Тауарлы – материалдық қорлардың ұғымы, классификациясы және бағалануы

 

1.2 Тауарлы –материалдық қорлар есебін жетілдіру жолдары

 

Біріншіден ТМҚ есебін  жетілдіру мен қарастыруым бойынша бухгалтериялық есепті жүргізуде қолданылатын бағдарламаларды көрсетемін. Яғни, бухгалтерлік жұмысты жеңілдету, тездету және шығын аз келтіріп қызмет жүргізуді таңдаймын. Қазір мен ПК Компьютерленген бухгалтерия «Алтын» бағдарламасында, жабдықтаушылар мен жұмыс  жасау және тауарлы – материалдық қорларды қоймаға қабылдау жөнінде айтып кетемін.

Негізгі жұмыс «Қойма»  есебінде жүргізіледі, «Алтын» бағдарламасында  аналитика қандай да болмасын балансттық шотта бес баспалдақты болады. «Қойма» есебінде келесі функциялар жүзеге асады:

1. өндірілген цех өнімдері, материалдар, тауарлар, дайын өнімдер қоймаға түскенде бірінші ретті құжаттар өңделеді, жабдықтаушылардан қабылданған қызметтер құжаттамасы өңделеді,олар шығыс қа апарылады, ал ҚҚС олар бойынша есепке алынады;
2. Тауарлы- материалдық қорларды ішкі қозғалысына накладной мөрмен рәсімделеді, мысалға өндіріске немесе сату нүктесіне;
3. Материалдарды есептен шығару бойынша накладной мөрі және рәсімделуі;
4. Шығу құжаттарды құру: қалдық есеп кітабы, материал қозғалысы бойынша айналым ведомосі, шығыс және кіріс ведомостарі, инвентарлық ведомостер;
5. Автоматты  түрде ҚҚС-ң электронды салық есебі ақпараты құрылып, НК МФ програмасына аударылады.  

Сонда автоматты  түрде  бухгалтерлік корреспонденция құрылып, «Балансқа» аударылады. Карточка қалдықты жыл басына көрсетеді және тауарлы – иатериалдық қорлардың  әрбір қозғалыс ерекшелігін көрсетеді.

Жинақтаушы мінездегі  карточка..

Меню → Документы  → «Материалдарды қабылдау» мұнда  қоймадағы материалдар кірісі өңделеді. Бұл үшін кіріс құжатының келесі мәліметтері енгізіледі: нөмірі, күші, кіріс сомасының жиынтығын және корреспонденттік баланс шотын. Бұл кезде жабдықтаушы аты сұралады, бұған терезеде пайда болған жабдықтаушылар тізімінен керек атты таңдаймыз. Егер біз тауарды бірінші рет алып тұрсақ, оған карточка ашылу тиіс. (Вставка → таза орынға атын жазу) және содан кейін оның аты жабдықтаушылар тізімінде болады. «Номенклатура» справочнигін қолданып, тауар атын таңдаймыз, тауар көлемін көрсетеміз, бұл тауар есептелетін және қойма нөмірі көрсетілетін баланстық шотты көрсетеміз.   

Бағдарламада тауарлы  –материалды қорлар есебі мен  есепті шығару тәсілдері: Фифо, Лифо, орташа өлшенген болып табылады. Бір накладной  бойынша қабылданған тауарлар қоймада бөлек-бөлек қабылдануы мүмкін. Құжатты өңдегенде салық сомасы қосымша құнда ерекшеленеді, ол кіріс- счет фактура реестріне түседі.

Керек мәліметті енгізе отырып, біз автокөлік кәсіпорны  бойынша ақпарат аламыз.(журнал-ордерде 3310 шот), ал 8040 шотта 10000 теңге сомасына келесі шот шығыны көбейеді «көліктік шығын» және жаңа жол пайда болады 307.00

Салық есебіне керекті  счет-фактура реестрі электронды түрде құрылады, НК МФ программасында формат бойынша. Жабдықтаушы карточкасында  оның РНН және ҚҚС есеп қойылым куәлігінің нөмірі болады. Олар 307.00 формасына түседі.

