Табыс салығы

Есептік кезеңде  уақытша айырманың салдарынан пайда болған салық эффектісі 632 "Кейінге қалдырылған табыс салығы" шотында көрініс табады.

Салықтық төлем міндеттемесінің әдісіне сәйкес, олар кезең барысында, өзіне мынаны енгізеді:

- салық салынатын табыстан төлеуге жататын табыс салығын, ал ол әрекет етіп тұрған заңға сәйкес есептелінеді, оның деңгейі былайша анықталады:

Бухгалтерлік  Тұрақты Уақытша табыс   айырмасы  айырмасы

- уақытша айырманың салықтық эффектісі сол есептік кезеңде не төленеді, не жойылады, оның мөлшерін ағымдағы кезеңнің салықтық мөлшерлемесі бойынша жалпы уақытша айырманың сомасынан анықтайды. Егер де келесі жылға корпоративтік табыс салығының мөлшерлемесі өзгеретін болса, онда ол сол өзгерген мөлшерлемесі бойынша алынады.

- кейінге қалдырылған салықтарды осы есептік кезеңге сәйкес келетіндей етіп түзетеді. Түзету сомасы 3190 шотта көрініс табады.

2002 жылы корпоративтік табыс салығының мөлшерлемесі 20% құраған, ал оның деңгейі 2003 жылы 32% деңгейінде белгіленді делік, онда олардың уақытша салықтық эффектісі 45 мың теңге құрайды. Енді осы шартты мысалдың негізінде 2002 ж. салықтық төлемнің қанша құрайтындығын анықтаймыз:

- төлеуге жататын табыс салығы (700,23x20 30%) =        210,07 мың теңге

бухгалтерлік табыс                                                        1069,46 мың теңге  

уақытша айырмасы                                                       - 601 мың теңге     

(-981 - (-217) - 81 - (-94) -550 - (-700))

тұрақты айырмасы                                                         +231,77 мың теңге

(68 + 44 + 52 - 67,77 - (-135,54))                                                            

  Салық салынатын табыс                                         700,23 мың теңге     

(1069,46-601 +231,77)

-  ағымдағы жылдағы уақытша айырмасының салықтық эффектісі: (192,32) мың теңге ((601) х 32%);

- кейінге қалдырылған салықты түзету: (3) мың теңге (-45/30% х 32% - (-45)).

Келтірілген мәліметтердің  негізінде келесі шоттар корреспонденциясын құрастырамыз.

 

Қатар №	Шаруашылық операцияларының мазмұны	Сомасы, мың тенге	Шоттар корреспонденциясы
				дебет	кредит
1	2	3	4	5
1.	Есептелген корпоративтік  табыс салығы	210,07	851	631
2.	Кейінге қалдырылган табыс салығын есептеу	192,32	851	632
3.	Кейінге қалдырылған табыс салығын есепті кезеннің басына түзету	3	851	632

 

 

Кейінге қалдырылған табыс салығының сомасын есептеу (есепке алу) үшін әрбір уақытна айырма бойынша жеке аналитикалық (талдамалы) негіздеме жүргізіледі. Аналитикалық тізімдеменің есебі жоғарыда келтірілген мысалдың негізінде келесі нысанда жасалады.

Уақытша айырмасының сомасының белгісін (таңбасын) салық салынатын табысқа тигізінетін әсеріне қарап анықтайды Өйткені олар салық салынатын табысты азайтуы да, көбейтуі де мүмкін. Біздің мысалда бірінші жолдағы уақытша айырманы "- " таңбасымен белгілеген, өйткені салық есебіндегі қосымша шегерімдер салық салынатын табысты азайтқан. Екінші және үшінші жолдағы таңбасын (яғни, жөндеуге кеткен шығыстар мен салықтар)"+" белгілеген, өйткені салық есебінде барлық шығыстар таныла бермейді, бухгалтерлік есепте олар тұтастай көрініс тапқанымен, нәтижесінде, салық салынатын табыс салығы жоғары болған, бухгалтерлік есептегісіне қарағанда. Сондықтан таңбаны дұрыс қою үшін, әр уақытта салық есебін бухгалтерлік есептің мәліметімен салыстырып отыру керек. Егер де уақытша айырма жойылған кезде, онда оған қарама-қарсы таңбасы қойылады да, оған келесі шоттар корреспонденциясы жасалады, демек 632 шоты дебеттеліп, 631 шоты кредиттеледі. 632 шоты бойынша көп жағдайда кредиттік қалдық қалады, демек ол келешекте төленетін салықтың міндеттемесін көрсетеді. Сонымен қоса, оның дебеттік сальдосы да болуы мүмкін, егер де күн бұрын төлем жасалса. Бұл кезде оң айырма қалыптасады және ондағы салық эффектісі 632 шоттың дебеті және 851 шоттың кредиті бойынша көрініс табады.

