Табыс салығы

- дивиденттерден және қатыстық үлестерден алатын табысынан және сыйақысынан — 15% (1);

-  тәуекелділікті сақтандыру келісім-шарты бойынша төленетін сақтандыру пайдасынан — 10% (2);

- қайта сақтандыру шарттары бойынша төленетін сақтандыру төлемінен — 5% (3);

-  халықаралық байланыста тасымалдау қызметін көрсеткен табысынан — 5% (4);

- осы Кодекстің 178 бабы бойынша алынатын табысынан — 20% (1-ші мен 4-ші бабын қоспағанда) салықтар ұсталады (5).

Мыналар кірмейді:

- Қазақстан Республикасының аймағында сыртқы сауда операциялары бойынша тауарларды жеткізумен байланысты төлемдер;

-  банк-резиденттердің корреспонденттік шоттарын жүргізу және ашумен байланысты көрсеткен қызметінен алынатын табыстар;

-  бағалы қағаздарды сату кезінде олардың құнының есімінен алынатын табыстар;

- мемлекеттік бағалы қағаздармен жасалған операциялардан түскен табыстар;

-  шикі мұнай өнімдерінің сапасы бойынша төленетін төлемдер (Қазақстан Республикасының тыс жерлерінде);

-  сатып алушы-резиденттердің төлеген бағалы қағаздардағы қарыздар бойынша есептелген марапаттау сомасы.

Мысал. Қазақстан Республикасының  резиденттік емес шетелдік компаниясы 10000 доллар сомасына кәсіпорынды баскарудың қыр-сыры туралы кеңес берген. Келісім-шарт талабы бойынша қажет соманы толық көлемде резидент емес компания төлейді, ал Қазақстан Республикасының аймағында пайда болатын салық бойынша барлық міндеттемелерін Қазақстан Республикасының резиденті болып саналатын "Тасты" ЖШС орындайды. Бұдан басқа, "Тасты" ЖШС-гі резидент емес компанияға тауарлары үшін дер кезінде төлемеген айыппұл санкциясын төлеген, оның мөлшері 5000 доллар құраған. Айыппұл санкциясынан, яғни резидент емес компаниядан салық ұсталынған. Айыппұл санкциясынан салық шегеріліп, қалған сомасы резидент емес компанияға аударылды.

Резидент емес заңды тұлғалардың табысына салынатын салықтың тәртібі Қазақстан Республикасындағы тұрақты ұйымдардың қызметі арқылы жүзеге асады. Резидент емес заңды тұлғалардың табысына тұрақты ұйымдардың қызметімен байланысты барлық табыс түрі жатады.

Шегерімге табысты алумен байланысты тікелей шығыстардың барлығы жатады. Резидент емес заңды тұлғалар өз шегерімдерін тұрақты ұйымның шегеріміне жатқызуға құқығы жоқ, атап айтқанда:

- бұл резидент емес занды тұлғаның меншігін қолдану құқын ұсынғаны немесе қолданғаны үшін роялти, гонорар, алымдар және басқа төлемдерді жасауға;

- көрсеткен қызметі үшін комиссиондық табыстарды алуға;

- осы резидент емес  заңды тұлғаның ұсынған қарыздары (заемдары) бойынша марапаттауды алуға;

- құжаттармен дәлелденбеген шығыстарды жасауға;

- және басқа да.

Резидент емес заңды тұлғалар салықты таза табыстан төлейді.

Халықаралық келісім-шарт бойынша арнайы ережелері. Халықаралық келісім-шарттың ережелері салынатын салықтың екі жақты болмауын және бір жақтың салық салудан қашуын болдырмау үшін жасалынады.

Жеке тұлғалардан алынатын табыс салығы. Жеке тұлғалар бойынша бюджетпен есеп айырысу есебі 3120 пассивтік шотында жүреді.

Төлем квзінен алатын табысына салынатын салықтар. Төлем көзінде салынатын салық салық төлеушінің табысына алынады, олардың қатарына:

- еңбеккерлердің табысы. Төлем көзінде салық салынатын, еңбеккерлердің табысына жұмыс берушілердің ақшалай немесе заттай нысанда есептеген жалақысы жатады, оған әрекет етіп тұрған салық заңында қарастырылған, салық шегерімін азайтатын сомасы, материалдық олжасы, әлеуметтік және материалдык игілік т.б. табыстары кіреді.

Еңбеккерлердің табысы бойынша жеке табыс салығының сомасы еңбеккерлердің табысына қолданатын мөлшерлеменің көмегімен есептелінеді.

Табыс салығын ұстаған  кезде 3350 шоты дебеттеліп, 3120 шоты кредиттеледі;                                                                                      

- бір жолғы төлемдерден түскен табыс. Бұндай төлем түрлері алдын-ала жасалған келісім-шарт бойынша анықталады.                                                      

- жинақтау зейнеткерлік қорларынан төленетін зейнеткерлік төлемдері, бұл өз кезегінде айлық есептік көрсеткіштерді (АЕК) азайтады;                        

- жеке тұлғаға төленетін ұтыстар, марапаттаулар, дивиденттер, табыстың бұл түріне 10% деңгейінде салық салынады;

- стипендия, бұларға да салық салынады, сондай-ақ стипендия мәдениет, ғылым, т.б. кайраткерлерге арналады;                                                    

- сақтандыру қоры бойынша табысы.

Төлем көзінен салық салынбайтын табыстар. Төлем көзінде салық салынбайтын табысқа салық төлеушінің келесі табыс түрлері жатады: мүліктік табысы, жеке кәсіпкерлердің салық салынатын табысы, адвокаттардың табысы және жеке нотариустардың табысы және т.б.                                                           

Резидент емес заңды тұлғалардың табысына салық салудың ерекшеліктері. Жеке шетел тұлғаларының табыстарына салық салу кезінде резиденттердегі қағидалар пайдаланылады, осыған сәйкес салық төлеушілер резиденттіқ және резиденттік емес болып бөлінеді.

Салық салу мақсатында жеке түлға, егер де олар келесі тұжырымдамалардың кез келгеніне жауап берсе, онда олар Қазақстан Республикасының резиденті болып саналады:

- Қазақстан Республикасына заңды жолымен келген (тұрғылықты болу үшін);

-   Қазақстан Республикасына біршама уақытка келген;                     

- Қазақстан Республикасына 183 календарлық күнінен кем емес уақытқа келген. Егер де Қазақстан Республикасында шетелдік жеке тұлғасының тұрған күні ағымдағы жылы 31 календарлық күннен кем болмаса және ағымдағы салык кезеңімен аяқталатын, үш жылдық кезең ішіндегі календарлық күні 183-тен кем болмаса, онда ол "біршама уақытқа келген" деген тұжырымдамаға сәйкес келеді. Үш жылдық кезең ішіндегі 183 календарлық күнінің кезеңі төменде келтірілген орташа коэффициенттер бойынша анықталады:                                     

1 - ағымдағы салықтық кезеңдегі келген күндерінің санын есептейді;

1/3 - өткен салықтық кезенде бірінші болып келген күндерінің саны;

1/6 - өткен салықтық кезеңде екінші болып келген күндерінің саны.

Мысал. Қазақстан Республикасында шетелдік жеке тұлға 2000 ж — 132 календарлық күн, ал 2001 ж - 105 календарлық күн, 2002 ж. — 130 календарлық күн келіп тұрған.

Келу күндерінің саны келесі жолмен есептелінеді:

1x130 +1/3 х 105 + 1/6 х 132 =130 + 35 + 22 = 187 күн

Сонымен, шетелдік жеке тұлғаның келген күні 187 күн, ал ол 183 күннен көп, демек оның келген күні біршама уақытқа келген деген тұжырымдамаға сәйкес келеді және Қазақстан Республикасының ағымдағы жылы үшін ол тұрақты келген болып саналады (салық резиденті).

Егер де жеке тұлға Қазақстан Республикасының азаматы болса, онда оның тұрған мерзіміне қарамастан, ол резидент болып танылады.

Қосылған құн салығы. Бұл өндіріс процесіне және тауардың (жұмыстың, қызметтердің) айналысына қосылған, сату айналысына салынатын қүн бөлігінің бюджетке аударылатын, қосылған құны салығы болып табылады, сондай-ақ Қазақстан Республикасының аумағына тауарларды импорттау кезінде жасалатын аударымдар. Бюджетке төлеуге жататын (тиісті) қосылған құн салығы тауар айналымына қосылған құннан, орындалған жұмыстан, керсетілген қызметтен ұсталынады.

Қосылған құнға салынатын салық объектілері болып, салық салынатын айналым және салық салынатын импорт болып табылады.

Сондай-ақ, еңбек ақы заттай түрде төленген жағдайда берілетін тауарлардың құнына қосылған құнға салынатын салық енгізіледі.

Салықтан босатылған тауарлардан басқа, сырттан әкелінетін тауарларға салық салынады.

"Сату" термині тауарларға қатысты қолданғанда сатуды, айырбастауды, ақысыз беруді немесе кепілге салынған тауарларды кепілдікке зат ұстаушының меншігіне беру және жұмыстар мен қызметтерді орындау деп білеміз.

Қосымша құнға салынатын салық бойынша есепте тұрған немесе тұруға міндетті кәсіпкерлік, яғни заңды тұлғалар салық төлеушілер болып табылады.

Қазақстан Республикасының  қатысуымен жасалған халықаралық шарттарда түсті және қара металлдардың сынығын қоспағанда, тауарлардың экспортына нольдік мөлшерлеме бойынша салық салынады.

Қосымша құнға салынатын салықтың мөлшерлілігі салық салынатын айналымның 16 пайызын құрайды (ҚҚС-нан босатылған айналымды қоспағанда).

Салық салынатын айналым бойынша бюджетке төленуге жататын қосылған құн салығының (ҚҚС) сомасы сатылған тауарға есептелген ҚҚС сомасы мен алынған тауар үшін төлеуге жататын ҚҚС сомасының арасыңдағы айырмасынан шығады.