Тәжірибелік жұмыс барыснда бағдарламаны пайдалану тиімділігіне, сервистік мүмкінділіктеріне көз  жеткіземіз. Бұл бағдарлама бухгалтерге  өз жұмысын әрә тез әрі сапалы түрде жүргізуге көмектеседі.

Ендігі, бухгалтердің жұмысын жеңілдететін программаларға 1С: «Бухгалтерия и оклад» бағдарламасы жайлы жазып өтемін.

«Сату және қойма» бағдарламасында  біріктірілген тауарлар, ол туралы ақпараттар «Номенклатура» справочнигінде болады. Біріктірілгендердің тізімі, комплемент тұратын құрамы, қоластындағы справочникке «Комплемент құрамы» енгізіледі, онда «баға коэффициентіне» коэффициент енгізіледі.баға коэффициентін қолмен енгізуге болады немесе біріктірілгендердің бағасына сәйкесті қойылуы мүмкін. Біріктіру операциялары «Тауарлы – материалдық қорлардлың комплектациясы» құжатымен рәсімделеді,онда комплект атын таңдау және көлемін көрсетуден кейін кестелік бөлімін автоматты түрде толтыруға болады, соған байланысты комплемент құрамын оперативті құжат әзірлеу кезінде өзгертуге болады. Құжатты тіркегеннен кейін біріктірілгендер белгіленген қоймадан өзіндік құн бойынша шығарылып тасталады.

Ақпарат анализі «Сату  және қойма» көптеген  әртүрлі есеп берулерден тұрады, олар икемді құрылымдарға және мәліметті топтауға мүмкіндік береді. Сату – шаруашылық іс-әрекет нәтижелеріне анализ жасау үшін, сонымен қатар келешектегі операцияларды жоспарлау мен бақылау үшін аналитикалық есеп берудің кең спектрі қолданылады. Меню → отчеты → аналитикалық.

Жабдықтаушылар мен  сатып алушылардың тауарлар бойынша жинақталған ақпарат алу үшін (клиенттер бойынша есеп  беру) қолданылады. Ал сатып алушылардың проект жөніндегі өтініш бойынша ақпараттарды жабдықтаушыларға заказдар бойынша тауарлы материалдық қорлардың түсуі мен кетуін «Проект бойынша есеп беруде» топтастыруға болады.

«Сату динамикасы» анализ жасауға белгілі бір мерзімдегі таңдалған түрлі тауарлардың  сату динамикасын есеп беру көмегімен  жасауға болады.

«Айналым құралдардың  динамикасы» есеп беруі компанияның  активі мен пассивінің құрылымын алуға мүмкіндік береді.

Сонымен қатар олардың  өзгеру тенденцияларын көруге болады. Ал «Сату анализі» бойынша сату іс - әрекетінің пайдалылығын бағалауға  болады. Егер тауарлар жақсы сатылған жабдықтаушыны анықтау керек  болса, онда топтастыру тәртібін қою  керек «Жабдықтаушы  - «Номенклатура», ал егерде жабдықтаушының тауарын алудан түскен максималды табысты анықтау керек болса, онда «Номенклатура» - «Жабдықтаушы» топтастырылып қою керек.

«Үлгі жоспар» справичнигі  бухгалтерлік операцияларды шаруашылық іс - әрекет бойыншаь дұрыс қолдану үшін қолданылады. Бағдарлама, сонымен қатар, әрбір құжат құрылған бухгалтерлік проводкалар жөнінде мәлімет алуға мүмкіндік береді. Ал байланыстары белгілі мерзімдегі  шаруашылық операциялар бойынша  файлға апаруға болады. Сонымен қатар кассалық құжаттар ақпаратын, сату және сатып алу кітаптарындағы жазуларды жинақтап файлға апаруға болады. Осылайша, топтастырылған файлдар «1С: Бухгалтерия» бағдарламасына апарылады.

