудың формалары кәсіпкерлікті дамытудың негізі болып табылады.  

1.1 Кесте.