Қосылған құн салығын  төлеуші	Салық салынатын объектісі	Салық мөлшерлемесі	Салық кезеңі
Қосылған құн салығы бойынша есепте тұрған тұлғалар қосылған құн салығын төлеуші болып табылады.	Салық салынатын айналым	Қазақстан Республикасының  аймағында сатқан кезде, 16% мөлшерінде салық салынады. Экспортқа сатқан кезде, оның нольдік пайызы алынады	Календарлық ай. Егерде ай сайын төленетін ҚҚС сомасы 1000 МЕК аспаса, онда төлеу кезеңі тоқсан сайын төленетін болып шешіледі. Ал ауыл шаруашылығының өнімін өндіретіндер үшін, төлеу кезеңі салықтық жыл   болып танылады.
Қазақстан Республикасының  кедендік заңына сәйкес Қазақстан Республикасының  аймағына тауар әкелуші (импорттаушы) тұлғалар қосылған құн салығын төлеуші  болып табылады	Салық салынатын импорт	16%

 

 

1000 МЕК құрайтын тауар айналымын  кез – келген тұлға 15 календарлық күннен кешіктірілмей салық органына есепке тұру үшін өтініш беруі керек. Оның сату бойынша айналымын анықтаған кезде, қосылған құн салығынан босатылған тауардың айналымы, сондай-ақ жеке тұлғаның өз мүлкін сатқандағы айналымында, егер ол кәсіпкерлік қызметпен байланысты  болмаса есепке алынбайды. Есепке тұрғаннан кейін оған қосылған құн салығын төлеуші ретінде куәлік беріледі. Қосылған құн салығын төлеушінің тауарды (жұмысты, қызметті) сатуы бойынша жасаған айналымына салық салынады және ол салық салынатын айналым болып табылады. Салық Кодексімен босатылғандар немесе Қазақстан Республикасы өнімді сатудың орны болып табылмаса, онда олар салық салынатын айналымға кірмейді. Салық салынатын айналымның деңгейін қосылған құн салығының сомасына қоспай, тариф пен тараптардың мәмілесі бойынша белгіленген бағасын қолдана отырып, тауардың (жұмыстың, қызметтің) сатылатын құнын негізге ала отырып анықтайды.

Қазақстан Республикасының  аймағына сырттан (импорттан) келген тауарларға салық салынады (қосылған құн салығынан босатылғаннан басқасы).Оларға салынатын салықтың деңгейі Қазақстан Республикасындағы кеден заңына сәйкес анықталады және оларға кеден құны да қосылады.                

Қосылған құн салығын анықтау үшін сату орны болып мыналар танылады:

Тауар бойынша	Жұмыс пен қызмет бойынша
Тауарды тиеу орны, егерде жабдықтаушы, алушы немесе үшінші тұлға болса	Қозғалмайтын мүліктің тұрған жері, егерде жұмыс пен қызмет осы мүлікпен байланысты болса;
Алушыға тауарды беру орны	Жұмыс пен қызметтің нақты жүзеге асқан жері, егер олар сол мүліктің қозғалысымен байланысты болса;
	Қызмет көрсеткен нақты орны, сол қызметке қатысты болса, мәдениет саласы, өнер, білім, спорт;
	Кәсіпкерліктің орны немесе жұмысты, қызметті сатып алушының кез келген қызметі, келесідей жұмыс пен қызметке қатысты болса: - өз меншігіндегі құқық объектісін пайдалануға берсе; - кеңес, аудиторлық, инжиниринголық, бухгалтерлік т.б. қызмет көрсетсе; - қозғалыста болатын мүліктерін жалға берсе (транспорттық құралдың транспорттық ұйымға көрсеткен қызметінен басқасы); - тауарларды (жұмыстарды, қызметтерді) алу (немесе табу) бойынша агенттердің қызметі; - байланыс; - туризмді ұйымдастыру бойынша

Тауар (жұмыс. қызмет) алушы бюджетке төленетін жарнасы бойынша салық сомасын анықтаған кезде қосылған құн салығының сомасын зачетқа жатқызуға құқығы бар. Зачетқа жатқызылатын айналымды есептеген кезде қосылған құн салығын төлеуші пропорционалды немесе бөлек есептелінетін әдісті таңдай алады. Пропорционалды әдісте қосылған құн салығын жалпы айналымдағы сомадан үлес салмағы бойынша анықтайды және соның деңгейінде зачетка жатқыза алады. Ал бағалы қағаз бойынша операциясының кезінде сату бойынша айналымына, оның өсімі қосылады. Ал бөлек есептелінетін әдісте салық төлеуші шығыс сомасы бойынша және алынған тауардың (жұмыстың, қызметтің) қосылған құн салығының сомасы бойынша жеке есептеулер жүргізеді және салық салынбайтын айналымның үлес салмағын және олардың сомасын анықтауға көмектеседі. Салық салынатын айналым бойынша бюджетке төленуге жататын қосылған құн салығының сомасы айналым бойынша есептелген қосылған құн салығының сомасы мен зачетка жатқызылған салық сомасының айырмасы ретінде анықталады.