Сонымен, екі бағдарламаны қарастырып өттім. Екі бағдарламада да өз ерекшеліктері мен кемшіліктері болады. Әрбір ұйым өз қызметіне байланысты, өзінеқажет, тиімді деген бағдарламаны қолданады. Мысалға, «1С: бухгалтерия» бағдарламасы аз мөлшердегі қызметкерлер, қатысушылар саны аз болған кәсіпорындарда көбінесе қолданылады. Мысалға, Қарағанды Экономикалық университеті бағдарламасы Лука про бағдарламасы қолданылады. Себебі ол бағдарлама іс - әрекетті бухгалтерияда жасауға ыңғайлы. Әр кәсіпорын өзіне ұнайтын барлық жағынан жақсы бағдарламаны таңдап, соған сәйкес жұмыс атқарады.

Қазақстандық стандарт бухгалтерлік есеп жүргізудің бірдей принциптері мен әдістеріне негізделген  өтпелі кезең экономикасына бейімделген  болып саналады.

Жалпы ХҚЕС 2006 жылы жүзеге толығымен асырылады.

 

Кесте 1

ХҚЕС мен БЕС 7 «Тауарлы материалды қорлар есебі» арасындағы айырмашылықтары

ХҚЕС   «Қорлар»

БЕС 7 «Тауарлы – материалдық  қорлар есебі» методологиялық әдістеме.

ХҚЕС бағалау тәртібін айқындайды және оларды актив түрінде  қарастырады: 1.сатуға арналған (тауарлар, дайын өнімдер) 2.өндіру процесіне  (аяқталмаған өндіріс) 3.өндіріс прцесіне  арналған шикізат пен материалдар  түрінде сақталады. ХҚЕС сәйкес қор бағалау  кем дегенде екі көлемде: өзіндік  құн немесе мүмкін сату бағасы. Қордлың өзіндің құн  орташа өлшенген құн бойынша, немесе Фифо, Лифо әдісі бойынша анықталады. Бұл кезде Лифо әдісі альтернативті әдіс ретінде қарастырылады қордың құны шығынға сәйкесінше табыс деп танылған кезде апарылады. Қор шығыны бухгалтерлік тәсілмен немесе инвентаризация нәтижесімен  анықталады.Кәсіпорныда қаржылық есеп беру келесілерге алынуы тиіс: 1.қорларды бағалау  бойынша есеп саясаты; 2.қорлардың балансының  құны; 3.өндіріс процесінде  қолдану үшін қорларды бағалау. ХҚЕС мен халықаралық  стандарт өзгешілігі нақты шығын  тізімін бермейді. ХҚЕС жалпы өзіндік құнды анықтау принциптерін береді, оның құрылуы кәсіпорынның саясатынна сәйкесті ХҚЕС-та  шығын регламентациясы жоқ, бұл қазақстандық бухгалтерлерге үйреншіксіз, олар нормативті құрылымды құжаттарға үйреніп қалған. Бірақ ХҚЕС -да өзіндік  құнды анықтауда көп еркіндік беріледі, ол прфессионалды ойларымен нақтыланады. Нақты шығын тізімі жоқ болса, ол өзіндік құн өз бетінше, қалай болса солай құрылмайды. Шығын деп танылу үшін ол өзіндік құн міндетті түрде принциптеріне сүйене отырып  жазу керек.

БЕС 7 «Тауарлы – материалдық қорлар есебі» бір тәртібін анықтауды өзіне тауарлы – материалдық қорлар классификациясын және бағалауын, тауарлы – материалдық қорлар өзіндік құнын өндіріске сәйкесті шығын есебін қосады. БЕС 7 тауарлы – материалдық  қорлар  ең төменгі баға өзіндік құнынан және реализациядан таза баағасын анықтайды. БЕС 7 және медологиялық әдістеме нақты шығын тізімін  береді., тауарлы – материалдық  қорлар өзінді құнын құрайтын өзіндік  құн өзіне сатып алу шығындарын, тасымаладау – дайындау шығындарын, өнімді қайта өңдеуді қосады. Өзіндік құн бағалаудың тәсілдермен жүзеге асырылады. Фифо, Лифо орташа өлшенген және спецификалық идентификациялау. Реализациялаанытын тауарлы  – материалдық қорлар өзіндік  құны сол есеп берушілеріне шығыс  түрінде келістіріледі, соған сәйкесті оларға табыс. Қаржылық есеп беруде келесілерді ашу керек: 1.есеп саясатын, тауарлы  – материалдық қорлар бағалау  үшін құру; 2.тауарлы – материалдық  қорлар классификацияны бойынша  баланстық расшировка құны; 3.тауарлы – материалдық  қорлар реализация таза бағасы бойынша себеп көрсетуге байланысты есептен шығару. 4.Реализацияланған тауарлы  – материалдық қорлар өзіндік  құны және т.б. Методолгиялық  әдістеме дешығын тізімі беріледі, ол өнімнің өзіндік құнын құрайды  және мерзімде шығыс болады, бұл  БЕС ХҚЕС-дан ерекшеленеді. БЕС 7 ХҚЕС секілді өзіндік  құн мен мерзім шығындарын анықтау  жалпы принциптерді ұсынады, бірақ  метологиялық әдістеме. Олардың нақты  тізімін көрсетеді. Берілген тізім  шығын құрамын регламенттейді, олар өзіндік қосылады, ол белгілі бір  дәрежеде кәсіпорынның бухгалтериясына ыңғайлы, бірақ ол өзіндік құнының еркіндікті шектейді. Сонымен қатар «Басқа шығындар» сөз тіркемесі бухгалтерияда методонологиялық әдістемені дұрыстығына сенім артпайды.

 

 

 

 

 

 

 

 

2 ТАУАРЛЫ – МАТЕРИАЛДЫҚ ҚОРЛАРДЫҢ ЕСЕБІНІҢ АУДИТІНІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗІ

 

 

2.1 Тауарлы - материалдық қорлар аудитінің мақсаты мен міндеттері

 

Тауарлы- материалдық  қорлардың есебінің аудитінің негізгі  мақсаты- олардың есебінің дұрыс  ұйымдастырылып жүргізілгендігін анықтау  болып табылады:

1. олардың сақталу және пайдалану орындарындағы қозғалыстары мен нақты қолда барлығы туралы дәлелді  мәліметтер алу;
2. олардың сақталу ережелерін қамтамасыз ету;
3. өндіріске жұмсалу номаларының сақталуын қамтамасыз ету;
4. өндіріске қажеті жоқ материалдық ресурстарды табу, анықтау және оларды сату;

       Өндіріс үрдісінде бірақ - рет қатысып  өндірілген өнімнің өзіндік құнына  құны түгелдей кіріп, оның материалдық  негізін құрайтын тауарлы-материалық қорлардың алатын орны өте зор.

      Тауарлы-материалдық қорлар баланста: материалдар 1310, дайын өнімдер 1340, тауарлар 1330, аяқталмаған өндіріс баптары бойынша жинақталып, оларға мынадай активтер жатады: шикізаттар, сатып алынған жартылай фабрикаттар (шала өнімдер) мен құрастыру бұйымдары, конструкциялар мен тетіктері, отындар, ыдыстар мен ыдыстық материалдар, қосалқы бөлшектері, қайта өңдеуге берілген материалдар, сондай-ақ шаруашылықтың негізгі қосалқы өндірістерінде сатуға шығарылған өнімдер түріндегі активтері және әр түрлі мақсаттар үшін сатып алынған тауарлар және есепті кезеңде технологиялық үрдіс аяқталмаған өндірістік шығындар да жатады .

      Аудитордан әр түрлі мақсаттарға  қоймадан босатылған материалды құндылықтар бойынша бухгалтерлік жазулардың дұрыстығын мұқият тексеруді талап етеді.