Егер де бұндай дебеттік сальдо күмән туғызатын болса, онда олар шығын ретінде танылады, демек ол 851 шотының дебеті мен 632 шотының кредиті бойынша көрініс табады.                                                                                         

Бухгалтерлік баланста кейінге  қалдырылған табыс салығын көрсету үшін оларды қысқа және ұзақ мерзімділігі бойынша жіктейді (2-БЕС). Кейінге қалдырылған салықты жіктеу активтердің немесе міндеттемелердің негізінде жүзеге асады. Егер де уақытша айырма тауарлы - материалдық запастарға қатысты болса, онда ол қысқа мерзімді болып есептелінеді, ал егер де ол негізгі құралға қатысты болса, онда ол ұзақ мерзімді болып бөлінеді. Егер де уақытша айырмасын активтермен де, міндеттемелермен де байланыстыруға болмаса, онда олардың жойылатын уақытын негізге алады.

Қазақстан Республикасының Салық Кодексі (125 бабы бойынша) кәсіпкерлік қызметтен, сондай-ақ ғимараттарды, қондырғыларды сатқаннан шеккен зиянды алдағы үш жылдың салық салынатын табысынан өтеуге рұқсат етіледі.

Тартқан зиянның келешектегі  алынатын табысқа зачет етілуі кәсіпорынның экономикалық потенциалына жол ашады. Осындай операцияның есебінен алынған экономия есептік кезеңнің таза табысына енеді, бірақ ол жағдайда өзгеруі мүмкін.

Салық төлемдері бойынша алған экономия таза табысқа енеді, мына жағдайларды қоспағанда:                                                                          

1. Салық төлемдері бойынша алынған экономия келесі есептік кезеңде өтелуі

күмәнді болса және ол кезде алынатын табыс зиянды жабуға жеткіліксіз болса, онда бұндай зияндар зачетка жатқызылмайды.

2. Салық төлемдері бойынша алынған экономия, 632 шоттың кредитгік сальдосынан асып кетсе, онда бұндай зияндар зачетқа жатқызылмайды.

Келешек табыс салығының есебінен өтелетін табыс салық сомасы есепте жеке көрсетіледі, яғни 632 шоты бойынша жеке субшоты ашылады.

Енді біз жоғарыда келтірілген мысалға қайтып ораламыз. 2002 жылдың қорытындысы бойынша негізгі жабдықтаушымен жасалған контрактінің шартын сақтамағандықтан 2200 мың теңге зиян шегілген. Оның үстіне 2003 жылы табысқа салынатын салық мөлшерлемесі 32% жеткен. Кейінге қалдырылған табыс салығының кредиттік сальдосы (тізімдеме есебі бойынша) 2002 жылы 240,32 мың теңге құраған. Бухгалтерлік зиян сомасы 1517 мың теңгеге жеткен, ал оның уақытша айырмасы 683 мың теңге құрайтындығына сенімді болған.

Кәсіпорын болжамы:

І  Нұсқа. Кәсіпорын 2003 жылы жабдықтаушылармен тиісті деңгейде қарым-қатынасын құруға және қаржылық нәтижесінің оң болмайтынына толық сенім бар.

2 Нұсқа. Кәсіпорынның нәтижесі оң көрсеткіштермен аяқталатынына сенімсіз, бірақ 632 шотының кредиттік қалдығы 240,32 мың. теңге құраған.

3 Нұсқа. Салық төлемдері бойынша алған (алатын) экономиясын (олжасын) таза табысқа енгізген, бірақ қалыптасқан жағдайдың салдарынан есепті кезеңде шегетін зиянын жабу мүмкіндігі неғайбіл болған. 632 шоты бойынша кредиттік сальдо сақтық қағидасы бойынша жойьшып отырады.

Келтірілген әрбір жағдай үшін шоттар корреспонденциясын келтіреміз.

Қа-тар	Шаруашылық операцияларынын мазмұны	Сомасы, теңге	Шоттар корреспонденциясы
				дебет	кредит
1	2	3	4	5
1.	Кәсіпорын болашақ жылы жеткілікті табыс алады және зиянның пайда болған кезеңін таза табыстың экономиясына енгізеді: - салық эффектісінің уақытша айырмасының сомасына (638x32%) - салық төлемі бойынша алынған экономиясының сомасына (1517 х 32%) (яғни, салық төлемінен үнемделген сомасына)	218,6 485,4	632 «Кейінге қал- дырылған табыс салығы бойынша шеккен зияны» субшоты 632 "Кейінге қал- дырылған табыс салығы бойынша шеккен зияны" субшоты	632 851
	Жиыны	704,0

 

 

Ұзақ мерзімді активтерді қайта бағалаған кезде ол корпоративтік табыс салығына әсер етпейді, бірақ қайта бағалаудың нәтижесінде салық салынатын және бухгалтерлік табыстың арасында айырма болуы мүмкін. Бұндай орын алған айырма салық есебінде көрініс таппайды, ол тек бухгалтерлік есепте ғана көрсетілуі мүмкін. Ондай айырма тұрақты да, уақытша да болуы мүмкін. Бухгалтерлік есепте де, салық есебінде де амортизацияны есептеу үшін әртүрлі тәсілдер пайдаланады: уақытша айырманы, ал қайта бағалаудың нәтижесіндегі құндық өсімі — тұрақты айырманы туғызады.