      Аудиторлық дәлелдемелердің негізгі көздері мыналар болып табылады: бухгалтерлік есептің қолданыстағы заңнамасы, салықтар туралы және басқа да номативтік-құқықтық актілер,  бухгалтерлік есеп стандарттары, қаржылық есеп стандарттары,  есеп саясатының қағидасы, бизнес-жоспар, өндірістік бағдарлама, қаржылық есептілік, бухгалтерлік есеп тізімдері. Алғашқы құжаттардың ішінен дәлелдеме көздеріне мыналар жатады: смета, шикізат шығындарының нормасы,  лимит картасы, жолдағы қағаздар, инвентарлық сипат, салыстыру ведомосттары, хабарлама, төлем құжаттарының көшірмесі, келіп түскен  жүктер есебінің журналы, счет фактуралар, ішкі орын ауыстыруларға үстемелер, тауарлы- транспорттық үстемелер, жүктік кедендік декларациялар, сертификаттар, кіріс ордері, сенімхат және т.б.

      Ішкі  бақылаудың құрылымын түсіну үшін  аудитор:

• Тауарлы-материалды қорлар табиғатын анықтау мақсатымен, өткен жылғы жұмыс құжаттарына  шолу жасау керек.
• Тауарлы материалды қорларға бақылаудың қалай жүргізілгендігін зерттеу.
• Қандай мәселе табылғанын зерттеу;
• Құралған сауалнама бойынша персоналдардарға сурау жасау;

      Өзінің әдеттегі есебін және бақылау жұмысын атқаратын, клиент жұмысшыларын бақылау, аудиторға бақылау кезеңін және процедураны  түсінуге мүмкіндік береді және олардың бәрі тәжірибиеде қолданылатынына сенімділігін береді.

      Оларды жақсы түсіну үшін деректі алғашқы құжатты тексере отырып, аудитор өзіне қажет мазмұн нұсқауларын айқындай алады.

      Сипаттау есебін, құжат айналымын, ішкі бақылау сұрақтарын, сұраулар тізімін  құру арқылы ішкі бақылау жүйесінің түсінігін құжаттай алады. Шаруашылық қызметтің және клиенттің ішкі бақылауын алудағы сұрақтар тізімінің үлгісін келесі кестеден көреміз.

       Шаруашылық операцияларды орындау барысында болатынын бұрмалауларды ішкі бақылау жүйелері арқылы жою мүмкін еместігін аудитор біліп жүруі керек. Сондықтан ол керекті тексеру процедуларын өзінің тәжірибиесіне және пікіріне сүйене отырып қабылдайды.

       Ол арқылы тауарлы-материалды қорлар аудитінде қандай бұрмалаулар  орын алатынын анықтайды. Тауарлы-материалды қорлар есебінде орын алатын бұрмалаулар.

       Шаруашылық қызметпен және тауарлы-материалдық қорлардың ішкі бақылау жүйесімен таныс болғаннан кейін, аудитор, бақылау  тәуекелінің деңгейін алдын-ала бағалай алады. Ол үшін ол ұйымдастырушылық құрылымын талдай алады, яғни басқару және бағындыру, клиент жазбаларымен және құжаттарды зерттеу арқылы ішкі аудитті (қызметтік нұсқаулар, құжат айналымының кестесі, ішкі аудит жағдайы, стандарттар және ішкі аудит процедуралары және тағы басқалар.

      Сондай-ақ  аудитор орындаған процедура негізінде алған білімін, бақылау құралдары құрастырылғанын тексере алады. Келтірілген процедура нәтижесі аудиторға бақылау тәуекелін жоғары, орташа және төмен екенін анықтауға мүмкіндік береді.

      Жоғарғы тәуекелділікте-процедура әдістемесі  мәні бойынша тексеріледі.

Орташа және төмен  тәуекелділікте-бақылау тиімділігіне сынақ құрастырылады.

Клиенттің ішкі бақылау  жүйесі қаншама тиімді ұйымдастырғанымен, әрқашан да осылардың барлық айтарлықтай  бұрмалаулардың алдын ала бермеуінің немесе таппауының тәуекелі қалып отырады