Айырманың бұндай типі қабылданған есеп әдістемесіне тәуелді болып келеді. Осындай айырманың болуына қарап, ондай айырма бухгалтерлік есепте 632 шотына жатқызылады, бірақ ол салықтық төлемде көрініс таппайды.

Мысалға, қайта  бағалаумен байланысты, салық эффектісі 405000 теңге сомасын құраған. Есептік жыл соңында төленуге жататын корпоративтік табыс салығы 648000 теңге болған, оның 209000 теңгесі — салық эффектісінің уақытша айырмасынан қалыптасқан. Енді біз осы операцияны көрсету үшін келесі шоттар корреспонденциясын жасаймыз.

Қа тар №	Шаруашылық операцияларының мазмұны	Сомасы, теңге	Шоттар корреспонденциясы
				дебет	кредит
1	2	3	4	5
1.	Ұзақ мерзімді активтерді қайта бағалаудың нәтижесінде алынған, салык эффектісінің сомасы	405000	5460	3190
2.	Жыл соңында бюджетке төлеуге жататын, табыс салығынын сомасы: -салық эффектісінің уақытша айырмасының сомасына - төлеуге жататын корпоративтік табыс салығының сомасына	209000 439000	3190 7710	3110 3110
	Жиыны	648000

 

Басқа жағдайда қайта бағалаумен байланысты салық эффектісінің потенциалдық сомасы қаржылық есеп берудің түсініктеме жазбасында ашып көрсетілуі керек. Қаржылық есеп беруде мына төмендегі ақпараттар ашып көрсетілуге тиіс: әдеттегі қызметінен түскен табысына қатысты төленетін салық төлемдері (салық төлемі бойынша үнемделуі); елеулі қателіктеріне түзетулермен, сондай-ақ есеп саясатының өзгеруімен байланысты төленетін салық төлемдері (салық төлемі боиынша үнемделуі); төтенше жағдайларға жататын салық төлемі (салық төлемі бойынша үнем); қайта бағаланған активтерге жататын салық тиімділіктері; салық  төлемі мен бухгалтерлік кіріс арасындағы қатынасқа ықпал ететін тұрақты айырмашылықтары және осы сияқты басқа да факторлары, егер бұл есепті кезеңде қолданылып жүрген салық мөлшерлемесімен (ставкаларымен) түсіндірілмейтін болса.                         

1.3 Төлем көзінен ұсталатын салықтар:

Төлем көзінен ұсталатын салықтар 10% мөлшерлемесі бойынша ұсталады, сондай-ақ ол Қазақстанда жұмыс істейтін резидент еместердің де табысынан ұсталады. 10% мөлшерлемесі бойынша төлем кезінен ұсталатын табыстардың қатарына: -дивиденттер;

-  депозиттер бойынша марапаттаулар (жеке тұлғалардың банкке және ұйымдарға салған салымдары бойынша төленетін депозиттері және ҚР ҰБ лицензиясын алып банктің кейбір операцияларын жүзеге асырғаны үшін төленетін депозиттері кірмейді);                                                                                   

-  ұтыс;

- заңды тұлғалардың төлейтін марапаттау сомасы (банк-резидент, зейнетақы жинақтау қоры, төлейтін марапаттау сомасы кірмейді);

- бағалы қағаздарды шығарғаны үшін төленетін марапаттау сомасы.

Егер де ұтыстардан, марапаттаудан табыс салығы ұсталса және оларды растайтын құжаттары болса, онда олар корпоративтік табыс салығының зачетына жатқызылады.

Резидент емес заңды тұлғалардың таза табысынан 15% мөлшерлемесінде салық ұсталынады. Олардың таза табысы салық салынатын табыс пен корпоративтік салық сомасының айырмасынан шығады.

Резидент еместердің Қазақстан Республикасының көзінен алатын табыс түрлерінің қатарына мыналар жатады:

- өнімді, жұмысты, қызметті сатқаннан алынған табыстары;

- басқару, қаржылық, аудиторлық, маркетингтік т.б. көрсеткен қызметтерінен алынған табысы;                                                                                        

- мүліктердің құнының өсімінің арқасында алынған табыстары;             

- талап ету құқына жеңілдік жасаудың арқасында алынған табыстары;  

- айыппұл және есімдерден түскен табысы, бұл айыппұлдар мен өсімдері өз

міндеттемесін тиісті орындамаған  резиденттерге де, резидент еместерге де салынады;

- дивиденд түрінде алынған табыстары және үлестік қатысудан алған табыстары;

- роялти нысанында  алынған табыстары;

- жалға беруден алған табыстары;

- халықаралық тасымаддау процесінде транспорттық қызмет көрсетуден алған табысы;

- резиденттердің төлеген ұтыстары;

- тегін алынған мүліктерден түсетін табысы;

- басқа да қызметтерден түсетін табыстары.

Қазақстанда қызмет ететін резидент еместердің алатын табысынан мына төмендегі мөлшерлемеде табыс салық ұсталынады: